Τριάντα οκτώ χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την πρώτη νίκη του ΠΑΣΟΚ σε εθνικές εκλογές. Τότε, στις 18 Οκτωβρίου 1981, έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ελληνική πολιτική ιστορία και ταυτόχρονα άνοιξε ένα νέο.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου επούλωσε οριστικά τα τραύματα του Εμφυλίου, άνοιξε τους διεθνείς ορίζοντες της χώρας και πραγματοποίησε αρκετά από εκείνα που είχε υποσχεθεί προεκλογικά αναφερόμενος στη «μεγάλη αλλαγή».

Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες μετά το ιστορικό «στις 18 σοσιαλισμός», το μείζον ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι το εξής: Πόσο άλλαξε τελικά η χώρα σε αυτά τα 38 χρόνια; Και ποια μπορεί να είναι η αποτίμηση της προσφοράς του ΠΑΣΟΚ στην «Ελλάδα της ΟΝΕ» αλλά και στην «Ελλάδα των μνημονίων»;

Οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981

Στις εκλογές που είχαν διεξαχθεί στις 18 Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ είχε θριαμβεύσει με ποσοστό 48,07% (172 έδρες στο κοινοβούλιο). Η μέχρι τότε κυβερνητική παράταξη, η ΝΔ, είχε περιοριστεί στο 35,87% των ψήφων (115 έδρες), ενώ το ΚΚΕ είχε συγκεντρώσει ποσοστό 10,93% (13 έδρες). Τα υπόλοιπα κόμματα που είχαν λάβει μέρος στις εθνικές εκλογές του 1981 δεν είχαν καταφέρει να εκλέξουν βουλευτή.

Κάνοντας χρήση συνθημάτων όπως «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» και «Εδώ και τώρα αλλαγή», ο Ανδρέας Παπανδρέου, επιβεβαιώνοντας τα προγνωστικά και εκφράζοντας μοναδικά τους πόθους και τις προσδοκίες ενός μεγάλου, πλειοψηφικού τότε, τμήματος του ελληνικού λαού, κατάφερε να ανέλθει στον πρωθυπουργικό θώκο και να παραμείνει σε αυτόν έως το καλοκαίρι του 1989, όταν ηττήθηκε από τη ΝΔ του μεγάλου αντιπάλου του, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Το διάγγελμα του νικητή

Σε διάγγελμά του προς τον ελληνικό λαό, που μεταδόθηκε τα ξημερώματα της 19ης Οκτωβρίου, ο θριαμβευτής των εκλογών της 18ης Οκτωβρίου 1981 είχε τονίσει μεταξύ άλλων τα εξής:

«Δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο, όπως το είχαμε τονίσει και στο παρελθόν, να οδηγήσουμε την χώρα σε οποιαδήποτε περιπέτεια. Στόχος μας, πολιτική μας, είναι η ευημερία του λαού. Είναι η εθνική υπερηφάνεια και η κοινωνική δικαιοσύνη. Είμαστε αποφασισμένοι να εκτελέσουμε το πρόγραμμά μας κατά γράμμα, γιατί μας δώσατε αυτό που ζητούσαμε. Μας δώσατε ισχυρή, αυτοδύναμη πλειοψηφία στην Βουλή των Ελλήνων, ώστε να μπορέσουμε δίχως δισταγμούς και δίχως αναστολές, να προχωρήσουμε στην πραγμάτωση της Αλλαγής. Και σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου γιατί μας δώσατε αυτήν την ευκαιρία. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα μείνουμε στις επάλξεις αυτού του αγώνα για την Νέα Ελλάδα, που όλοι προσδοκούμε. Μιαν Ελλάδα που θα ανήκει στον λαό της, μιαν Ελλάδα που θα την διαφεντεύει ο λαός της.

»Απόψε γιορτάζουμε την νίκη. Πρώτα απ’ όλα των δημοκρατικών θεσμών, που καταξιώθηκαν στις 18 του Οκτώβρη του 1981. Γιορτάζουμε την νίκη της Αλλαγής. Και θα ‘θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από τον λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας.

»Γεια σας, ευχαριστώ, και να ξέρετε πως θα τιμήσω το μεγάλο συμβόλαιο τιμής, που συνήψα τόσα χρόνια μαζί σας».

Η δήλωση του ηττημένου

Από τη δική του πλευρά, ο μεγάλος ηττημένος των εκλογών, ο Γεώργιος Ράλλης, εν μέσω των πανηγυρισμών των οπαδών του ΠΑΣΟΚ, είχε δηλώσει με νόημα: «Ελπίζω οι Έλληνες να μην μετανοήσουν στο μέλλον για την σημερινή τους επιλογή».

Η δεκαετία του 1980

Σε άρθρο που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις 9 Οκτωβρίου 2011 με τίτλο «Δ. Κουλουριάνος: Το χρέος, ο Ανδρέας και εγώ» αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής:

Αλλιώς φανταζόταν τη δεκαετία του 1980 ο Δηµήτρης Κουλουριάνος. «Μετά την πτώση της χούντας, το 1974, υπήρχε διάχυτη ευφορία, νοµίζαµε ότι όλα τα προβλήµατα θα λυθούν αυτοµάτως. Η προσέγγισή µου ήταν ότι το ξεχαρβάλωµα της ελληνικής οικονοµίας απαιτούσε µια περίοδο νοικοκυρέµατος. Χρειαζόµασταν δύο τετραετίες για να αλλάξουµε τις δοµές µε µεταρρυθµίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές». Γρήγορα αντιλήφθηκε ότι το πράγµα πήγαινε αλλού. «Βρε παιδιά, δεν γίνεται “στις 18 Σοσιαλισµό”, δεν περνάς τόσο εύκολα από ένα σύστηµα δυτικό, καπιταλιστικό, σε κάτι άλλο» έλεγε στον στενό κύκλο των συνεργατών του Ανδρέα Παπανδρέου όταν επέµεναν στο σύνθηµα «στις 18 Σοσιαλισµό» τις παραµονές του εκλογικού θριάµβου του ΠαΣΟΚ (18 Οκτωβρίου του 1981).

Μετά τη νίκη ο Παπανδρέου ζήτησε από τον Κουλουριάνο να εγκαταλείψει την Παγκόσµια Τράπεζα και να αναλάβει διοικητής της ΕΤΒΑ. Επιπλέον, του έδωσε θέση στο Κυβερνητικό Συµβούλιο Οικονοµικής Πολιτικής (ΚΥΣΟΠ). Τον επόµενο χρόνο, στις 4 Ιουλίου του 1982, ο Πρωθυπουργός τού έκανε το τραπέζι στο Καστρί. Του ανακοίνωσε ότι την επόµενη ηµέρα θα γίνει ανασχηµατισµός και ότι αναλαµβάνει υπουργός Οικονοµικών.

«Όταν ήµουν υπουργός Οικονοµικών, είδα ότι το χρέος άρχισε να παίρνει διαστάσεις πολλαπλασιαστικές» θυµάται ο Κουλουριάνος. Το 1981 το δηµόσιο χρέος έφθανε το 30% του ΑΕΠ – το 1989 ανήλθε σε 72% και σήµερα πλησιάζει το 170%. Το «προπατορικό αµάρτηµα» της υπερχρέωσης συνέβη τη δεκαετία του 1980. Το αίτηµα της αποκατάστασης όσων ζούσαν αποκλεισµένοι και κυνηγηµένοι από το κράτος της Δεξιάς, επί δεκαετίες ολόκληρες, ήταν δίκαιο και κυρίαρχο. Οδήγησε όµως σε νοοτροπίες και πρακτικές που σήµερα θεωρούνται από πολλούς η αρχή των δεινών που υφίσταται τώρα η Ελλάδα. «Ανησυχούσα µε ποιον έφαγε το βράδυ ο Ανδρέας για να δω την άλλη µέρα τι “επιταγή” θα µου έρθει» λέει χαριτολογώντας. Με τη λέξη «επιταγή» εννοεί τη βροχή των αιτηµάτων για παροχές. Παράγοντες του κόµµατος και της κυβέρνησης αποσπούσαν τη συγκατάθεση του Πρωθυπουργού και έµπαιναν µε θράσος στο γραφείο του.

«Και µου έλεγαν» θυµάται «“Εσύ τι το παίζεις; Πρωθυπουργός; Αφού συµφωνεί ο Πρωθυπουργός…”. Κι εγώ απαντούσα: “Ο Πρωθυπουργός µπορεί να συµφωνεί αλλά σας είπε να πάτε στον ∆ηµήτρη. Και ο ∆ηµήτρης είναι Καραγεώργη Σερβίας 10”.

Εκεί ήταν αυτός που έπρεπε να πληρώσει, το υπουργείο Οικονοµικών».

Η απάντηση του Κουλουριάνου στη βροχή των αιτηµάτων ήταν τις περισσότερες φορές αρνητική. «Χαρακτηριζόµουν πλέον ως συντηρητικός της παλιάς σχολής που ήθελε διόρθωση του συστήµατος και όχι ανατροπή!»

«Ο Ανδρέας δεν έλεγε ποτέ “όχι”» συνεχίζει ο Κουλουριάνος. «Όταν του µίλαγες στενά για οικονοµικά, αρρώσταινε. Με ρωτάνε µερικές φορές: “Μα δεν ήξερε ο Ανδρέας οικονοµικά;”. Παραήξερε οικονοµικά και γι’ αυτό ακριβώς δεν ήθελε να συζητάει οικονοµικά. Γιατί ήξερε ότι εκεί ισχύει η λογική της οικονοµικής ανάλυσης». Ο υπουργός που πήγαινε στο γραφείο του µε το λεωφορείο και έλεγε «όχι» στις παροχές (κάνοντας έξω φρενών τους συναδέλφους του) δεν άντεξε για πολύ σε αυτή τη θέση. Έµεινε όµως αρκετά για να σχηµατίσει εικόνα. «∆ηµιουργήθηκε µια νοοτροπία, ένας τρόπος σκέψης που είχε αποσυνδέσει την αµοιβή από την προσπάθεια. Η αµοιβή είχε γίνει ένα είδος ανθρώπινου δικαιώµατος» λέει σήµερα. «Ακόµη και σε υπηρεσίες όπως η ΕΡΤ, για παράδειγµα, όπου υπήρχε πλεονάζον προσωπικό, ερχόταν ο υπεύθυνος και µου ζητούσε να προσλάβω 1.200. Του έλεγα ότι δεν γίνεται. Μου απαντούσε “τώρα θα βάλουµε δικούς µας”, ανεξαρτήτως αν χρειάζονταν ή όχι». Τα λεφτά όµως δεν υπήρχαν για αθρόες προσλήψεις και η µόνη λύση ήταν ο δανεισµός. «Εκεί τους είπα ότι αυτό παίρνει πλέον τη µορφή της χιονόµπαλας, κάθε βόλτα και µεγαλώνει».

Ο Κουλουριάνος παραιτήθηκε στις 10 Αυγούστου του 1983.

*Ο οικονομολόγος Δημήτρης Κουλουριάνος (1930-2019) διετέλεσε υπουργός Οικονομικών (1982-1983) στην πρώτη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς και ευρωβουλευτής (1999-2004) με το ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα.

Headlines