Παύλος Μελάς : Σαν σήμερα ο θάνατός του – Ξαναπροβλήθηκε η απαγορευμένη ταινία για τη ζωή του

Πριν από 115 χρόνια, στις 13 Οκτωβρίου 1904, ο Παύλος Μελάς έπεσε στη Στάτιστα Καστοριάς (σημερινός Μελάς) από τα πυρά Τούρκων στρατιωτών.

Σήμερα, στην Πτολεμαϊδα προβλήθηκε η ομώνυμη ταινία για τη ζωή του μακεδονομάχου, 46 χρόνια μετά την πρώτη επίσημη προβολή της.

Η ιστορική ταινία «Παύλος Μελάς» του Φίλιππου Φυλακτού, με πρωταγωνιστή τον Λάκη Κομνηνό δημιουργήθηκε το 1973, στα χρόνια δηλαδή της χούντας. Από τότε είχε χαρακτηριστεί άτυπα «απαγορευμένη», λόγω του συσχετισμού της με το στρατιωτικό καθεστώς.

Ποιος ήταν ο Παύλος Μελάς

Ο  Παύλος Μελάς υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές του Μακεδονικού Αγώνα.

Γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870, αλλά η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα τέσσερα χρόνια αργότερα. Ήταν ένα από τα επτά παιδιά του ηπειρώτη έμπορου Μιχαήλ Μελά και της Ελένης Βουτσινά.

Φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά, απ’ όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού τον Αύγουστο του 1891.

Παράλληλα, γνώρισε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του πολιτικού και μέλλοντα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και αδελφή του Ίωνα Δραγούμη. Μαζί της απέκτησε δύο παιδιά.

Η ανάμειξη του Παύλου Μελά στον Μακεδονικό Αγώνα

Ο Παύλος Μελάς ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Εθνικής Εταιρείας, μιας μυστικής στρατιωτικής οργάνωσης.

Η Εθνική Εταιρεία έπαιξε ιδιαίτερα αρνητικό ρόλο, κατά τα γεγονότα λίγο πριν τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, Έλληνες άτακτοι, οργανωμένοι από την Εθνική Εταιρεία, εισέβαλαν στην υπό τουρκική κατοχή Μακεδονία και έδωσαν την αφορμή που αναζητούσε η οθωμανική κυβέρνηση για κήρυξη πολέμου.

Ενώ αρχικά είχε εμφανιστεί ενθουσιασμένος από την τροπή των πραγμάτων, στη συνέχεια ο Μελάς απογοητεύτηκε από τις συνεχόμενες ήττες του ελληνικού στρατού και την αποκάλυψη για την ανάμειξη της Εθνικής Εταιρείας στην έναρξη του πολέμου.

Φέροντας τύψεις για την έκβαση του πολέμου του 1897, ο Μελάς άρχισε να ανησυχεί ιδιαίτερα για την κατάσταση στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, σε συνεργασία με το γυναικαδελφό του Ίωνα Δραγούμη, αναμίχθηκε στις μακεδονικές υποθέσεις και στάθηκε από τους πρωτεργάτες του Μακεδονικού αγώνα, συνεργαζόμενος με το Μακεδονικό Κομιτάτο.

Τον Φεβρουάριο του 1904, μαζί με άλλους τρεις αξιωματικούς, τους λογαχούς Αλέξανδρο Κοντούλη και Αναστάσιο Παπούλα και τον ανθυπολοχαγό Γεώργιο Κολοκοτρώνη, συμμετέχει σε μυστική αποστολή στη Μακεδονία με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, κατόπιν εντολής της κυβέρνησης Θεοτόκη.

Η ομάδα των τεσσάρων αξιωματικών, συνοδευόμενη από μακεδόνες αγωνιστές, δραστηριοποιήθηκε στη δυτική Μακεδονία, αλλά οι κινήσεις της έγιναν αντιληπτές από τους Τούρκους, οι οποίοι ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση την ανάκλησή τους. Έτσι, ο Μελάς μαζί με τους τρεις άλλους αξιωματικούς επέστρεψαν στην Αθήνα στις 29 Μαρτίου.

Μετά από μία ακόμη μυστική αποστολή στη Μακεδονία, στις 14 Αυγούστου 1904 ο Μελάς διορίστηκε αρχηγός όλων των σωμάτων που δρούσαν στην περιοχή του Μοναστηρίου και της Καστοριάς.

Τη νύχτα της 28ης Αυγούστου, ο «Καπετάν Μίκης Ζέζας» διέβη τα σύνορα, συνοδευόμενος από αρκετούς Μακεδόνες, Λάκωνες και Κρήτες, και στα μέσα Σεπτεμβρίου στρατοπέδευσε στην περιοχή της Καστοριάς.

Διαβαίνοντας τα σύνορα, ο Μελάς προσπάθησε να υιοθετήσει την κλέφτικη στάση, απεκδύθηκε τη στολή του αξιωματικού και επέλεξε ως μόνιμη ενδυμασία του το ντουλαμά, με αποτέλεσμα να κερδίσει το σεβασμό των αντρών του σώματός του.

Ακολούθησε ο αγώνας του κατά των Βούλγαρων και η απελευθέρωση πολλών χωριών της Μακεδονίας.

Ο θάνατος και οι πέντε ταφές – Γιατί οι συμπολεμιστές του τού έκοψαν το κεφάλι

Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 εισήλθε στο χωριό Στάτιστα για να αναπαυτεί αυτός και οι άνδρες του. Όμως, ο Βούλγαρος αρχικομιτατζής Μήτρος Βλάχος, προκειμένου να τον βγάλει από τη μέση, ειδοποίησε τις οθωμανικές αρχές.

Επί τόπου κατέφθασε ισχυρό στρατιωτικό απόσπασμα, αποτελούμενο από 150 άνδρες και στη συμπλοκή που ακολούθησε, ο Παύλος Μελάς τραυματίστηκε σοβαρά στην οσφυϊκή χώρα και μετά από μισή ώρα άφησε την τελευταία του πνοή.

Δεν ήταν όμως ο θάνατος, αλλά οι ταφές του Παύλου Μελά εκείνες που αποτέλεσαν την κορύφωση του ιστορικού δράματος.

Όπως πληροφορούμαστε από την επιστολή του δάσκαλου Βασιλείου Αγοραστού προς τον Ίωνα Δραγούμη, ο Μελάς ετάφη προσωρινά σε ασφαλές μέρος της Στάτιστας, προκειμένου η σορός να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Οι συμπολεμιστές του έστειλαν μεταμφιεσμένο άνδρα στη Στάτιστα για να παραλάβει κρυφά και να μεταφέρει στο Πισοδέρι το σώμα του.

Ενώ ο απεσταλμένος έχει αρχίσει την εκταφή του νεκρού, μαθαίνουν ότι τουρκικό απόσπασμα φτάνει στο χωριό. Τότε ο άντρας αποφασίζει να κόψει το κεφάλι του Μελά και να το πάρει μαζί του μέσα στο σακίδιο. Η κεφαλή του Μελά ενταφιάστηκε στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι στις 18 Οκτωβρίου 1904.

Από εκεί, με παρέμβαση του Μητροπολίτη Καστοριάς, έφτασε και ενταφιάστηκε στην Καστοριά.

Σαράντα έξι χρόνια αργότερα, το 1950, το σκήνωμα και η κεφαλή του μεγάλου Μακεδονομάχου μεταφέρθηκαν από το δάπεδο της Αγίας Τράπεζας και ενταφιάστηκαν εντός του παρεκκλησίου των Ταξιαρχών και εκεί παραμένου….

Η απαγορευμένη ταινία «Παύλος Μελάς» προβλήθηκε 40 χρόνια μετά

Η ζωή του ήρωα μακεδονομάχου Παύλου Μελά έγινε ταινία το 1973 από τον Φίλιππο Φυλάκτου, με πρωταγωνιστή τον Λάκη Κομνηνό.

Παρόλο που επρόκειτο για μεγάλη παραγωγή για την εποχή της και έκοψε πολλά εισιτήρια στην πρώτη προβολή της, η ταινία κατέληξε στη λήθη μετά την πτώση της δικτατορίας.

Τα γυρίσματά της είχαν ξεκινήσει το 1969 και ολοκληρώθηκαν το 1973, λόγω οικονομικών προβλημάτων. Ωστόσο, λόγω του συσχετισμού της με τη χούντα, η ταινία θεωρήθηκε ως «ταμπού» τα μετέπειτα χρόνια.

46 χρόνια μετά την πρώτη προβολή,  ο «Παύλος Μελάς» επέστρεψε το πρωί της Κυριακής στον κινηματογράφο Αχίλλειον της Πτολεμαΐδας, μετά από πρωτοβουλία του Σωματείου «Ευνομία» και των «Πτολεμαίων Μακεδόνων».

Στην εκδήλωση που προηγήθηκε έδωσε το «παρών» ο πρωταγωνιστής της ταινίας Λάκης Κομνηνός, ενώ προλόγησαν ο Συγγραφέας Απόστολος Παπαδημητρίου και η Νομικός Αριάδνη Νούκα, ενώ ο Εκδότης Αντώνης Πουγαρίδης είχε το συντονισμό της διοργάνωσης.

Όπως τόνισαν οι διοργανωτές, η Πτολεμαΐδα επιλέχθηκε για την προβολή και λόγω των Πτολεμαίων Μακεδόνων αλλά και λόγω του ότι είναι η καρδιά της Μακεδονίας.

«115 χρόνια μετά το θάνατο του Παύλου Μελά, αποδεικνύεται ότι το δέντρο της λευτεριάς έχει αστείρευτους καρπούς και αυτό είναι ένα μήνυμα για όσους νομίζουν ότι η Ελλάδα είναι μικρή και ανήμπορη. Η Ελλάδα μπορεί και γεννά ήρωες από τη ζέση που έχουν στη ψυχή τους, από όλη την πορεία που διαγράφεται στους αιώνες», είπε μεταξύ άλλων ο δήμαρχος Εορδαίας Παναγιώτης Πλακεντάς, στον χαιρετισμό του στην εκδήλωση.

Σύμφωνα με το e-ptolemeos.gr, οι διοργανωτές τίμησαν στο πλαίσιο της εκδήλωσης, τόσο τον σκηνοθέτη Φίλιππο Φυλακτό, όσο και τον Λάκη Κομνηνό αλλά και τον Γιάννη Σπανό για την μουσική επένδυση. Το βραβείο πήρε ο γιος του σκηνοθέτη.