Σοβαρή πολιτική κρίση στην Ευρώπη – Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία δείχνουν το έλλειμμα ηγεσίας

Την ώρα που η διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης είναι σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και εξακολουθεί να μην μπορεί να βρεθεί ο δρόμος που θα συνδυάζει τη δημοσιονομική σταθερότητα με την ανάπτυξη, που εντείνονται τα φαινόμενα κρίσης της δημοκρατικής νομιμοποίησης των ευρωπαϊκών θεσμών, που η Ευρώπη δείχνει αδύναμη να πάρει ουσιαστικές πρωτοβουλίες στην παγκόσμια σκηνή και απλώς παρακολουθεί τόσο τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ και Κίνας όσο και τον νέο Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, πληθαίνουν τα σημάδια μιας εντεινόμενης πολιτικής κρίσης στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών χωρών.

Άνοδος της ακροδεξιάς στη Γερμανία

Στη Γερμανία, όπου δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τη μεγάλη καθυστέρηση που υπήρξε μέχρι να σχηματιστεί η τρέχουσα καθυστέρηση και όπου η καγκελάριος Μέρκελ έχει ήδη αναγγείλει το τέλος της πολιτικής σταδιοδρομίας είχαμε τις τοπικές εκλογές στη Σαξονία και το Βραδεμβούργο όπου καταγράφηκε εντυπωσιακή άνοδος της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία την ώρα που είχαν απώλειες και το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα και η Αριστερά (Die Linke) που είδε να υποχωρεί σε περιοχές που ήταν παραδοσιακά προπύργιά της. Η άνοδος της ακροδεξιάς σε συνδυασμό με την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας που είδε να πληρώνει βαρύ τίμημα για τη συγκυβέρνηση με τους χριστιανοδημοκράτες (εξ ου και η μεγάλη αντίδραση της κομματικής βάσης κατά τις διαπραγματεύσεις για την τρέχουσα συγκυβέρνηση), δημιουργεί ένα ρευστό τοπίο για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, παρά την άνοδο των Πρασίνων που εξελίσσονται πλέον στο βασικό σχηματισμό του Κέντρου.

Ιταλία: το μετέωρο βήμα του νέου κυβερνητικού συνασπισμού

Στην Ιταλία το γεγονός ότι μπόρεσε να ορκιστεί μια νέα κυβέρνηση Κόντε αυτή τη φορά με έναν νέο κυβερνητικό συνασπισμό από το Κίνημα των 5 Αστεριών και το Δημοκρατικό Κόμμα ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο των νέων εκλογών που ζητούσε επίμονα ο Ματέο Σαλβίνι δεν σημαίνει και το τέλος της πολιτικής κρίσης. Ούτως ή άλλως, ο προηγούμενος κυβερνητικός συνασπισμός, των 5 Αστεριών με τη Λέγκα του Σαλβίνι διαπερνιόταν από μεγάλες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις ενώ όσο περνούσε ο καιρός ήταν κυρίως η ακροδεξιά Λέγκα που έβγαινε όλο και πιο ενισχυμένη, κάτι που φάνηκε και στις ευρωεκλογές.

Όμως, και η νέα κυβέρνηση έχει σοβαρά προβλήματα να αντιμετωπίσει. Οι Βρυξέλες που ανησυχούν για το Ιταλικό χρέος και το πώς μια επιδείνωση της κατάστασής του θα μπορούσε να δημιουργήσει μια ανεξέλεγκτη κρίση συνολικά για την ευρωπαϊκή οικονομία, πιέζουν για μέτρα λιτότητας, την ώρα που η νέα κυβέρνηση θα θελήσει να δείξει φιλολαϊκό πρόσωπο, ενώ ο Σαλβίνι δεν θα χάνει οποιαδήποτε ευκαιρία να τη χτυπήσει στην προσπάθειά του να διαμορφώσει ευνοϊκό συσχετισμό για τις επόμενες εκλογές.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Σαλβίνι θα εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι είναι στην αντιπολίτευση ακριβώς για να προετοιμάσει την άνοδό του στην εξουσία.

