Φιγαλεία Ηλείας: Ο ναός της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος

Νοτιοανατολικά της κωμόπολης της Νέας Φιγαλείας Ηλείας (Ζούρτσα η παλαιότερη ονομασία της), κοντά στα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας και το περίφημο φαράγγι της Νέδας, οι ταξιδιώτες ανακαλύπτουν έναν άγνωστο εν πολλοίς αρχαιολογικό χώρο. Πρόκειται για τα λείψανα της αρχαίας Φιγαλείας, που κατείχε τη θέση του ομώνυμου σύγχρονου οικισμού.

Η Φιγαλεία (Φιγάλεια) υπήρξε σημαντική αρκαδική πόλη της αρχαιότητας. Οι κάτοικοί της ήταν εκείνοι που ανέγειραν κατά τους Κλασικούς Χρόνους (τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.) τον περικαλλή ναό του Επικούριου Απόλλωνα στη θέση «Βάσσες» του όρους Κωτιλίου, καθώς ο θεός τούς είχε απαλλάξει από επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Τη Φιγαλεία περιέβαλλε ισχυρή οχύρωση (σώζονται τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου σε μεγάλο ύψος). Οι αρχαίες πηγές κάνουν λόγο για αγορά, γυμνάσιο, θέατρο, καθώς και για ιερά της Αρτέμιδος Σωτείρας, του Διονύσου Ακρατοφόρου και της Ευρυνόμης.

Τα νομίσματα της πόλης μαρτυρούν πως υπήρχε λατρεία της Υγείας, του Ασκληπιού, της Αφροδίτης και της Νέδας ή Τύχης.

Το πλέον αξιόλογο ανασκαμμένο μνημείο της αρχαίας Φιγαλείας είναι ο ναός της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος, σε χαμηλό λόφο που είχε κατοικηθεί από τους Προϊστορικούς Χρόνους.

Η διάρκεια ζωής του ναού (ορθογώνιο κτίριο με πρόναο και σηκό) εκτείνεται από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τους Πρώιμους Ρωμαϊκούς Χρόνους.

Πάντως, τα αρχαιολογικά ευρήματα φανερώνουν ότι το ιερό πρέπει να υπήρχε ήδη από την Αρχαϊκή Περίοδο. Στους Βυζαντινούς Χρόνους ή επί Φραγκοκρατίας ο ναός μετατράπηκε κατά τα φαινόμενα σε οικία.

Ο ναός της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος αποτελούσε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της αρχαίας Φιγαλείας, η δε επιρροή του εκτεινόταν και πέραν των ορίων της Αρκαδίας.

Εκτός από το ναό της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος έχουν ανασκαφεί κρήνη των Πρώιμων Ελληνιστικών Χρόνων και ταφικά μνημεία της Ελληνιστικής Εποχής, που παρουσιάζουν ομοιότητες με εκείνα της Αλίφειρας και της Μεσσήνης.