Γιατί τόση γκρίνια στον ΣΥΡΙΖΑ; – Μήπως γιατί είναι ένα κόμμα σε δύο ψυχές;

Από διάφορες πλευρές στον ΣΥΡΙΖΑ θα έπρεπε να είναι ικανοποιημένοι. Έκαναν στροφή 180 μοιρών στην πολιτική τους, προσπέρασαν ένα δημοψήφισμα που απαιτούσε απόρριψη των μνημονίων, έχασαν χιλιάδες μέλη, εφάρμοσαν ένα πολύ σκληρό τρίτο μνημόνιο και παρ’ όλα αυτά πήραν 31,% και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη κυρίαρχη θέση τους σε έναν ευρύτερο προοδευτικό χώρο, την ίδια που κόμματα όπως το ΚΙΝΑΛ αδυνατούν να ξεφύγουν από εκλογικά ποσοστά που παραπέμπουν σε συμπληρωτική και όχι ηγεμονική πολιτική δύναμη.

Παρ’ όλα αυτά το ρεπορτάζ επιμένει ότι στον ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει γκρίνια μετεκλογικά. Προφανώς, αυτή η γκρίνια δεν μπορεί να αποδοθεί απλώς στην απαίτηση να δίνεται μεγαλύτερο ποσοστό από τη βουλευτική αποζημίωση (ας μην ξεχνάμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να συντηρήσει τον κομματικό μηχανισμό και τα κομματική μέσα ενημέρωσης, όπως η εφημερίδα Αυγή και ο Ρ/Σ «Στο Κόκκινο») ή ο ένας από τους δύο επιστημονικούς συνεργάτες να αποδίδεται στο κόμμα για να ξαναστηθεί ο κομματικός μηχανισμός. Τα αίτιά της είναι βαθύτερα και αφορούν τα ερωτήματα φυσιογνωμίας και προσανατολισμού που αντιμετωπίζει ο ΣΥΡΙΖΑ.

Ένα κόμμα με δυο ψυχές

Ένα πράγμα που συχνά ξεχνάμε όταν προσεγγίζουμε τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι παραμένει ένα πολύ αντιφατικό κόμμα. Από τη μια εάν δούμε τον απολογισμό του κυβερνητικού έργου αλλά και τις προγραμματικές του θέσεις, όπως διατυπώθηκαν στην παρατεταμένη προεκλογική εκστρατεία του 2019, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα κόμμα που μόνο ως σοσιαλδημοκρατικό μπορεί να περιγραφεί. Αποδέχεται την ΕΕ, το ευρώ, τη δημοσιονομική πειθαρχία, πιστεύει ότι ανάπτυξη σημαίνει –καπιταλιστικές– επενδύσεις, προωθεί την επιχειρηματικότητα και έχει σαφή ευρωατλαντικό προσανατολισμό στην εξωτερική πολιτική.

Από την άλλη, κανείς μιλήσει με τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ θα διαπιστώσει ότι ένα σημαντικό μέρος του επιμένουν να αναφέρονται σε μια αριστερή ταυτότητα, οριοθετημένη στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας, με ειδοποιό διαφορά μια συνολικότερη αμφισβήτηση του καπιταλισμού και της αγοράς και μια πιο αντίληψη κοινωνικού μετασχηματισμού.

Εάν κανείς επιμείνει να ρωτήσει πώς αντιμετωπίζουν την αντίφαση ανάμεσα σε αυτή την ταυτότητα και την πραγματική κοινωνική πρακτική θα λάβει απαντήσεις που αναφέρονται είτε στο πώς υποχρεώθηκαν να εφαρμόσουν αυτή την πολιτική υπό το βάρος του εκβιασμού από τους δανειστές μας, είτε στο πώς απλώς έγιναν τακτικές επιλογές που δεν αναιρούν το συνολικό προσανατολισμό του κόμματος.

Η στρατηγική της ηγετικής ομάδας

Όμως, ότι στην ηγετική ομάδα, δηλαδή στον στενό πυρήνα των στελεχών γύρω από τον Αλέξη Τσίπρα, ωριμάζει η αντίληψη ότι πλέον ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αντιστοιχήσει την ταυτότητά του σε αυτό που όντως είναι. Όλη η συζήτηση για την «προοδευτική συμμαχία», τα ανοίγματα, την επανίδρυση της δημοκρατικής παράταξης σε αυτό κατατείνουν.