Ο Εμανουέλ Μακρόν στον απόηχο των Κίτρινων Γιλέκων

Στη Γαλλία ο Εμανουέλ Μακρόν μπορεί να είναι κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού, δεδομένης και τη δυσκολίας των υπόλοιπων σχηματισμών της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστερά να αρθρώσουν μια πειστική αντιπολίτευση, όμως εξακολουθεί να είναι αντιμέτωπος με μια σημαντική λαϊκή δυσαρέσκεια κάτι που φάνηκε και από την εντυπωσιακή διάρκεια και αντοχή που είχε το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» παρά την άγρια καταστολή που δέχτηκε και που ήταν πρωτοφανής για τα γαλλικά δεδομένα. Και είναι πολύ πιθανό, εάν θελήσει να προχωρήσει σε νέο γύρο επιθετικών και αντιδημοφιλών μέτρων, να συναντήσει και πάλι πολύ μεγάλες λαϊκές αντιδράσεις.

Η δυσκολία σχηματισμού κυβέρνησης στην Ισπανία

Η Ισπανία παραμένει εντός μιας παρατεταμένης πολιτικής κρίσης που στην πραγματικότητα αφορά την κρίση του πολιτικού και συνταγματικού συμβιβασμού του 1978 και που εκφράζεται και ως κρίση του ίδιου του μοντέλου συνύπαρξης του κεντρικού κράτους με τις τοπικές «αυτονομίες», όπως φαίνεται και από την κατάσταση στην Καταλονία. Η άνοδος της ακροδεξιάς ήταν ενδεικτική μιας εντεινόμενης πόλωσης, την ίδια ώρα που η δυσκολία στο σχηματισμό κυβέρνησης με τη στήριξη ή ανοχή του Podemos δείχνει τη δυστοκία στη διαμόρφωση μιας προοδευτικής εναλλακτικής.

Στο Βέλγιο εξακολουθούν να βρίσκονται σε διαπραγμάτευση για νέα κυβέρνηση, κάτι που έχει συμβεί και στο παρελθόν σε μια χώρα που έχει μια σχεδόν διαρκή θεσμική κρίση, ύστερα από εκλογές που σφραγίστηκαν από μια σημαντική άνοδο της Φλαμανδικής Ακροδεξιάς.

Την ίδια ώρα δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε τη συμβολική αλλά και πραγματική σημασία που είχαν οι φετινές διαπραγματεύσεις για τους επικεφαλείς των ευρωπαϊκών θεσμών. Το γεγονός ότι παρακάμφθηκαν για την ηγεσία της Κομισιόν οι spitzenkandidaten, το γεγονός ότι μπήκαν διάφορα βέτο από διάφορες κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανόμενης και της Ουγγρικής υπό τον Βίκτορ Όρμπαν, αποτυπώνει ακριβώς την υπαρκτή δυσκολία να λειτουργήσουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Ταυτόχρονα, ήταν μια διαδικασία που μάλλον δεν ενίσχυσε τη ούτως ή άλλως όχι ιδιαίτερα μεγάλη δημοκρατική νομιμοποίηση των ευρωπαϊκών θεσμών.

Το έλλειμμα ηγεσίας στην Ευρώπη

Όλα αυτά συνδυάζονται και με ένα ιδιότυπο έλλειμμα ηγεσίας. Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να έχει πλήθος παραδείγματα δυσλειτουργίας, γραφειοκρατικού «κεκτημένου», ακόμη και παραλυτικών πολιτικών συνθηκών, όμως ταυτόχρονα σφραγίστηκε και από την ύπαρξη σημαντικών πολιτικών προσωπικοτήτων που μπορούσαν σε κρίσιμες στιγμές να μπορούν να δώσουν προοπτική. Από τη συνεννόηση ανάμεσα στον Μιτεράν και τον Κολ και το ρόλο του Ζακ Ντελόρ, μέχρι τον ίδιο το ρόλο της Άνγκελα Μέρκελ, τα παραδείγματα είναι αρκετά.

Πλέον, όμως, έχουμε φτάσει σε μια κατάσταση όπου αρκετοί νοσταλγούν ήδη τον Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ και φοβούνται μια Ευρώπη όπου θα κυριαρχούν ηγέτες χωρίς όραμα και στρατηγική καθοδηγούμενοι κυρίως από τα άγχη της καθημερινής επικοινωνιακής διαχείρισης των εσωτερικών πολιτικών συγκρούσεων.

