Άβδηρα: Η γενέτειρα οξυδερκών διανοητών της αρχαιότητας

Στο νοτιοανατολικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης βρίσκονται τα Άβδηρα, κωμόπολη χτισμένη κοντά στην ομώνυμη αρχαία πόλη, γενέτειρα οξυδερκών διανοητών.

Μεταξύ άλλων σημαντικών πνευματικών ανθρώπων, από το κομμάτι αυτό της θρακικής γης κατάγονταν ο σοφιστής Πρωταγόρας, οι φιλόσοφοι Λεύκιππος (πιθανώς), Δημόκριτος και Aνάξαρχος, ο ποιητής Nικαίνετος.

Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση, τα Άβδηρα ιδρύθηκαν από τον Hρακλή στη μνήμη του συντρόφου του Αβδήρου, τον οποίον κατασπάραξαν εδώ τα ανθρωποφάγα άλογα του θρακιώτη βασιλιά Διομήδη.

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, τα Άβδηρα ιδρύθηκαν από κλαζομένιους αποίκους στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ.

Το 545 π.Χ. η αποικία ενισχύθηκε από κατοίκους της ιωνικής Τέω, που εγκαταστάθηκαν στην ίδια περιοχή. Η πόλη, που γρήγορα προόδευσε, διέθετε τείχη, λιμάνι, νεωσοίκους και ιερά.

Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. οι Τήιοι αναγκάστηκαν να μεταφέρουν την πόλη τους νοτιότερα, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί σταδιακά ο βόρειος περίβολος.

Το νέο πολεοδομικό συγκρότημα, χτισμένο σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, διέθετε ισχυρό περίβολο, ακρόπολη, δύο λιμάνια (από αυτά και από σημαντικούς οδικούς άξονες γινόταν η διακίνηση των εμπορευμάτων), εργαστήρια και θέατρο.

Η πόλη άκμασε έως τους Ρωμαϊκούς Χρόνους. Στους κατοπινούς αιώνες τα τείχη του νότιου περιβόλου καταστράφηκαν, ενώ κατά τους Ύστερους Ρωμαϊκούς Χρόνους δεν υπήρχε το οδικό σύστημα της ιπποδάμειας πόλης.

Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους, από τον 9ο έως το 14ο αιώνα, στο λόφο όπου βρισκόταν η ακρόπολη των Αβδήρων την Κλασική Εποχή αναπτύχθηκε ένας μικρός οχυρωμένος οικισμός, το Πολύστυλον, επίνειο της Ξάνθειας.

Η παράκτια αυτή πόλη εγκαταλείφθηκε λόγω της οθωμανικής εξάπλωσης στη Θράκη και ανοικοδομήθηκε από τον Ιωάννη ΣΤ’ Καντακουζηνό.

Οι ανασκαφικές έρευνες στον αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων άρχισαν το 1950 από τον Δημήτρη Λαζαρίδη. Ο επισκέψιμος χώρος, κοντά στο λιμάνι, κατοικήθηκε συνεχώς από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως το 12ο αιώνα μ.Χ.

Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα είναι η περιοχή της δυτικής πύλης (τείχος του 4ου αιώνα π.Χ. με πύργους και πύλη, κατοικίες), η οικία Ρωμαϊκών Χρόνων, το εργαστήριο κοροπλαστικής (συγκρότημα τεσσάρων κατοικιών, που χρησιμοποιούνταν και για βιοτεχνικές δραστηριότητες), το συγκρότημα ρωμαϊκών κατοικιών στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα, ο αρχαϊκός χώρος (τείχη δύο επάλληλων φάσεων, νεώσοικοι, ιερό και κατοικίες) και η «Οικία των δελφινιών» (250-200 π.Χ.).

Από το βυζαντινό Πολύστυλον έχουν ανασκαφεί επισκοπικός τρίκλιτος ναός (9ος-14ος αιώνας) με νάρθηκα, περιμετρική στοά και οκταγωνικό βαπτιστήριο, μονόχωρος θολοσκέπαστος ναός (12ος-13ος αιώνας), εκτεταμένο νεκροταφείο με περίβολο και λουτρώνας (βαλανείο).

Η διαχρονική εξέλιξη των Αβδήρων και ο ρόλος που διαδραμάτισαν στην ευρύτερη περιοχή παρουσιάζονται μέσα από το πλούσιο εκθεσιακό υλικό του Αρχαιολογικού Μουσείου, σε τρεις κύριες θεματικές ενότητες: Δημόσιος βίος (θρησκεία, κρατική οργάνωση, νομισματοκοπία και πολεμική δραστηριότητα), Ιδιωτικός βίος (επαγγελματικές δραστηριότητες, οικιακές ασχολίες, καλλωπισμός και παιδική ζωή) και Ταφικά έθιμα («Αίθουσα Δημήτρη Λαζαρίδη», προς τιμήν του πρωτεργάτη της έρευνας των Αβδήρων).

Τα εκτιθέμενα ευρήματα (7ος αιώνας π.Χ.-13ος αιώνας μ.Χ.) προέρχονται από ανασκαφές στην πόλη και τα νεκροταφεία των αρχαίων Αβδήρων, καθώς και στον οχυρωμένο οικισμό του Πολύστυλου.