5 Ιουλίου 2015: Το χρονικό ενός διαψευσθέντος δημοψηφίσματος

Τέσσερα χρόνια συμπληρώνονται αύριο από την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος του 2015, το οποίο είχε ως ερώτημα αν θα πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο που είχαν προτείνει οι τρεις Θεσμοί (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) για τα μέτρα που έπρεπε να πάρει η Ελλάδα στο πλαίσιο του προγράμματος οικονομικής διάσωσης έναντι του χρέους της.

Ήταν 7 το πρωί της 5ης Ιουλίου του 2015 όταν οι Ελληνες πολίτες άρχισαν να προσέρχονται στις κάλπες για να δηλώσουν όχι ή ναι (με αυτή τη σειρά άλλωστε τέθηκε το ζήτημα) στο εξής ερώτημα:

«Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους;

Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»).

Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ.

Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ.»

Η προκήρυξη του δημοψηφίσματος, οι δανειστές, τα capital control

Την απόφαση διεξαγωγής δημοψηφίσματος ανακοίνωσε ο Αλέξης Τσίπρας με ένα δραματικό διάγγελμά του το βράδυ της 27ης Ιουνίου. Οι αντιδράσεις ξέσπασαν ακαριαία. Από την πρώτη στιγμή οι Έλληνες χωρίστηκαν στα δύο.

Από τη μια πλευρά οι φανατικοί οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ. Εκείνοι που μόλις λίγους μήνες πριν τον είχαν φέρει μετά βαϊων και κλάδων στην εξουσία με ακριβώς αυτή την εντολή: να έλθει σε μετωπική ρήξη με την τρόικα (όπως ακόμη αποκαλείτο τότε…) ελπίζοντας τις διαβεβαιώσεις του κυβερνώντος κόμματος ότι οι δανειστές θα υποχωρήσουν.

Από την άλλη πλευρά, οι υπέρμαχοι του «ναι». Όσοι πίσω από την προοπτική του άμεσου τέλους στην λιτότητα έβλεπαν τον τεράστιο κίνδυνο η Ελλάδα να χρεωκοπήσει και στην πράξη και να μετατραπεί σε μια «Κούβα της Μεσογείου», και πίστευαν στη θεμελιώδη ανάγκη διατήρησης του ευρωπαϊκού κεκτημένου της χώρας ως το μοναδικό στοιχείο που θα μπορούσε να το αποτρέψει αυτό.

Την ώρα που στο εσωτερικό επικρατούσε το δόγμα του Μάο («μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση…» ) οι δανειστές είχαν διαφορετική άποψη, εκφράζοντας σοβαρές επιφυλάξεις για το επερχόμενο δημοψήφισμα.

Μετά την έγκριση της διεξαγωγής από την Βουλή των Ελλήνων, στις 29 Ιουνίου, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, δήλωσε ότι «στο δημοψήφισμα οι Έλληνες πολίτες καλούνται να απαντήσουν αν θα παραμείνουν στο Ευρώ ή θα επιστρέψουν στην δραχμή», μια άποψη που συμμερίστηκαν οι κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, όπως της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας.

Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήμανε το χρονικό σημείο του δημοψηφίσματος, αναρωτόμενη γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν αποφάσισε να διεξαχθεί υπό ομαλότερες συνθήκες πριν τις 30 Ιουνίου, ημερομηνία που έληγε η παράταση του προγράμματος.

Επεσήμανε ακόμα ως περίεργο το ότι η κυβέρνηση ζητά τη γνώμη των Ελλήνων πολιτών για την πρόταση της 25ης Ιουνίου, αντί της πιο πρόσφατης της 26ης Ιουνίου, με την ελληνική κυβέρνηση να απαντά πως δεν ενημερώθηκε για την πρόταση, υποστηρίζοντας πως σε γνώση της υπήρχε μόνο η πρόταση που της είχε τεθεί στις 25 Ιουνίου και είχε τεθεί ως τελεσίγραφο από τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, πρόεδρο του Eurogroup, ισχυρισμός που αρνήθηκε ο ίδιος ο Γιούνκερ.

Στις 28 Ιουνίου, ημέρα Κυριακή, και ύστερα από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να μην αυξήσει το ποσό της ρευστότητας που χορηγούσε στις ελληνικές τράπεζες μέσω ELA (Μηχανισμός Επείγουσας Παροχής Ρευστότητας) το υπουργικό συμβούλιο στην Αθήνα κήρυξε «τραπεζική αργία» το διάστημα έως και την επομένη του δημοψηφίσματος, στις 6 Ιουλίου, κάνοντας στους Έλληνες γνωστό ακόμα έναν όρο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα capital controls.

Οι ουρές στα ATM και ο περιορισμός του ποσού ανάληψης στα 60 ευρώ ανά φυσικό πρόσωπο ημερησίως, και οι λοιποί περιορισμοί στις διατραπεζικές συναλλαγές άναψαν ακόμα περισσότερο τα αίματα, εντείνοντας τη διαμάχη μεταξύ των δύο στρατοπέδων.

Ο θρίαμβος του «Όχι», η επικράτηση του «Ναι»

Έως ότου φθάσαμε στη μαγάλη ημέρα. Η επίσημη ανακοίνωση του αποτελέσματος το βράδυ της Κυριακής ήταν θριαμβική για τους οπαδούς του «Όχι». Με το συντριπτικό ποσοστό του 61,31% οι Έλληνες είπαν όχι στο πρόγραμμα των δανειστών, έναντι 38,69% για τους υπέρμαχους της διατήρησης της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας πάση θυσία.

Xοροί στο Σύνταγμα

Χιλιάδες πολίτες βρίσκονταν από νωρίς στην πλατεία Συντάγματος αναμένοντας το αποτέλεσμα. Αμέσως μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων άρχισαν να πανηγυρίζουν για τη μεγάλη επικράτηση του «Οχι» χορεύοντας και τραγουδώντας.

Η επομένη του δημοψηφίσματος

Οι εξελίξεις από εκεί και πέρα ήταν καταιγιστικές. Ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και πρώην πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, ανακοίνωσε την παραίτηση του από την ηγεσία του κόμματος παραχωρώντας τη θέση του στον Ευάγγελο Μεϊμαράκη ως μεταβατικό πρόεδρο.

Η Καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι το αποτέλεσμαήταν απογοητευτικό καθώς ο ελληνικός λαός δεν δέχτηκε να συμπορευτεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε ότι είναι επιλογή των Ελλήνων να μην θέλουν να συνεχίσουν εντός Ευρωζώνης.

Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι ζήτησε από την Γερμανία να γίνει πιο διαλλακτική όσον αφορά το ελληνικό χρέος. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ εξέφρασε λύπη για το αποτέλεσμα και κάλεσε την Αθήνα να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις με νέες προτάσεις. Ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας Μανουέλ Βαλλς κάλεσε την ΕΚΤ να σταματήσει να πιέζει την ελληνική οικονομία έτσι ώστε να μπορέσει να γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος.

Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον δήλωσε ότι ίσως να ήταν καλύτερα η Ελλάδα να μείνει εκτός Ευρώ. Ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι δήλωσε ότι δεν πρέπει η Ισπανία να ακολουθήσει την πορεία της Ελλάδας.

Ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να συνεχίσουν μαζί εντός Ευρώ διότι έτσι είναι πιο δυνατές.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, ο υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης υπέβαλε την παραίτηση του μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό, κίνηση η οποία θεωρήθηκε πως απέβλεπε στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους πιστωτές.

Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας σε συνάντηση του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, ζήτησε την σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων την επόμενη ημέρα, για την συνεννόηση ως προς την εθνική στρατηγική.

Οι διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες εντάθηκαν τις επόμενες ημέρες και ο Αλέξης Τσίπρας με τον νέο υπουργό Οικονομικών Ευκλείδη Τσακαλώτο συμφώνησαν με τους δανειστές συμφώνησαν στην υπογραφή ενός ακόμη πακέτου βοήθειας, του λεγόμενου τρίτου μνημονίου, ακυρώνοντας στην πράξη την λαϊκή ετυμηγορία. Η μεταστροφή αυτή του Αλέξη Τσίπρα ονομάστηκε από τους αντιπάλους του «κωλοτούμπα» και λίγο καιρό αργότερα έγινε γνωστή και στο εξωτερικό με τον ίδιο ακριβώς όρο αλλά με λατινικούς χαρακτήρες «kolotoumba».

Στις 20 Αυγούστου 2015, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε με διάγγελμά την πρόθεση παραίτησης αυτού και της κυβέρνησής του, η οποία έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στις 21 Αυγούστου 2015, 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν και σχημάτισαν το αντιμνημονιακό κόμμα Λαϊκή Ενότητα.

Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και σύμφωνα με το Σύνταγμα δόθηκαν διερευνητικές εντολές για το σχηματισμό της κυβέρνησης, ενώ εφόσον δεν κατέληξαν, σχηματίστηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση της πριοέδρου του Αρείου Πάγου Βασιλικής Θάνου, ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου…