Η «βόμβα» του προσφυγικού στα χέρια της ΝΔ και οι κίνδυνοι της «σκληρής» γραμμής

Τα τραγικά γεγονότα στη Μόρια ήρθαν να θυμίσουν τις άθλιες συνθήκες που αντιμετωπίζουν πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται στα νησιά αλλά και στους άλλους χώρους διαμονής. Συγκέντρωση ανθρώπων σε εγκαταστάσεις που δεν επαρκούν. Απουσία υποδομών. Εντάσεις που αφετηρία έχουν ότι μιλάμε για ανθρώπους που αναζητούν, με αγωνία έναν τρόπο να μετακινηθούν προς τους τόπους προορισμού τους.

Το προηγούμενο διάστημα η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα είχε δεχτεί πολλές επικρίσεις για το πώς αντιμετώπισε το ζήτημα, για τις κακές συνθήκες σε καταυλισμούς όπως της Μόριας, για τα φαινόμενα κακοδιαχείρισης των σχετικών κονδυλίων αλλά και για την αδυναμία να πετύχει μεγαλύτερη αλληλεγγύη από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Τώρα είναι η κυβέρνηση Μητσοτάκη αντιμέτωπη με το μεταναστευτικό και το προσφυγικό ζήτημα. Παρότι στην προεκλογική εκστρατεία η ΝΔ κράτησε σχετικά χαμηλούς τόνους ως προς το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα, εντούτοις ήδη οι αναφορές που υπήρχαν στο προεκλογικό της πρόγραμμα προμήνυαν μια στροφή σε μια πιο «σκληρή» γραμμή πάνω σε αυτό το θέμα.

Κομβικό σημείο στις προεκλογικές εξαγγελίες που σχετίζεται με τις σημερινές ανακοινώσεις, η αναφορά σε κλειστά κέντρα προσωρινής υποδοχής και φύλαξης και η επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου.

Πώς φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση

Η σημερινή κατάσταση αφορά ένα σύνολο παραγόντων. Καταρχάς έχουμε τα αίτια που οδηγούν στη μετανάστευση και την προσφυγιά. Ο πόλεμος στη Συρία δεν έχει τελειώσει ακόμη, ενώ και στο Αφγανιστάν η κατάσταση απέχει από την ειρήνευση. Την ίδια στιγμή, εντείνονται σε διάφορες χώρες παραμένει η φτώχεια και η εξαθλίωση.

Στο βαθμό που είναι αδύνατο για έναν πρόσφυγα η μετανάστη να φτάσει κανονικά σε μία ευρωπαϊκή χώρα, οι άνθρωποι αυτοί αναζητούν αναγκαστικά την παράτυπη είσοδο. Αυτό περνάει κυρίως από τα θαλάσσια σύνορα της Ευρώπης, τις ακτές της Αφρικής προς την Ιταλία και της Τουρκίας προς τα ελληνικά νησιά, αλλά και από χερσαία περάσματα όπως ο Έβρος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιλέξει για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό την πολιτική των «κλειστών συνόρων». Αυτό φάνηκε πολύ έντονα το 2015-2016. Τότε η αρχική επιλογή κυβερνήσεων όπως της Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία ήταν να υπάρξει υποδοχή των προσφύγων από τη Συρία. Όμως, θα υπάρξουν οι γνωστές πρωτοβουλίες των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης και θα κλείσει ο «Βαλκανικός Διάδρομος».

Στη συνέχεια, οι περισσότερες χώρες θα υιοθετήσουν σκληρή στάση. Θα παίξει ρόλο και η άνοδος της ακροδεξιάς που σε μεγάλο βαθμό στηρίχτηκε σε μια αντιμεταναστευτική και αντιπροσφυγική ρητορική.

Τότε διαμορφώθηκε η συμφωνία ανάμεσα σε ΕΕ και Τουρκία, που αποσκοπούσε στο να μένουν πρόσφυγες στην Τουρκία (τη χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων). Όμως, αυτός ο σχεδιασμός ήθελε να συνεχίσει η Ελλάδα να είναι «φραγμός» στο προσφυγικό. Αυτό διαμόρφωνε όρους ώστε να πρόσφυγες και μετανάστες να παραμένουν εγκλωβισμένοι ουσιαστικά στη χώρα μας και αρκετοί από αυτούς να παραμένουν στα νησιά και τις προβληματικές συνθήκες στους καταυλισμούς.

Ως προς την ίδια την αποτροπή της άφιξης προσφύγων και μεταναστών, η εμπειρία έδειξε ότι αυτό σήμαινε να γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη η άφιξή τους, κάτι που έχει οδηγήσει στις χιλιάδες νεκρούς μετανάστες στα σύνορα της Ευρώπης.

Οι κυβερνητικές προτάσεις

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να κάνει μια διαχείριση του προσφυγικού και του μεταναστευτικού χωρίς όμως να συγκρούεται με τις βασικές κατευθύνσεις που είχε επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τώρα η ΝΔ δείχνει να πιστεύει ότι μια πιο σκληρή πολιτική μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική. Οι βασικές κατευθύνσεις είναι οι ακόλουθες:

