Τα λάθη στη γλώσσα, εντός και εκτός εισαγωγικών

Της Νικολέττας Τσιτσανούδη – Μαλλίδη*

Σε συνεργασία με την Ένωση Συντακτών Πελοποννήσου, Ηπείρου και Νήσων, αυτό το διάστημα οργανώνουμε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων τα Μικρά Σεμινάρια «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και Μέσα Ενημέρωσης», ερχόμενοι για μία ακόμη φορά αντιμέτωποι με την πρόκληση της διαπραγμάτευσης και του αναστοχασμού των γλωσσικών και ορθογραφικών λαθών. Επτά χρόνια στο Πανεπιστήμιο καταπιανόμαστε μαζί με τους φοιτητές μας και στο πλαίσιο των γλωσσικών μαθημάτων, με την κορυφαία έννοια του λάθους στη γλώσσα.

Το σκεπτικό που διέπει το σύνολο των δράσεων και των αναζητήσεών μας, είναι η ανάγκη μιας (επανα)θεώρησης του ομολογουμένως ασαφούς αυτού πεδίου, αλλά και η αναζήτηση καλών πρακτικών και «ορθών» (κατά το δυνατόν) τρόπων αντιμετώπισης των λαθών. Κι αυτό σε μια εποχή σοβαρών κινητικοτήτων και ρευστοτήτων, που αναμφίβολα ασκούν εξαιρετικές πιέσεις στη λεγόμενη πρότυπη γλώσσα. Επιχειρούμε λοιπόν κάθε φορά να αποφεύγουμε τις απόλυτες, περιοριστικές ή κλειστές αξιολογικές στάσεις και κατά συνέπεια, τους αφορισμούς και την κινδυνολαγνεία. Προχωράμε όμως και ένα βήμα πιο μπροστά, χαρτογραφώντας τη συμμετοχή και τη συμβολή του λάθους στην εξέλιξη της γλώσσας, δεδομένου ότι η αρχή της συνέχειας συνδέεται με μετατοπίσεις και διαρκείς μεταβολές.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, έχουμε μέχρι σήμερα πραγματοποιήσει το 4ο Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ», με ειδικότερο τίτλο «Το λάθος στη γλώσσα και στην επικοινωνία. Η προσφορά και η δυναμική της παρέκκλισης», αλλά και τα «Μικρά Σεμινάρια» Γραμματικής, Ορθογραφίας και Σύνταξης που πρωτοξεκίνησαν το 2013 και προκάλεσαν το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή εκατοντάδων φοιτητών και εκπαιδευτικών. Το πρόγραμμα στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Δημόσια Ραδιοτηλεόραση, επί προεδρίας Διονύση Τσακνή, για να επιστρέψει αυτές τις ημέρες στα Ιωάννινα, και να απευθυνθεί στους δημοσιογράφους της Ένωσης Συντακτών.

Ξεκινά στις 20 Νοεμβρίου και ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο του 2020, με προοπτική να συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον στην Πάτρα και στο Ηράκλειο. Απευθύνεται σε εν ενεργεία δημοσιογράφους, αλλά και στους παλαίμαχους ανθρώπους του τύπου, καθώς και σε φοιτητές ή απόφοιτους πανεπιστημιακών τμημάτων Δημοσιογραφίας και ΙΕΚ. Επίσης, μπορούν να το παρακολουθήσουν μεταπτυχιακοί φοιτητές, τα ενδιαφέροντα των οποίων αφορούν στην ελληνική γλώσσα, τον πολιτισμό και τα ΜΜΕ. Στο πρόγραμμα διδάσκουν μέλη ΔΕΠ από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αλλά και άλλα ΑΕΙ, καθώς και διευθυντικά στελέχη από τον χώρο του Τύπου, τόσο μέλη της Ένωσης Συντακτών, όσο και εκτός αυτής.

Δημοσιογράφοι από Ευρώπη και Αυστραλία

Συμμετοχή θα έχουν και δημοσιογράφοι από μεγάλα ομογενειακά ενημερωτικά μέσα της Ευρώπης και της Αυστραλίας, οι οποίοι διακατέχονται και μοιράζονται μαζί μας κοινές αγωνίες για τη γλώσσα και τη γλωσσική βελτίωση του επιπέδου των αναγνωστών/παραληπτών των λόγων της δημόσιας σφαίρας. Ανάμεσα στα θέματα που θα θίξουν οι δημοσιογράφοι των μέσων της ομογένειας είναι οι γλωσσικές αποκλίσεις που παρατηρούνται στον τρέχοντα λόγο, αλλά και ζητήματα ιδεολογικής φύσεως, όπως η επίδραση της προπαγανδιστικής λειτουργίας στα σύγχρονα δημοσιογραφικά κείμενα.

Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον ζήτημα το οποίο θα επιχειρηθεί να φωτιστεί αφορά στη γλώσσα του ελληνικού έντυπου τύπου στην Αλβανία, κατά τη χρονική περίοδο 1945-1991, σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς δασκάλους του Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου «Εκρέμ Τσιαμπέι».

Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι ένα θέμα το οποίο θα αναδείξουν τα «Μικρά Σεμινάρια» αφορά επίσης στις γλωσσικές απεικονίσεις της οικονομικής κρίσης, αλλά και τη διαδρομή του δημοσιογραφικού λόγου από τη μεταπολίτευση έως και τα μνημόνια, με έμφαση στις βλέψεις οι οποίες συνόδευσαν ή και υπαγόρευσαν τη λαϊκοποίηση της γλώσσας.

Στο σεμινάριο κεντρική θέση θα έχουν και ερευνητικές αναζητήσεις που σχετίζονται με τις γλωσσικές αναπαραστάσεις των παιδιών των προσφύγων στα σύγχρονα ΜΜΕ, καθώς θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσματα μιας πολύ σημαντικής διδακτορικής έρευνας που διεξάγεται αυτό το διάστημα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Τέλος, τα Μικρά Σεμινάρια επιφυλάσσουν στους συμμετέχοντες και μία έκπληξη, ένα μικρό αφιέρωμα σε ένα ιδιαίτερο θέμα όπως αυτό της έννοιας της αισθητικής στον Τύπο, που παραμένει διαρκές ζητούμενο.

Το πρόγραμμα θα προσφερθεί δωρεάν στους συμμετέχοντες.

*Η Νικολέττα Τσιτσανούδη – Μαλλίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Ακαδημαϊκή Διευθύντρια του Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ».