Ενεργειακή συμμαχία Ελλάδας, Αιγύπτου, Ισραήλ – Ο ρόλος των ΗΠΑ και η θέση της Τουρκίας

Συνεχείς είναι οι κινήσεις στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου από τους εμπλεκόμενους παίκτες και με την ένταση στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) να παραμένει σε υψηλά επίπεδα εξαιτίας της παρουσίας των πλωτών γεωτρυπάνων που έχει στείλει η Τουρκία. Αν και η Αγκυρα δεν προτίθεται να υποχωρήσει από τις δεδηλωμένες προθέσεις της, οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής κινούνται μεθοδικά προς στενότερη συνεργασία, έχοντας την αμέριστη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σήμερα, ο βοηθός υπουργού Εξωτερικών με αρμοδιότητα τους ενεργειακούς πόρους Φράνισις Φάνον θα έχει συνάντηση με τον υπουργό Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη ενώ αύριο, ο κ. Φάνον θα συμμετάσχει στο στο σχήμα «3+1» μαζί με τους υπουργούς Ενέργειας της Ελλάδας, της Κύπρου, Γιώργο Λακκοτρύπη, και του Ισραήλ, Γιουβάλ Στάινιτς.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έδωσαν άλλωστε ισχυρό παρών στην πρόσφατη συνάντηση του Φόρουμ για το Αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο (East Med Gas Forum – EMGF), η οποία πραγματοποιήθηκε στο Κάιρο το διήμερο 24-25 Ιουλίου. Στη συνάντηση στην πρωτεύουσα της Αιγύπτου βρέθηκαν τόσο ο κ. Φάνον όσο και ο αμερικανός υπουργός Ενέργειας Ρικ Πέρι.

Είναι σαφές ότι η συνάντηση του Καΐρου υπήρξε κομβικής σημασίας, καθώς το EMGF κινείται προς τη μετατροπή του σε περιφερειακό οργανισμό. Η αμερικανική παρουσία συνέβαλε σε αυτό, αλλά δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα. Οπως και στην πρώτη συνάντηση, παρόντες ήταν οι υπουργοί Ενέργειας της Αιγύπτου Ταρίκ ελ Μούλα, του Ισραήλ Γιουβάλ Στάινιτς, της Ελλάδας Κωστής Χατζηδάκης, της Κύπρου Γιώργος Λακκοτρύπης, της Ιορδανίας Χάλα Ζαουάτι, της Παλαιστινιακής Αρχής Μοχάμεντ Μουσταφά, ο αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας της Ιταλίας Αντρέα Τσόφι, ο γενικός διευθυντής Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ντομινίκ Ριστορί, αλλά και ο πρεσβευτής της Γαλλίας στην Αίγυπτο Στεφάν Ροματέτ (πιθανή ένδειξη για μελλοντική συμμετοχή του Παρισιού στο EMGF). Παρόντες ήταν και εκπρόσωποι της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) εμφανίζεται διατεθειμένη να συμβάλει με σημαντική οικονομική βοήθεια στις εργασίες του Φόρουμ, η δε Παγκόσμια Τράπεζα θα συνδράμει στην πραγματοποίηση μελέτης για τα βέλτιστα σενάρια αξιοποίησης και εξαγωγής των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Τρεις χώρες της περιοχής λείπουν: η Τουρκία, ο Λίβανος και η Συρία.

Ο ρόλος της Αιγύπτου και η συνεργασία με ΗΠΑ, Ισραήλ

Το EMGF καταδεικνύει ξεκάθαρα ότι η Αίγυπτος διεκδικεί κεντρικό και ηγετικό ρόλο στην ενεργειακή αρχιτεκτονική της περιοχής. Δεν είναι μόνη η ύπαρξη στην επικράτειά της μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, αλλά και η γεωγραφική της θέση, που σε συνδυασμό με την ύπαρξη υποδομών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) τη μετατρέπουν σε κόμβο. Παράλληλα, δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι η Αίγυπτος είναι το βασικό αντίβαρο στην απόπειρα της Τουρκίας να διεκδικήσει δυναμικά ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Κάιρο έχει δύο ισχυρότατους συμμάχους σε αυτή τη διεκδίκηση: τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Φόρουμ (επρόκειτο για τη δεύτερη συνάντηση, ύστερα από εκείνη που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Ιανουάριο, ενώ θα ακολουθήσει και η τρίτη τον Ιανουάριο του 2020), το οποίο θα έχει ως μόνιμη έδρα την αιγυπτιακή πρωτεύουσα, υπεγράφη μάλιστα μεταξύ ΗΠΑ και Αιγύπτου Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) με σκοπό την προώθηση του στρατηγικού διαλόγου των δύο χωρών σε θέματα ενέργειας.

Την ίδια στιγμή, η ενέργεια φέρνει ολοένα και εγγύτερα την Αίγυπτο με το Ισραήλ. Οι σχέσεις των δύο πλευρών διάγουν μία από τις καλύτερες περιόδους τους και η παρουσία του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στην προεδρία της αραβικής χώρας έχει συμβάλει ιδιαίτερα σε αυτό. Δεν είναι μόνο η συμφωνία για εξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου προς τα αιγυπτιακά τερματικά, μετά την εξεύρεση λύσης στην πολυετή οικονομική διαφορά που είχε ανακύψει μεταξύ των δύο χωρών όταν η Αίγυπτος είχε αθετήσει τις υποχρεώσεις της για εξαγωγή αερίου προς το Ισραήλ.

Είναι επίσης ο σχεδιασμός για την κατασκευή νέου χερσαίου τερματικού σταθμού υγροποίησης στην Ερυθρά Θάλασσα – στη Χερσόνησο του Σινά – με σκοπό τις εξαγωγές στην Ασία. Αν προστεθεί σε όλα τα παραπάνω η αναμενόμενη έναρξη διαπραγματεύσεων μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου με σκοπό να επιλυθεί η μεταξύ τους διαφορά και να υπάρξει οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών τους – εξέλιξη που κατέστη εφικτή έπειτα από πολύ ενεργή αμερικανική συμβολή και την ενεργητικότητα του εκτελούντος χρέη βοηθού υπουργού Εξωτερικών για θέματα Εγγύς Ανατολής Ντέιβιντ Σάτερφιλντ που, σημειωτέον, θα είναι ο επόμενος πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην Τουρκία – αντιλαμβάνεται κανείς ότι δημιουργείται στην Ανατολική Μεσόγειο μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που υπερβαίνει την ενέργεια.

Το EMGF, το σχήμα «3+1» και η σημασία τους για την Αθήνα

Η προώθηση του Φόρουμ αλλά και το σχήμα «3+1» έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Αθήνα. Η έμφαση στον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου – στην προκειμένη περίπτωση, του Δικαίου της Θάλασσας – η οποία καταγράφηκε στο ανακοινωθέν της πρόσφατης συνάντησης του Καΐρου είναι κομβικής σημασίας για την ελληνική πλευρά. Παράλληλα, η εξέταση της βιωσιμότητας των εξαγωγικών οδών, στις οποίες εντάσσεται παρά τις σαφείς τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο αγωγός East Med, καθιστά το Φόρουμ κρίσιμο πεδίο άσκησης εξωτερικής πολιτικής για την Ελλάδα (ο κ. Χατζηδάκης είχε και συνάντηση με τον κ. Πέρι στο Κάιρο επί της διμερούς ενεργειακής συνεργασίας). Ωστόσο, το γεγονός ότι το EMGF εκλαμβάνεται τόσο αρνητικά από την Αγκυρα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής.

Το σχήμα «3+1» μπορεί, από πολιτικής απόψεως, να αποβεί σημαντικότερο. Τόσο το Ισραήλ όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες δίνουν μεγάλη έμφαση στην εμβάθυνσή του και αυτό κατέστη σαφές και κατά τη διάρκεια της συνάντησης που πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον στις 25 Ιουλίου μεταξύ της βοηθού υπουργού Εξωτερικών για οικονομικές υποθέσεις Μανίσα Σινγκ με εκπροσώπους της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ. Παράλληλα, η επίσκεψη του κ. Φάνον ακουμπά τόσο στο σχήμα «3+1» όσο και στις εκτενείς συνομιλίες Αθηνών και Ουάσιγκτον εν όψει της πραγματοποίησης της δεύτερης συνάντησης του Στρατηγικού Διαλόγου το φθινόπωρο στην ελληνική πρωτεύουσα. Αλλωστε, ο κ. Φάνον θα έχει συνάντηση και με τον υφυπουργό Εξωτερικών Κώστα Φραγκογιάννη, άνθρωπο-«κλειδί» της νέας κυβέρνησης σε θέματα οικονομικής διπλωματίας, με διευρυμένη ατζέντα επί όλου του φάσματος της διμερούς ενεργειακής συνεργασίας και συναντίληψης, η οποία έχει άλλωστε διευρυνθεί πολύ τα τελευταία χρόνια (ΤΑΡ, FSRU Αλεξανδρούπολης, IGB κ.ά.)