Η γοητεία της ανυπακοής

Η Ιταλία θα βάλει σε νέες περιπέτειες την Ευρώπη – μοιάζει δεδομένο. Στα πολλά που έχουν ειπωθεί για τον λαϊκισμό ξεχνάμε συχνά το σημαντικότερο: ότι ο αληθινός και ικανός λαϊκιστής καβαλάει το ρεύμα, αντίθετα από τον ηγέτη που το δημιουργεί. Αν η Λέγκα, το για δεκαετίες ανυπόφορο από τους νότιους Ιταλούς πολιτικό κίνημα, έχει σήμερα πλειοψηφική δυναμική, αυτό δεν έχει να κάνει με κάποια καταπληκτική πρακτική του Ματέο Σαλβίνι – οφείλεται αποκλειστικά στη γοητεία της ανυπακοής στις Βρυξέλλες που είναι και στην Ιταλία κυρίαρχη.

Δεν γίνεται εύκολα κατανοητό από μακριά, αλλά έχουμε να κάνουμε με μια κατάσταση που θυμίζει αρκετά τον άνεμο που φυσούσε στην Αγγλία πριν από το Brexit. Ο Ιταλός μοιάζει να νοσταλγεί τους καιρούς της ευημερίας, πιστεύει πως για τη λιτότητα φταίει το ευρώ, έχει τη βεβαιότητα ότι υπάρχουν μαγικές συνταγές διότι δυσφορεί με την πραγματικότητα.

Οποιος έχει το θράσος να του υποσχεθεί ότι θα σεβαστεί τα θέλω του τον κερδίζει. Το αν οι λύσεις που υπόσχεται είναι ανεφάρμοστες ή οδυνηρές μικρή σημασία έχει. Η αυταπάτη είναι γοητευτικότερη του ρεαλισμού και η επίδειξη ανυπακοής θεωρείται κάτι σαν πολιτική συμπεριφορά: το έργο επαναλαμβάνεται σχεδόν παντού – αλλάζουν μόνο οι παίκτες. Στην Ιταλία την έκφραση της ανυπακοής την αναλαμβάνουν όσοι εξαρχής την υιοθέτησαν ως πρόταση: η Λέγκα που ήθελε τη διάλυση της Ιταλίας δεν έχει κανένα πρόβλημα να αναλάβει τη διάλυση της Ευρώπης.

Πείθει, γιατί κουβαλούσε τον αντισυστημισμό στο κατασκευαστικό DNA της: πουλάει ένα είδος ιδεολογικής συνέπειας. Σε αυτήν προσθέτει επιθετικότητα εναντίον των μεταναστών, ειρωνεία και υποβάθμιση του πολιτικού διαλόγου και απλοϊκότητα: υπάρχουν Ιταλοί που όταν άκουσαν τον Σαλβίνι να λέει στον Ρίτσαρντ Γκιρ να πάρει τους μετανάστες στο σπίτι του χάρηκαν με το είδος του «αστείου». Πρώτα από όλα γιατί είναι κατανοητό – δικό τους. Θα μπορούσε να ακούγεται σε ιταλική κωμωδία – το πόπολο θα γελούσε, όπως γελάει τώρα.

Το πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ Ενωση – κι αυτό το καταλάβαμε. Η Ευρώπη κουβαλώντας δύο αιματηρούς πολέμους τα εκατό τελευταία χρόνια θα ήταν δύσκολο να ενωθεί, έτσι κι αλλιώς. Οι ανταγωνισμοί έγιναν πολιτικοί και οικονομικοί: έπαψαν να είναι στρατιωτικοί, απλά άλλαξαν πεδίο. Οι διαφορές παρέμειναν πολλές και δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με οικονομικές διαφορές: κανείς Ολλανδός δεν θα σκεφτόταν ποτέ τη φράση «ούνα φάτσα ούνα ράτσα».

Αλλά το μεγάλο μυστήριο της ιστορίας είναι άλλο: πώς γίνεται άραγε να μη λαμβάνει κανείς στα υπόψη του ότι οι μέρες της πιο μεγάλης ευημερίας ήρθαν τον καιρό της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έστω κι αν Ενωση δεν υπήρξε; Πώς γίνεται να θεωρούμε την Ευρώπη πρόβλημα, όταν μόνο εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης ζήσαμε καιρούς τεράστιας προκοπής;

Πώς γίνεται να πιστεύουμε πως οι μέρες της ευημερίας οφείλονται στη δύναμη της χώρας (ή την ομορφιά της ή την εξυπνάδα της), ενώ οι νύχτες της λιτότητας οφείλονται στην κακιά Ευρώπη που πρέπει να διαλυθεί; Μια απάντηση σε αυτά είναι το νόμισμα και η δαιμονοποίησή του, αλλά είναι μια ψεύτικη απάντηση κι αυτό λαϊκιστές όπως ο Σαλβίνι το ξέρουν καλά, γι’ αυτό και τέτοιες συζητήσεις επί της ουσίας τις αποφεύγουν. Από την άλλη οι Αγγλοι δεν ήταν ποτέ στο ευρώ, αλλά με τη στερλίνα τους υπήρξαν και ευρωπαϊστές και αντιευρωπαϊστές: από αυτό και μόνο καταλαβαίνει κανείς ότι το πράγμα είναι πιο σύνθετο.

Φταίει η κρίση που φρέναρε τον ευρωπαϊκό πλούτο; Πιθανότατα. Από την άλλη ίσως είναι καλύτερα που ανταγωνισμοί και διαφορές έχουν κυρίως πολιτικό χαρακτήρα. Διότι σε διαφορετική περίπτωση ο Σαλβίνι θα ήταν κάτι σαν νέος Ντούτσε. Και δεν θα συζητούσαμε για την οικονομία, το χρέος και τα επιτόκια, αλλά για τη δύναμη των όπλων…