Η πεποίθηση αυτή πηγάζει και από την εκτίμηση που κάνουν ως προς τη σχέση εκπροσώπησης που έχουν πια σχηματίσει με μια σημαντική μερίδα του εκλογικού σώματος. Αυτή δεν σφραγίζεται από τις ιστορικές αναφορές της αριστεράς, αλλά από ένα γενικό αίτημα μιας πιο προοδευτικής και δημοκρατικές κατεύθυνσης, χωρίς μεγάλες ρήξεις και ανατροπές, κατά βάση μια καλύτερη εκδοχή του υπάρχοντος.

Αντίστοιχα, η πεποίθησή τους στηρίζεται στο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εάν πρόκειται να επιστρέψει στην εξουσία θα επιστρέψει ως ένας σχηματισμός με κεντροαριστερό πρόγραμμα, ως εναλλακτική συστημική λύση και όχι προφανώς όχι ως κίνημα αντικαπιταλιστικού ακτιβισμού.

Όμως, μια τέτοια κατεύθυνση αντιπολίτευσης αλλά με όρους συστημικής δύναμης που διεκδικεί να είναι η εναλλακτική κυβερνητική λύση μιας χώρας της ευρωζώνης απαιτεί και ένα διαφορετικό κόμμα.

Από τη μια απαιτεί έναν πολύ πιο αποτελεσματικό κομματικό μηχανισμό που να μπορεί να τροφοδοτήσει την αντιπολιτευτική δουλειά αλλά και την προετοιμασία για τη διακυβέρνησης, αλλά και ταυτόχρονα να μπορεί να διαχέει μέσα στην κοινωνία το λόγο και την κατεύθυνση του ΣΥΡΙΖΑ,

Από την άλλη απαιτεί μια πολιτική απεύθυνση και παρουσία που να μπορούν να υπερβαίνουν το παραδοσιακό πολιτικό και πολιτιστικό υπόδειγμα της αριστεράς. Αυτό στηρίζεται και σε μια εκτίμηση ότι πλέον δεν είμαστε σε μια περίοδο αγωνιστική ανάτασης και ριζοσπαστικοποίησης, οπότε ένας σκληρός «ανατρεπτικός» λόγος είχε απήχηση και σε κομμάτια που δεν είχαν αναφορά στην αριστερά. Στη «νέα κανονικότητα» χρειάζεται λόγος και πρακτική που να μπορεί να εκπροσωπήσει την «προοδευτική κανονικότητα» και μάλιστα με όρους πολιτικής επάρκειας. Η ρητορική θα παραμείνει υψηλών τόνων, αλλά το κόμμα πρέπει να είναι η «δημοκρατική παράταξη» ως η επόμενη διακυβέρνηση.

Το νέο κόμμα και τα παλιά βαρίδια

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι προφανές ότι ο λόγος που εκπέμπει ο πρωθυπουργός αλλά και τα στελέχη γύρω από αυτόν δίνει στίγμα για ένα βαθύ μετασχηματισμό, ένα νέο κόμμα ουσιαστικά. Κοντολογίς ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να «αλλάξει ψυχή».

Αυτό δεν αφορά απλώς την προσέλκυση στελεχών από την κεντροαριστερά. Άλλωστε, γνωρίζουν ότι κουβαλούν μεγάλη φθορά και δεν συνεισέφεραν ιδιαίτερα στην εκλογική μάχη. Ο Αλέξης Τσίπρας έδωσε τη μάχη να περάσουν το 30% και όχι ο… Θάνος Μωραΐτης.

Κυρίως αφορά την προώθηση μιας νέας γενιάς στελεχών, που μπορούν ταυτόχρονα να εκπροσωπούν τη νέα κατεύθυνση, μιλώντας όμως τη γλώσσα όποτε χρειαστεί του «κινηματικού ριζοσπαστισμού» της δεκαετίας του 2010, αλλά χωρίς την ταυτοτική ιστορικότητα όσων πέρασαν από τις διαδρομές του κομμουνιστικού κινήματος. Η νέα γενιά των βουλευτών είναι ενδεικτική από αυτή την αποψη.