Το έλλειμμα αυτό γίνεται εντονότερο ακριβώς επειδή συμπυκνώνει μια κρίση στρατηγικού προσανατολισμού την ίδια ώρα που το διεθνές τοπίο είναι σε μεταβατική συνθήκη χωρίς ακόμη αποσαφηνισμένο ορίζοντα. Από τον εμπορικό πόλεμο, μέχρι τις νέες ψυχροπολεμικής αντιπαραθέσεις και την όξυνση προβλημάτων όπως αυτό της κλιματικής αλλαγής, ο κόσμος αλλάζει την ίδια ώρα που η Ευρώπη αδυνατεί να χαράξει στρατηγική πέραν της διαχείρισης της σημερινής κατάστασης.

Οι ίδιες οι διαδικασίες διαμόρφωσης των πολιτικών ελίτ στην Ευρώπη, σε εποχές χωρίς μεγάλα ιδεολογικά αφηγήματα από την πλευρά των μεγάλων πολιτικών οικογενειών στην ΕΕ, με αντιμετώπιση της οικονομικής πολιτικής όρους «εργαλειοθηκών» νομισματικής σταθερότητας και δημοσιονομικής πειθαρχίας, με έντονο πειρασμό «αντιγραφής» πλευρών της ρητορικής της ακροδεξιάς και με στελέχη βγαλμένα από τις περιστρεφόμενες θήρες μεταξύ πολιτικής και επιχειρηματικότητας, σίγουρα δεν βοηθούν την κατάσταση.

Αυτό με τη σειρά του επιτείνει όχι μόνο την αίσθηση μιας κρίσης ηγεσίας, αλλά και ταυτόχρονα αφήνει ένα περιθώριο στην ακροδεξιά να διεκδικήσει να είναι αυτή ο χώρος των «ισχυρών ηγετικών προσωπικοτήτων», κάτι που φαίνεται και στην επικοινωνιακή στρατηγική της.

Η απόσταση κυβερνήσεων και κοινωνιών στο φόντο της οικονομικής κρίσης

Την ίδια ώρα όλα αυτά επιτείνουν μια ολοένα και αυξανόμενη απόσταση ανάμεσα στην πολιτική σκηνή και τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ανεξαρτήτως των πολιτικών τάσεων και του μικρότερου ή μεγαλύτερου βαθμού σταθερότητας, είναι εμφανές ότι όσο περνάει ο καιρός τόσο περισσότερο απομακρύνονται οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις από τις πραγματικές διαθέσεις των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Αυτό σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να δίνει περιθώριο στη λαϊκιστική ακροδεξιά να προσπαθεί να καλύψει το πολιτικό κενό, όμως σε άλλες περιπτώσεις απλώς διαμορφώνει έδαφος για μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Με αυτή την έννοια, θα ήταν μεγάλο λάθος να θεωρήσουμε π.χ. τα Κίτρινα Γιλέκα ως μια γαλλική ιδιαιτερότητα.

Και τα πράγματα επιτείνει η προοπτική μιας νέας οικονομικής κρίσης. Στη δεκαετία του διανύουμε, πέραν των χωρών που πέρασαν μνημόνια, όπως η Ελλάδα, στην Ευρώπη έγινε προσπάθεια να αποφευχθούν οι μεγάλες εντάσεις και σε αυτό συνέβαλε η επιστροφή έστω και αναιμικών ρυθμών ανάπτυξης ή τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης. Ταυτόχρονα, πλήθαιναν και οι φωνές εκείνων που επέμειναν ότι πρέπει να υπάρξουν σοβαροί περιορισμοί στο ευρωπαϊκό «κοινωνικό κεκτημένο».

Τώρα η Ευρώπη δείχνει να ετοιμάζεται να είναι η πρώτη οικονομική ζώνη που θα μπει σε οικονομική ύφεση, με όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες να επιβραδύνονται, χωρίς ωστόσο να μπορεί να ξεπεράσει τα όρια μιας αρκετά περιοριστικής οικονομικής πολιτικής, κάτι που φαίνεται π.χ. στην αμφισβήτηση της ανάγκης για νέο σχέδιο ποσοτικής χαλάρωσης.

Αυτό, όμως, δεν αναιρεί το γεγονός ότι μια σημαντική οικονομική κρίση δεν θα δοκιμάσει μόνο την κοινωνική συνοχή των ευρωπαϊκών χωρών αλλά σε αρκετές περιπτώσεις και την πολιτική σταθερότητά τους.