Εγχειρίδιο Ιστορίας Ιονίων Νήσων: Ενα σημαντικό ιστορικό βιβλίο για την περιοχή

Κυκλοφόρησε το Εγχειρίδιο Ιστορίας Ιονίων Νήσων, ένας τόμος αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ του Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης Πολιτιστικής και Ιστορικής Κληρονομιάς του Ιονίου Πανεπιστημίου και του Ταμείου Ανάπτυξης των Ιονίων Νήσων, Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, και του οποίου την επιμέλεια είχε ο Καθηγητής Θεόδωρος Παππάς. Ο Θεόδωρος Γ. Παππάς, Καθηγητής στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας και Αντιπρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου, είκοσι σχεδόν χρόνια μετά τη δημοσίευση του έργου του Κέρκυρα, εγχειρίδιο Τοπικής Ιστορίας, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – Δήμος Κερκυραίων: Αθήνα, 2000, επιμελείται έναν ακόμη τόμο που εμπίπτει στο αντικείμενο της τοπικής ιστορίας και αφορά αυτή τη φορά συνολικά τον χώρο των Ιόνιων νήσων.

Στο πεδίο αυτό τα τελευταία χρόνια έχει συνεισφέρει σειρά άλλων μελετών μέσα και από το «Εργαστήριο Τεκμηρίωσης Ιστορικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς» που διευθύνει στο ΤΑΒΜ. Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στο βιβλίο Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΟΕΔΒ: Αθήνα, 2006 που δημοσίευσε σε συνεργασία με τον αείμνηστο καθηγητή Σπύρο Ν. Ασωνίτη.

Το Εγχειρίδιο Ιστορίας Ιονίων Νήσων απευθύνεται κυρίως σε μαθητές και διδάσκοντες, αλλά και στο ευρύτερο κοινό που ενδιαφέρεται για μια περιεκτική, αλλά υπεύθυνα τεκμηριωμένη επισκόπηση της επτανησιακής ιστορίας.

Η τοπική ιστορία αξίζει να τύχει μεγαλύτερης προσοχής από τους ιστορικούς και τους εκπαιδευτικούς καθώς πρόκειται για αντικείμενο που είναι περιορισμένο στον χώρο και στρέφεται στη μελέτη κυρίως των μικρών κοινωνικών ομάδων. Είναι μια μικροϊστορία που επιχειρεί να διεισδύσει στα πράγματα και φιλοδοξεί να συμβάλει στην ολοκληρωμένη και ακριβή παρουσίαση γεγονότων, πραγμάτων και προσώπων, που η αντιμετώπισή τους μέχρι τώρα ήταν γενική, αόριστη και ελλιπής. Συγχρόνως όμως η τοπική ιστορία είναι και ιστορία συνολική.

Για να αξιοποιηθούν σωστά τα πορίσματά της και το περιεχόμενό της, πρέπει να ενταχθεί στη μακροϊστορία. Ο συγγραφέας της τοπικής ιστορίας οφείλει να κατέχει την επιστημονική μέθοδο συγγραφής μιας μελέτης, να είναι σε θέση να ερμηνεύει αρχαίες, μεσαιωνικές και νεότερες πηγές, αρχεία και έγγραφα∙ να αποκωδικοποιεί κοινωνικά κινήματα, πορίσματα της επιστήμης και να μελετά συνήθειες και τρόπους ζωής, πολιτισμικά επιτεύγματα, αλλά και την ιστορία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Όλα αυτά προϋποθέτουν, εκτός από τις ιστορικές γνώσεις, γνώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας και άλλων επιστημών, αυστηρό επιστημονικό έλεγχο και μεθοδολογική πειθαρχία.

Για τους μαθητές

Η μελέτη και η διδασκαλία της τοπικής ιστορίας συμβάλλει στην καλύτερη προσαρμογή των μαθητών στην πολυσύνθετη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική πραγματικότητα. Συντελεί στη διαμόρφωση συνειδητοποιημένων πολιτών, που ενδιαφέρονται για τη διαφύλαξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του τόπου τους και μιας πολιτισμικής ταυτότητας ικανής να προβάλλει αντίσταση στα ντόπια και εισαγόμενα πολιτισμικά υποπροϊόντα. Επιδιώκει επίσης να καλλιεργήσει δεξιότητες για άντληση πληροφοριών και επαλήθευση των δεδομένων και να δημιουργήσει κίνητρα για ατομική και συλλογική δράση μέσα και έξω από το σχολείο. Να ευαισθητοποιήσει τους νέους, ώστε να δείχνουν ενδιαφέρον για το περιβάλλον, την ποιότητα ζωής και να αντιδρούν σε όσους επιχειρούν να υποβαθμίσουν το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

Ακόμη, η τοπική ιστορία επιτρέπει άλλη μεθοδολογική προσέγγιση: από το ορατό στοιχείο, το γνώριμο, προς το μη ορατό και το αλλοτινό. Η έρευνα θεμάτων τοπικής διάστασης φέρνει το μαθητή σε επαφή με την ιστορική πραγματικότητα και τα προβλήματα του τόπου (παλαιότερα μνημεία, αρχεία, κτίσματα, εργαλεία άλλων εποχών, συνήθειες και τρόπους ζωής, σύγχρονα έργα, τοπικούς θρύλους κ.τ.λ.).

Η γνώση αυτών των θεμάτων, του επιτρέπει να έχει λόγο γι’ αυτά, να κατανοεί και να επικοινωνεί καλύτερα. Τον βοηθά να γίνει άτομο συνειδητό. Η τοπική ιστορία των ανθρώπων είναι εξαιρετικής σημασίας για τη διατήρηση της πνευματικής προσωπικότητας, για τη σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν και για τη διαμόρφωση του μέλλοντος. Δείχνει ακόμη την ιδιοτυπία, την ιδιαιτερότητα κάθε τόπου, ευνοεί τη σύγκριση και οδηγεί στην αποδοχή της πολυμορφίας και της ιδιαιτερότητας.

