Ψαρά: Το βιγλομονάστηρο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Κοντά στη βόρεια ακτογραμμή των Ψαρών, του νησιού του Βορείου Αιγαίου που είναι πανελληνίως γνωστό για τη ναυτοσύνη των κατοίκων του, βρίσκεται η μονή της Παναγίας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Ο χρόνος ίδρυσης του βιγλομονάστηρου, στη θέση προϋπάρχοντος μονυδρίου, δεν είναι γνωστός μετά βεβαιότητας (αναφέρεται πάντως το έτος 1780).

Εξ όσων γνωρίζουμε, ο αρχιτέκτονας του ναού ήταν ένας Ρουμελιώτης, ο οποίος μιμήθηκε αγιορείτικα πρότυπα (τα Ψαρά είχαν στενή σχέση με το Άγιον Όρος).

Σε κάθε περίπτωση, το μοναστήρι χαρακτηρίζεται ως σταυροπήγιο σε έγγραφο του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ (1797).

Η ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού από τους Τούρκους (Ιούνιος 1824) προκάλεσε τον αφανισμό της μονής.

Οι μοναχοί που κατάφεραν να διαφύγουν το θάνατο και να φθάσουν στη Σύρο περιέσωσαν εικόνα της Παναγίας που έφερε την υπογραφή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (η εικόνα αυτή φυλάσσεται στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στην Παναγία των Ψαριανών, στην Ερμούπολη).

Η μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου άρχισε να ανασυγκροτείται στο β’ μισό του 19ου αιώνα, εμπλουτίστηκε δε με συνεχείς προσκτήσεις. Η καθοδική πορεία της άρχισε να γίνεται αισθητή από την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Στο αξιόλογο καθολικό της μονής, που ανήκει στο λεγόμενο αθωνικό τύπο ναού, υπάρχουν δύο μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις δικέφαλων αετών.

Στη μονή φυλάσσονται παλαιές εικόνες, παλαίτυπα και χειρόγραφα βιβλία.