Αφιέρωμα του περιοδικού Ουτοπία στον Νίκο Πουλαντζά

Σαράντα χρόνια μετά το θάνατο του Νίκου Πουλαντζά, το τεύχος 130 του περιοδικού Ουτοπία που κυκλοφορεί είναι αφιερωμένο στον μεγάλο μαρξιστή διανοητή Νίκο Πουλαντζά.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το editorial του περιοδικού: «Επιθυμία μας είναι να συμβάλουμε στο να διαβαστεί ξανά ο Πουλαντζάς στο φόντο των σημερινών ερωτημάτων αλλά και εμπειριών. Γιατί πιστεύουμε ότι στην ελληνική συζήτηση υπάρχει ένα παράδοξο στη σχέση με τον Πουλαντζά. Από τη μια, από πολύ νωρίς μια ορισμένη ανάγνωση του Πουλαντζά έγινε σχεδόν υποχρεωτική αναφορά ορισμένων ρευμάτων της αριστεράς. Μόνο που ήταν μια ανάγνωση επιλεκτική και συχνά επιφανειακή. Ο Πουλαντζάς ερχόταν να δώσει μια θεωρητική επικύρωση σε μια στρατηγική «δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό» που στην πραγματικότητα μικρή σχέση είχε με το βάθος του προβληματισμού που συναντάμε στα βιβλία του Πουλαντζά. Το ίδιο ισχύει και για την εξαιρετικά πρωτότυπη σχεσιακή αντίληψή του για το κράτος (το κράτος ως συμπύκνωση ενός συσχετισμού ταξικών δυνάμεων), που συχνά χρησιμοποιήθηκε απλώς ως άλλοθι για μια πολιτική στρατηγική ενσωμάτωσης στο κράτος».

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει καταρχάς δύο συνεντεύξεις του ίδιου Πουλαντζά. Η πρώτη («Το κράτος, τα κοινωνικά κινήματα, η εξουσία») μεταφρασμένη, αλλά σε εκδόσεις από καιρό εξαντλημένες, η άλλη («Μια κοπερνίκεια επανάσταση στην πολιτική») αμεταφραστη. Και οι δύο προς το τέλος της ζωής του, αποτυπώνουν την πρωτοτυπία της σκέψης και την προσπάθειά του να σκιαγραφήσει μια ανεύρετη επί της ουσίας εκδοχή «δημοκρατικού σοσιαλισμού», παράλληλα με την προσπάθεια εμβάθυνσης ως προς τη θεωρία του κράτους.

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει μια σειρά από μελέτες πάνω στο έργο του Πουλαντζά. Ο Στάθης Κουβελάκης, στο άρθρο του «Φαντάσματα του “ολοκληρωτισμού”: ο Πουλαντζάς αντιμέτωπος με τον φασισμό και το κράτος έκτακτης ανάγκης», ασχολείται με την ιδιαίτερη ενασχόληση του Πουλαντζά με τα ζητήματα που αφορούν το φασιστικό φαινόμενο και τις μορφές του κράτους έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένου και του τρόπου με τον οποίο έβλεπε την έννοια του «ολοκληρωτισμού. Ο Σπύρος Σακελλαρόπουλος στη μελέτη του «Η συζήτηση Αλτουσέρ-Πουλαντζά σχετικά με το κράτος» ασχολείται με έναν κρίσιμο διάλογο και μια σημαντική θεωρητική αντιπαράθεση στο πλαίσιο του μαρξισμού που έλαβε χώρα στη δεκαετία του 1970. Στο άρθρο «Ο Πουλαντζάς, ο Γκράμσι και η αναζήτηση μιας μαρξιστικής θεωρίας του κράτους», ο Παναγιώτης Σωτήρης ξαναπιάνει το νήμα των πολλαπλών νημάτων που συνδέουν τις αναζητήσεις του Πουλαντζά με το έργο του Αντόνιο Γκράμσι, πέραν των όποιων επικριτικών τόνων του πρώτου, ενώ στο ίδιο θέμα αναφέρεται και η μελέτη του Πήτερ Τόμας, «Η συγκυρία του ολοκληρωμένου κράτους: Η ανάγνωση του κράτους από τον Πουλαντζά». Δίνοντας βήμα και σε νεώτερους μελετητές συμπεριλάβαμε σε αυτό το τεύχος και την πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του «Τρία σημεία της θεωρίας του Πουλαντζά για τον νόμο» του Δημήτρη Μανωλίδη. Τιμώντας τη μνήμη της, αλλά ως υπενθύμιση ενός έργου που διακόπηκε πρόωρα, το αφιέρωμα περιλαμβάνει και ένα απόσπασμα από τη διδακτορική διατριβή της Κατερίνας Κέη, μέλους της συντακτικής επιτροπής της Ουτοπίας, το οποίο αναφέρεται ακριβώς στο πώς βλέπουν την έννοια της ηγεμονίας ο Γκράμσι και ο Πουλαντζάς.

Η ύλη του περιοδικού συμπληρώνεται από  δύο κείμενα εκτός αφιερώματος: Τη μελέτη του Χρίστου Αλεξίου, με τίτλο «Η Κατοχή και η Αντίσταση στο έργο του ζωγράφου Βάλια Σεμερτζίδη» και τη βιβλιοκριτική του Θανάσης Γκιούρα για το βιβλίο του Κωνσταντίνου Καβουλάκου «Ιστορία και πράξη. Η φιλοσοφία της πράξης του Γκέοργκ Λούκατς».