Όπως και αφορά και ένα εσωκομματικό ξεκαθάρισμα. Η συγκυρία μετά το 2015 είχε το εξής παράδοξο. Παρότι ο κύριος όγκος της αριστερής πτέρυγας του ΣΥΡΙΖΑ αποχώρησε από το κόμμα, έμεινε ένα σημαντικό κομμάτι στο εσωτερικό του. Το κομμάτι αυτό παρά τη διαφωνία του με τη στροφή της ηγεσίας υλοποίησε το κυβερνητικό έργο. Και εάν ο Ευκλείδης Τσακαλώτος υπήρξε η εμβληματική μορφή – και η πιο αντιφατική εάν αναλογιστούμε ότι υπήρξε ο υπουργός Οικονομικών που εφάρμοσε όλο το τρίτο μνημόνιο–, υπήρξαν και πολλοί άλλοι, όχι μόνο στην κοινοβουλευτική ομάδα αλλά και στον κρατικό μηχανισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι τότε «κανείς δεν περίσσευε».

Τώρα αυτό το κομμάτι δεν έχει την ίδια κοινοβουλευτική εκπροσώπηση και δεν είναι το ίδιο αναγκαίο, εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ πλέον φτιάχνει ένα νέο κόμμα και δεν αναζητά απλώς να καλύψει κενά στον κρατικό μηχανισμό. Το κομμάτι αυτό είναι σημαντικό ως προς τον «στενό» κομματικό ΣΥΡΙΖΑ, που όμως δεν έχει αλλάξει πολύ από την εποχή πριν από τα μνημόνια, αλλά δεν έχει την ίδια βαρύτητα στην κοινωνική εκπροσώπηση που προσπαθεί να οικοδομήσει η ηγετική ομάδα, ή τουλάχιστον αυτό δείχνει να εκτιμά η τελευταία, που αντιμετωπίζει περισσότερο ως «βαρίδια» όσους αναφέρονται ακόμη στην αριστερή ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ.

Για να το πούμε διαφορετικά, η ηγετική ομάδα δεν έχει πρόβλημα να υπάρχει η όποια αριστερή πτέρυγα, που μπορεί να αποδειχτεί και χρήσιμη και για λόγους αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση και για λόγους απεύθυνσης σε πιο αριστερά τμήματα του ακροατηρίου, όμως σίγουρα θέλει να της δώσει πολύ μικρότερο χώρο στην πραγματική άσκηση πολιτικής.

Τα βαθύτερα αίτια της γκρίνιας

Φαίνεται πως τα αίτια της γκρίνιας έχουν πολύ περισσότερο να κάνουν με τα ερωτήματα της φυσιογνωμίας και της στρατηγικής παρά με τη σύνθεση των οργάνων ή τη λειτουργία της κοινοβουλευτικής ομάδας, παρότι δεν πέρασε απαρατήρητος ο σχετικός εξοβελισμός του υποτίθεται πιο «αριστερού» τμήματος από τη στελέχωση.

Το κρίσιμο ζήτημα και εκεί όπου θα τεθούν αυτά τα θέματα πιο ανοιχτά, θα είναι το συνέδριο του κόμματος. Δεν είναι τυχαίο από διάφορες πλευρές ακούγεται η τοποθέτηση «στο όνομα της Αριστεράς κάναμε ό,τι κάναμε», ως απάντηση σε όσους επιθυμούν την υπέρβαση προς μια κεντροαριστερή κατεύθυνση. Ούτε είναι τυχαία η αντίρρηση σε κάθε σκέψη εκλογής αρχηγού από τη βάση, ακόμη και εάν αυτό θα επέτρεπε μαζικές εγγραφές μελών (κατά το πρότυπο του Κόρμπιν αλλά και των ελληνικών κομμάτων όπως η ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ).

Από την άλλη, ο Αλέξης Τσίπρας παραμένει εσωκομματικά κυρίαρχος και μένει να δούμε εάν θα θελήσει να πάει με μεγάλες τομές στο κόμμα ή να δοκιμάσει να συμπαρασύρει στη νέα κατεύθυνση και τις όποιες φωνές αριστερής κριτικής.