Ουσιαστικά: τα είδη, τα γένη, ο αριθμός και οι ανωμαλίες στην κλίση τους (Μέρος Α’)

Ουσιαστικό είναι, ως γνωστόν, η κλιτή κατά κανόνα λέξη που δηλώνει πρόσωπο, ζώο, πράγμα ή μια αφηρημένη έννοια (ενέργεια, ιδιότητα ή κατάσταση).

Αποτελεί τον πυρήνα μιας ονοματικής φράσης, ενώ η θέση του μέσα σε αυτήν ή και μέσα στην πρόταση εξαρτάται τόσο από τη συντακτική λειτουργία που επιτελεί όσο και από το ύφος που χρησιμοποιεί ο ομιλητής ή ο συντάκτης ενός κειμένου.

Το ουσιαστικό συμπληρώνει κατά κάποιον τρόπο σε μια πρόταση το ρήμα είτε ως υποκείμενο είτε ως αντικείμενο είτε, γενικότερα, ως προσδιορισμός.

Τα ουσιαστικά, ανάλογα με το τι δηλώνουν, διακρίνονται στα ακόλουθα είδη: κύρια, κοινά, περιληπτικά, συγκεκριμένα και αφηρημένα.

Κύρια καλούνται τα ουσιαστικά που δηλώνουν ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα: Κώστας, Ελένη, Τρικούπης, Αζόρ, Έλλη (το όνομα του βυθισθέντος από τους Ιταλούς πολεμικού πλοίου), Ακρόπολη, Όλυμπος, Σαρωνικός κ.ά.

Ως κύρια χρησιμοποιούνται και τα ονόματα των ημερών της εβδομάδας, των μηνών, των εορτών, των λογοτεχνικών έργων, των έργων τέχνης κ.ά.

Κοινά καλούνται τα ουσιαστικά που δηλώνουν όλα τα πρόσωπα, όλα τα ζώα ή όλα τα πράγματα που ανήκουν στο ίδιο είδος, καθώς και τα ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, ιδιότητα ή κατάσταση: άνθρωπος, άνδρας, σκύλος, άλογο, τριανταφυλλιά, αυτοκίνητο, δουλειά, τρέξιμο, εξυπνάδα, παλικαριά, ελευθερία, ευτυχία.

Περιληπτικά ουσιαστικά καλούνται όσα κοινά ονόματα φανερώνουν σύνολα προσώπων ή ζώων ή πραγμάτων: οικογένεια, κόσμος, λαός, στρατός, κοπάδι, ελαιώνας, τουφεκίδι κ.ά.

Συγκεκριμένα ουσιαστικά καλούνται τα κοινά ονόματα που δηλώνουν πρόσωπα, ζώα ή πράγματα τα οποία γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις: δέντρο, βιβλίο κ.ά.

Αφηρημένα ουσιαστικά καλούνται τα κοινά ονόματα που φανερώνουν ενέργεια, ιδιότητα ή κατάσταση και γενικά αναφέρονται σε ό,τι αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος μόνο με τη σκέψη του: ειρήνη, χαρά κ.ά.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι αρκετά κοινά ονόματα είναι στο λόγο άλλοτε συγκεκριμένα και άλλοτε αφηρημένα. Παραδείγματος χάριν, κάνουμε λόγο για το πλαίσιο μιας πόρτας ή ενός παραθύρου, αλλά και για ένα πλαίσιο δράσεως ή για το πλαίσιο της σύγχρονης ζωής.