Η επαφή με την τοπική ιστορία είναι περισσότερο επιτακτική σήμερα, που η απειλή της πολιτισμικής αλλοτρίωσης και αποσύνθεσης είναι έντονη. Διαπιστώνουμε ότι οι κοινωνικές και οικονομικές δομές επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις συνήθειες και τις συμπεριφορές τοπικών και ευρύτερων περιοχών. Ο κοινός τρόπος ζωής, η μαζική παραγωγή των αγαθών και η διάδοσή τους στην παγκόσμια αγορά έχουν ως συνέπεια τον εκτοπισμό των τοπικών προϊόντων. Μαζί με τα τοπικά προϊόντα σιγά σιγά χάνονται και οι τοπικές μνήμες, καθώς και οι αισθητικές μορφές.

Ολόκληρη η πολιτισμική ταυτότητα των τοπικών, και τώρα τελευταία και των εθνικών, κοινωνιών κινδυνεύει να αφανισθεί από την ξενόφερτη, μαζική, χωρίς ποιότητα, πολιτισμική παραγωγή. Η απειλή της πολιτισμικής αλλοτρίωσης, ιδιαίτερα για περιφερειακές χώρες, όπως η Ελλάδα, προκάλεσε τη δικαιολογημένη πολιτισμική αντίσταση, με την επιστροφή στην τοπική ιστορία και την αναζήτηση της συλλογικής πολιτισμικής μνήμης και ταυτότητας.

«Όλο και περισσότερο γίνεται παντού κατανοητό ότι βρίσκεται πια σε κίνδυνο η ίδια η συναισθηματική, ηθική και πνευματική υπόσταση του ανθρώπου· ότι η ανία της ομοιομορφίας και η αποδυνάμωση του δικού του συλλογικού πολιτισμού απειλεί την ισορροπία του, την ψυχική του υγεία· και ότι η πολιτισμική αλλοτρίωση ανοίγει το δρόμο σε κάθε άλλης μορφής υποταγή».

Ο ογκώδης τόμος των 554 σελίδων, πέραν της εισαγωγής που υπογράφει ο Παναγιώτης Ροϊλός, Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, περιλαμβάνει δώδεκα κεφάλαια με επιμέρους υποενότητες. Τα κεφάλαια αυτά, γραμμένα από πανεπιστημιακούς, διδάκτορες και ανθρώπους των γραμμάτων με ειδίκευση στην ιστορία και τον πολιτισμό των Επτανήσων, εκτείνονται χρονικά από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή περίοδο και αναφέρονται στην ιστορία, την αρχαιολογία, τις τέχνες και τον πολιτισμό των Ιόνιων νήσων.

Αναλυτικά ο τόμος διαρθρώνεται ως εξής:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Πολιτισμική ομογενοποίηση και τοπικές κοινωνίες: Περί «Τοπικής Ιστορίας» (Παναγιώτης Ροϊλός).

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Μεθοδολογική προσέγγιση της Τοπικής Ιστορίας: από τη θεωρία στη σχολική πράξη (Θεόδωρος Παππάς – Σοφία Μπρισένιου).

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Επτάνησα: Ο τόπος και οι άνθρωποι (Σεβαστή Λάζαρη – Δημήτριος Ανωγιάτης – Μιλτιάδης Μπότσης).

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ιστορική διαδρομή: Από την Αρχαιότητα έως τη Βυζαντινή Περίοδο (Θεόδωρος Παππάς – Ηλίας Γιαρένης).

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Οι πολιτικές τύχες των Επτανήσων: Από τις Νορμανδικές επιχειρήσεις έως την Ένωση με την Ελλάδα (Γεράσιμος Παγκράτης – Βιχελμίνα Ζάχου).

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Τα Επτάνησα, 16ος-19ος αι. Η κοινωνία: Τάξεις, ομάδες, σχέσεις και συγκρούσεις (Νικόλαος Καραπιδάκης).

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Τα συνταγματικά κείμενα των Ιονίων Νήσων: μια ιστορία από τον 19ο αι. (Αλίκη Νικηφόρου).

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η οικονομία των Επτανήσων και η κοινωνία των οικονομιών της (Ευάγγελος Πρόντζας – Βιργινία Φουρνάρη).

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ο πολιτισμός και η τέχνη των αστικών κέντρων, Μουσική (Κωνσταντίνος Καρδάμης), Θέατρο (Γεώργιος Πεφάνης), Εικαστικές τέχνες (Σταμάτιος Χονδρογιάννης – Ευγενία Δρακοπούλου), Λογοτεχνία (Γεώργιος Ανδρειωμένος – Περικλής Παγκράτης – Δημήτριος Κονιδάρης).

ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Λαϊκή τέχνη και πολιτισμός (Αικατερίνη Δεμέτη).

ΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η εκπαίδευση στα Επτάνησα (Νικόλαος Κουρκουμέλης – Παναγιώτα Τζιβάρα).

ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η Ιστορία της Εκκλησίας (Δημήτριος Μεταλληνός).

ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Τα στοιχεία που συγκροτούν την επτανησιακή ταυτότητα και οι διαφορές των Επτανήσων από τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά (Πέτρος Πετράτος).

Θεόδωρος Γ. Παππάς (επιμέλεια), Εγχειρίδιο Ιστορίας Ιονίων νήσων, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης των Ιόνιων Νήσων & Ιόνιο Πανεπιστήμιο: Κέρκυρα, 2019, 554 σσ.