Γιατί η Τουρκία απειλεί με την «Γαλάζια Πατρίδα» – Οι αξιώσεις, οι πρόσφυγες, οι εκβιασμοί

Η φωτογραφία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μπροστά στον χάρτη της «Γαλάζιας Πατρίδας», που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ελληνικού ΥΠΕΞ, ήρθε να θυμίσει τον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία διαρκώς επαναφέρει στο προσκήνιο τις πάγιες διεκδικήσεις της.

Ο συγκεκριμένος χάρτης, δημιούργημα του αρχηγού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Τζιχάτ Γεϊντζί αποτυπώνει το σύνολο των τουρκικών θέσεων για τα όρια των τουρκικών κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο, τον Εύξεινο Πόντο και την Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Στηρίζεται στις βασικές τουρκικές θέσεις ως προς το δίκαιο της θάλασσας που είναι ότι τα νησιά δεν έχουν αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και ότι αυτές χαράσσονται με βάση τις ηπειρωτικές ακτογραμμές και μόνο, με την εφαρμογή του κανόνα 200 ν.μ. ή μέση γραμμή.

Γιατί η Τουρκία απειλεί με την «Γαλάζια Πατρίδα»

Με αυτό τον τρόπο, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ελληνική υφαλοκρηπίδα στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ούτε στην Κύπρο, αλλά αντίθετα θεωρεί ότι η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ πρέπει να χαραχθεί μόνο ανάμεσα στα ηπειρωτικά κράτη. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία θεωρεί ότι της αναλογεί μια δυνητική ΑΟΖ 450.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Παράλληλα, με τη χρήση αυτής της άποψης ουσιαστικά θεωρεί ότι είναι πολύ πιο περιορισμένη και η ελληνική υφαλοκρηπίδα, εφόσον δεν αναγνωρίζει αυτοτελή υφαλοκρηπίδα ούτε στα νησιά του Αιγαίου, ούτε και στην Κρήτη.

Η τουρκική αυτή θεωρία αποτελεί μια ιδιότυπη «προβολή ισχύος» στην περιοχή και είναι η βάση και για τις διάφορες κινήσεις που κάνει σε σχέση με τις εξορύξεις. Ούτως ή άλλως, αυτές ήταν και ο βασικός λόγος που επανήλθε τόσο έντονα στο προσκήνιο, καθώς η Τουρκία θεωρεί ότι δεν πρέπει να αποκλειστεί από τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Μέχρι στιγμής, ούτε κάποια από τις μεγάλες δυνάμεις, ούτε κάποια από τις χώρες της περιοχής αποδέχονται τις τουρκικές θεωρίας. Όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η προβολή τέτοιων θέσεων έχει και το χαρακτήρα της κατοχύρωσής τους ως σημείου αφετηρίας για μια μελλοντική διαπραγμάτευση.

Είναι κάτι ανάλογο με τις «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο: διαμορφώνουν την εικόνα ότι ένα ζήτημα είναι προς συζήτηση, άρα προς διαπραγμάτευση, άρα προς την κατεύθυνση μιας λύσης που θα είναι καλύτερη από την όποια αφετηρία μπορεί να υπήρξε.

Προς το παρόν η Τουρκία αυτές τις αξιώσεις της προσπαθεί να τις κάνει πράξη κυρίως στο πεδίο της Κυπριακής ΑΟΖ, όπου και έχουν επικεντρωθεί η δράση και των πλοίων γεωτρυπάνων που διαθέτει και των ερευνητικών σκαφών. Η επικέντρωση σε αυτές τις περιοχές δεν είναι τυχαία. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται το ανοιχτό ζήτημα του Κυπριακού για να υποστηρίξει ότι στην πραγματικότητα ότι πέραν όλων των άλλων κατοχυρώνει και τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής κοινότητας στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Ελπίζει δε ότι εάν καταφέρει να εντοπίσει εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα τότε αυτό θα οδηγούσε και σε μια συζήτηση με άλλους όρους. Αυτή θεωρεί ότι θα είναι και η απάντησή της τόσο στην διαφαινόμενη ύπαρξη εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων σε οικόπεδα της Κυπριακής ΑΟΖ που έχει παραχωρήσει ήδη η Κυπριακή Δημοκρατία, όσο και στις πολιτικές και διπλωματικές συνεργασίας της Ελλάδας και της Κύπρου με χώρες της περιοχής όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος και μάλιστα με τη υποστήριξη των ΗΠΑ.