• Εξαρχής διαχωρισμός των μεταναστών και των προσφύγων, έτσι ώστε ουσιαστικά οι μετανάστες να μην μπαίνουν στη διαδικασία αίτησης ασύλου.
• Προσπάθεια ώστε όσοι δεν έχουν «προσφυγικό προφίλ» να μην μπορούν να κάνουν αιτήσεις για άσυλο.
• Επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, έτσι ώστε να απορρίπτονται πολύ πιο γρήγορα. Εδώ περιλαμβάνεται και η αλλαγή της σύνθεσης των αντίστοιχων επιτροπών.
• Προσπάθεια για διάφορους λόγους άνθρωποι να βγαίνουν από το σύστημα του ασύλου και άρα να απελαύνονται.
• Κλειστά κέντρα για όσους εισέρχονται παράνομα στη χώρα.
• Μαζικές επιστροφές στις χώρες προέλευσης ή σε άλλες «ασφαλείς χώρες» όσων δεν δικαιούνται άσυλο.
• Διαμόρφωση καταλόγου «ασφαλών χωρών» και για να απορρίπτονται εξαρχής από το αίτημα ασύλου και να οργανώνονται γρήγορες επιστροφές.
• Περιορισμό των κριτηρίων με τους οποίους άνθρωποι κατατάσσονται στις ευάλωτες κατηγορίες. Για παράδειγμα το μετατραυματικό στρες δεν θα αποτελεί πλέον κριτήριο ευαλωτότητας.

Η ΝΔ πιστεύει ότι μπορεί να διαμορφώσει μια συνθήκη όπου μέσα σε τρεις μήνες θα έχει εξεταστεί ένα αίτημα, θα έχει απορριφθεί και άρα θα μπορεί να οργανώνεται η επιστροφή στη χώρα προέλευσης ή σε άλλη «ασφαλή χώρα». Υποστηρίζει ότι με αυτό τον τρόπο θα μειωθούν γρήγορα οι μεγάλες συγκεντρώσεις στα νησιά και σε συνδυασμό με μέτρα αποσυμφόρησης θα διαμορφώσει καλύτερες συνθήκες.

Πλευρά της κυβερνητικής στρατηγικής και το γεγονός ότι περιορισμός του δικαιώματος εξέτασης ασύλου και εξασφάλιση ότι αρκετοί δεν θα φτάνουν καν στο καθεστώς του «αιτούντος ασύλου», σε συνδυασμό με την καλύτερη φύλαξη των συνόρων, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς τις αφίξεις προσφύγων και μεταναστών.

Οι κίνδυνοι από τα προτεινόμενα κυβερνητικά μέτρα

Υπάρχει καταρχάς η γενική αντίρρηση ως προς τη συνέχιση της λογικής του φραγμού. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η μετανάστευση δεν ανακόπτεται με τους διάφορους φραγμούς, θεσμικούς ή φυσικούς. Απλώς καθίσταται πιο επικίνδυνη πρώτα και κύρια για τους ίδιους του μετανάστες. Αυτό έχει δείξει με τραγικό τρόπο η κατάσταση και στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ και στη Μεσόγειο. Υποστηρίζεται ότι απαιτείται μια πιο γενναία πολιτική. Από τη μια αντιμετώπιση των αιτιών που οδηγούν ανθρώπους να φύγουν από τις εστίες τους, όπως είναι ο πόλεμος και η φτώχεια. Από την άλλη, ασφαλής άφιξη στις χώρες προορισμού και δυνατότητες νομιμοποίησης έτσι ώστε να αποφεύγονται οι κίνδυνοι και τα προβλήματα από τις πρακτικές «παράνομης εισόδου».

Επομένως, υπάρχει το θέμα του γιατί δεν πιέζει η κυβέρνηση (όπως δεν πίεσε ούτε η προηγούμενη του ΣΥΡΙΖΑ) για μια ριζική αλλαγή στάση της πολιτικής της ΕΕ, μια που ούτως ή άλλως έχουν φανεί τα όρια της τρέχουσας πολιτικής.

Έπειτα υπάρχουν αντιρρήσεις ως προς τις αλλαγές στο καθεστώς ασύλου. Το άσυλο είναι ένα εξατομικευμένο δικαίωμα και άρα δεν μπορεί να «αυτοματοποιηθεί» η διαδικασία με βάση κριτήρια όπως οι «ασφαλείς χώρες». Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να κριθεί εξατομικευμένα. Ούτε συνδυάζονται με το νομικό πολιτισμό πρακτικές που αποκλείουν κάποιους από το δικαίωμα να υποβάλουν αίτημα ασύλου. Το αίτημα ασύλου αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και δεν μπορεί να αποκλειστεί κάποιος προκαταβολικά από το να το υποβάλλει. Ούτε μπορούν να περιοριστούν εύκολα τα κριτήρια ευαλωτότητας.

Τέλος δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα λειτουργήσει τόσο εύκολα ο μηχανισμός «επαναπροώθησης». Η εμπειρία έχει δείξει ότι δεν είναι εύκολη η οργάνωση των σχετικών επιστροφών, μια έχουν και τεχνικές και θεσμικές πλευρές. Η λογική των κλειστών κέντρων είναι πιθανό να οδηγήσει και πάλι σε φαινόμενα συνωστισμού και συγκέντρωσης αριθμού ανθρώπων πέραν από τις δυνατότητες των υποδομών, κοντολογίς αυτό που συνηθίσαμε να λέμε καταστάσεις τύπου Μόριας.

Να μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ανθρώπους

Πολύ συχνά στη σχετική συζήτηση είναι σαν να ξεχνάμε ότι μιλάμε για ανθρώπους. Που φεύγουν από εμπόλεμες ζώνες και ζώνες οικονομικής καταστροφής. Που απλώς διεκδικούν ένα καλύτερο αύριο. Είτε μιλάμε για την Ευρώπη, είτε για την χώρα μας, οφείλουμε αυτή την παράμετρο να μην την ξεχνάμε. Η αντιμετώπιση της προσφυγιάς και της μετανάστευσης απλώς και μόνο ως «προβλημάτων» μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε την ουσία. Σε τελική ανάλυση είμαστε μια χώρα που και από μετανάστευση και από προσφυγιά γνωρίζουμε.