Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Β’)

Σε ό,τι αφορά τη μορφή των προθέσεων, οι αλλαγές που παρατηρούνται στο λόγο οφείλονται είτε σε έκθλιψη (π.χ., μ’ ένα μόνο νεύμα, σ’ αυτόν, απ’ αλλού, γι’ αυτό, παρ’ όλο) είτε σε αποκοπή (π.χ., απ’ τη θάλασσα, στον κόσμο).

Ασφαλώς, οι αλλαγές αυτές εξαρτώνται στο μεν προφορικό λόγο από το ρυθμό ομιλίας, στο δε γραπτό λόγο από το ύφος του κειμένου και τις προτιμήσεις του συντάκτη αυτού.

Στις γραμμές που ακολουθούν προβάλλονται αφενός τα γλωσσικά στοιχεία με τα οποία συντάσσονται οι προθέσεις (κοινές και λόγιες) και αφετέρου οι κύριες σημασίες που έχουν οι σχηματιζόμενες προθετικές φράσεις:

Α. Κοινές προθέσεις

• αντί

Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε γενική και αιτιατική (μαζί με την πρόθεση για), προτάσεις (μαζί με το να).

Κύριες σημασίες: αντικατάσταση/αναπλήρωση, αντίτιμο, αντίθεση.

Παραδείγματα: «Αντί του Δημήτρη εμφανίστηκε στο γραφείο ο Γιάννης», «Επισκέφθηκε το μουσείο αντί για την αγορά της πόλης», «Αποφάσισε να πουλήσει το κτήμα του αντί 100.000 ευρώ», «Αντί να με βοηθήσει, με εγκατέλειψε».

Στερεότυπες εκφράσεις: άλλ’ αντ’ άλλων, οφθαλμόν αντί οφθαλμού.

• από

Σύνταξη: ονοματικές φράσεις σε ονομαστική και αιτιατική, ισχυροί τύποι προσωπικών αντωνυμιών, επιρρήματα, ουσιαστικοποιημένες προτάσεις.

Κύριες σημασίες: τόπος προέλευσης, σημείο αφετηρίας, απόσταση, διέλευση, χρονική αφετηρία, καταγωγή, υλικό κατασκευής, σύσταση, ποιητικό αίτιο, αιτία, β’ όρος σύγκρισης, επιμερισμός, αναφορά, απαλλαγή, μέρος συνόλου, αλλαγή κατάστασης, τρόπος.

Παραδείγματα: «Το λάδι που μας πρόσφερε είναι από τη Μάνη», «Ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του από τη Σουηδία», «Το σπίτι μου απέχει μόλις πενήντα μέτρα από το δικό του», «Εάν θέλεις, πέρασε από το σπίτι μου, καθώς θα πηγαίνεις στη δουλειά σου», «Τα καταστήματα θα είναι ανοιχτά αυτήν την Κυριακή από τις 11:00 π.μ.», «Ο πεθερός μου είναι από το Πήλιο», «Τα έπιπλα της κουζίνας μας είναι από ξύλο καρυδιάς», «Η επιτροπή των εργαζομένων απαρτίζεται από πέντε μέλη», «Εκατοντάδες Καλαβρυτινοί εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς το Δεκέμβριο του 1943», «Η μητέρα μου υποφέρει από ρευματισμούς», «Τα ψάρια είναι σε γενικές γραμμές ακριβότερα από το κρέας», «Μπορείτε να πάρετε ο καθένας από δύο βιβλία», «Από παραδοσιακή μουσική κάτι καταλαβαίνει», «Με αυτόν τον τρόπο κατάφερα να γλιτώσω από ένα μεγάλο βάρος», «Δε δίστασα ούτε στιγμή να δώσω κι εγώ κάτι από το υστέρημά μου», «Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια έγινε από δήμαρχος κλητήρας», «Τον κατάλαβα από τη φωνή του».

«Όλα γίνονται από σένα» (προσωπική αντωνυμία), «Ήρθες από τώρα;» (επίρρημα), «Από το να τον απολύσουν προτίμησε να παραιτηθεί» (ουσιαστικοποιημένη πρόταση).

Στερεότυπες εκφράσεις: από καταβολής κόσμου, από μόνος μου (χωρίς τη μεσολάβηση άλλου, με δική μου πρωτοβουλία), από πάσης απόψεως, από στήθους.

Προθέσεις, συστατικό στοιχείο της γλώσσας μας (Μέρος Α’)