Παράλληλα, δεν παραλείπει να υπενθυμίζει και τις υπόλοιπες αξιώσεις της, είτε με τις επανειλημμένες NAVTEX που δεσμεύουν θαλάσσιες εκτάσεις στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, είτε με τις ανακοινώσεις για μελλοντικές σεισμικές έρευνες στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, όπως αυτή ορίζεται κυρίως από το Καστελόριζο. Μια πρώτη απόπειρα είχε κάνει και το φθινόπωρο του 2018, με σκάφος που κινήθηκε στα όρια της νοητής γραμμής που χωρίζει την ελληνική από την τουρκική υφαλοκρηπίδα. Μένει να δούμε, εάν θα δοκιμάσει και πάλι μια τέτοια κίνηση, με όλο τον κίνδυνο που αυτό έχει για κλιμάκωση της ελληνοτουρκικής έντασης, δεδομένου ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει διαμηνύσει ότι δεν θα επιτρέψει σεισμικές έρευνες στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Το ζήτημα των μεταναστευτικών προσφυγικών ροών

Το άλλο ζήτημα που δείχνει σήμερα να προκαλεί τριβές ανάμεσα σε Αθήνα και Άγκυρα είναι το προσφυγικό. Αφορμή, η απότομη αύξηση του αριθμού των αφίξεων προσφύγων και μεταναστών στη Λέσβο. Εμμέσως πλην σαφώς η ελληνική κυβέρνηση απέδωσε αυτό το γεγονός σε επιλογή της Τουρκίας να επιτρέψει αυξημένες μετακινήσεις προς την Ελλάδα ως μοχλό πίεσης και προς την Ελλάδα και προς την Ευρώπη, με αφορμή και τις δυσκολίες που συναντά από την εμπλοκή της στη συριακή κρίση.

Είναι γεγονός ότι η Τουρκία έχει αποτελέσει τον βασικό υποδοχέα προσφύγων από τη Συρία και άλλωστε είναι αυτή τη στιγμή η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων στον κόσμο. Μόνο οι Σύριοι πρόσφυγες στην Τουρκία αγγίζουν τα 3.6 εκατομμύρια και σε αυτά προστίθενται και πρόσφυγες και μετανάστες από άλλες χώρες που ελπίζουν ότι από την Τουρκία θα μπορέσουν να φτάσουν ευκολότερα σε άλλες χώρες. Παρότι για αρκετό διάστημα υπήρξε θετική στάση του πληθυσμού απέναντι στους πρόσφυγες, όπως και προσπάθεια για ενσωμάτωση, το τελευταίο διάστημα καταγράφεται και μια στροφή μερίδας της τουρκικής γνώμης αλλά και πίεση των τουρκικών αρχών ώστε οι πρόσφυγες να επιστρέψουν στις περιοχές στις οποίες τους είχε δοθεί άδεια να διαμένουν και όχι στις μεγάλες πόλεις όπου συγκεντρώνονται. Παράλληλα, στην Τουρκία υπάρχει άγχος μήπως η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης γύρω από την Ιντλίμπ, σηματοδοτήσει και ένα νέο μεγάλο κύμα προσφύγων.

Η μεγάλη κλιμάκωση των ροών προσφύγων μέσω της Τουρκίας στην Ευρώπη ήταν το 2015 και 2016. Αυτή ανακόπηκε από δύο παραμέτρους. Η πρώτη ήταν το κλείσιμο του «Βαλκανικού Διαδρόμου», με πρωτοβουλία σε μεγάλο βαθμό των χωρών του Βίζεγκραντ. Η δεύτερη ήταν η συμφωνία (για την ακρίβεια «κοινή δήλωση») ΕΕ και Τουρκίας, με την οποία η Τουρκία ανέλαβε αφενός την υποχρέωση να περιορίσει τις ροές και παράλληλα την εφαρμογή του μηχανισμού όπου πρόσφυγες θα επέστρεφαν στην Τουρκία από τις χώρες πρώτης «παράνομης» άφιξης και σύριοι πρόσφυγες θα μετακινούνταν από την Τουρκία στην Ευρώπη.

Μόνο που η συμφωνία αυτή έκτοτε θα αποτελεί τμήμα και της διαρκούς διαπραγμάτευσης ανάμεσα στη ΕΕ και την Τουρκία, σε σχέση με την ενταξιακή διαδικασία που λιμνάζει δεδομένης της ουσιώδους άρνησης των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών να δουν πια το ενδεχόμενο τουρκικής ένταξης, σε σχέση με διμερή θέματα όπως είναι το θέμα της βίζας, αλλά και σε σχέση με ζητήματα όπως η στάση της ΕΕ απέναντι στις τουρκικές κινήσεις στο μέτωπο των εξορύξεων.

Στο ίδιο πλαίσιο δεν είναι και λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής κυβέρνησης, ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί τις μεταναστευτικές ροές ως μοχλό πίεσης προς την Ελλάδα αλλά και την ΕΕ. Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές γνωρίζουν τα κυκλώματα διακινητών και επιτηρούν τα περάσματα και άρα είναι δύσκολο να υπάρξει μια απότομη αύξηση των ροών χωρίς τουλάχιστον την ανοχή των τουρκικών αρχών. Η Τουρκία πάλι από τη μεριά της υποστηρίζει ότι όλα αυτά τα χρόνια έχει προχωρήσει σε εκτεταμένες επιχειρήσεις κατά των κυκλωμάτων διακίνησης.