Περσικοί πόλεμοι : Πώς ξεκίνησαν οι διαμάχες, πώς οι Ελληνες αντέταξαν τη συλλογική άμυνα

Το έργο του Ηρόδοτου για τους Περσικούς πολέμους κυκλοφορεί αυτή την Κυριακή με «Το Βήμα» σε πολυτελείς σκληρόδετους τόμους.

Ο 5ος αιώνας είναι ο μεγάλος αιώνας της Αθήνας, της αθηναϊκής δημοκρατίας, της ακμής της τραγωδίας και της γέννησης της Ιστορίας, με τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη. Ο «πατέρας της Ιστορίας», όπως χαρακτήρισε τον Ηρόδοτο ο Κικέρων τον 1ο αιώνα π.Χ. – χαρακτηρισμός που επιζεί έως σήμερα –, είναι ο πρώτος ο οποίος δεν είναι απλώς ο χρονογράφος που περιορίζεται στο να παραθέτει τα γεγονότα, αλλά τα αντικρίζει με ιστορική αίσθηση κατά την έννοια ότι αναζητεί την αιτιότητά τους και επιχειρεί να εξαγάγει συμπεράσματα.

Το έργο του διαιρέθηκε από τους αλεξανδρινούς λογίους σε εννέα βιβλία, καθένα εκ των οποίων τιτλοφορείται με το όνομα μιας Μούσας, βάσει του περιεχομένου τους. Ο ιστορικός αρχίζει την αφήγησή του με την ακμή της Περσικής Αυτοκρατορίας, συνεχίζει με την ιστορία και την ανθρωπολογία της Αιγύπτου, την κατάκτηση της χώρας αυτής από τους Πέρσες, τις σχέσεις των τελευταίων με τον δυτικό κόσμο, και το έργο του κορυφώνεται με τους Περσικούς Πολέμους. «Ερατώ», «Πολύμνια», «Ουρανία», «Καλλιόπη»: τέσσερα έργα, πολύτιμη πηγή για τα γεγονότα που θεωρείται ότι άρχισαν το 492 και έληξαν το 449 π.X. Οι εχθροπραξίες έφτασαν στο αποκορύφωμά τους κατά το διάστημα των δύο περσικών εισβολών στην κυρίως Ελλάδα ανάμεσα στο 490 και στο 479 π.Χ.

Συλλογική άμυνα

Η Περσική Αυτοκρατορία βρισκόταν τότε στο απόγειο της ισχύος της. Η συλλογική άμυνα την οποία αντέταξαν στους εισβολείς οι Ελληνες οδήγησε σε μια εντελώς απροσδόκητη, σύμφωνη με τη λογική, νίκη που τους επέτρεψε ακόμη και να απελευθερώσουν ελληνικές πόλεις – κράτη που βρίσκονταν στις παρυφές της ίδιας της Περσίας. Οι Περσικοί Πόλεμοι πέρα από στρατιωτική σύγκρουση αποτέλεσαν επίσης σύγκρουση των δύο μεγαλύτερων πολιτισμών της εποχής: του ελληνικού και του περσικού. Δύο κόσμοι τόσο αντίθετοι μεταξύ τους ώστε εάν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί αλλιώς, πιθανώς και ο κόσμος σήμερα να ήταν διαφορετικός.

Οι διαμάχες ξεκίνησαν το 499 π.χ. όταν ελληνικές πόλεις – κράτη της μικρασιατικής ακτής, της Ιωνίας, εξεγέρθηκαν κατά της περσικής κυριαρχίας. Το 498 οι επαναστάτες κατέλαβαν τις Σάρδεις προσφέροντας ένα ακόμη πρόσχημα στον βασιλιά των Περσών Δαρείο A’ για την απόφασή του, μερικά χρόνια αργότερα, να εκστρατεύσει κατά της Ελλάδας. Το κυριότερο πρόσχημα του Δαρείου για την εισβολή του στην Ελλάδα ήταν το γεγονός ότι η Αθήνα και η Ερέτρια είχαν προσφέρει βοήθεια στην επανάσταση των μικρασιατικών πόλεων.

Το 494 οι επαναστάτες της Ιωνίας ηττήθηκαν. Πέρασαν δύο ακόμη χρόνια, και το 490 ο περσικός στρατός αποβιβάστηκε στην πεδιάδα του Μαραθώνα, όπου ηττήθηκε. Ακολούθησε η νίκη του Μιλτιάδη επί των Περσών στις Πλαταιές.

Θερμοπύλες

Δέκα χρόνια αργότερα, το 480, ο πέρσης βασιλιάς Ξέρξης A’, γιος και διάδοχος του Δαρείου A’, θέλησε να επαναλάβει την απόπειρα του πατέρα του να καθυπoτάξει τους Ελληνες. Αλλά αυτή τη φορά θα τους έβρισκε ενωμένους. Με επικεφαλής τη Σπάρτη και την Αθήνα, περίπου τριάντα ελληνικές πόλεις – κράτη είχαν αποφασίσει, αφήνοντας κατά μέρος τις μεταξύ τους διαφορές και τους πολέμους, να αντιμετωπίσουν από κοινού την περσική απειλή. Πρώτη μάχη, αυτή των Θερμοπυλών. Μεσολάβησαν και άλλες συμπλοκές μεταξύ των δύο αντιπάλων για να φθάσουμε στην αναμέτρηση στο στενό της Σαλαμίνας. Ο Ξέρξης έπεσε στην παγίδα του Θεμιστοκλή και συνετρίβη.

Τον χειμώνα που ακολούθησε τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Ξέρξης επέστρεψε στην Περσία αφήνοντας πίσω του στην Ελλάδα μεγάλο τμήμα της στρατιάς του. Το 479 οι περσικές δυνάμεις υπέστησαν δύο ακόμη ήττες από τους Ελληνες, τη μία στις Πλαταιές της Βοιωτίας, την άλλη στη Μυκάλη, στη μικρασιατική ακτή απέναντι από τη Σάμο. Με τις δύο αυτές μάχες έληξαν οι περσικές εκστρατείες στην Ελλάδα. Αλλά οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν για άλλα 30 χρόνια.

Την καταγραφή αυτών των σημαντικών ιστορικών γεγονότων από τον Ηρόδοτο προσφέρει από αυτή την Κυριακή «Το Βήμα», σε έξι τόμους, συστήνοντας ξανά στους αναγνώστες του αυτή την παρατεταμένη αναμέτρηση που κράτησε σχεδόν μισό αιώνα.

«Ερατώ», ο πρώτος τόμος

Η «Ερατώ» αποτελεί εισαγωγή στην «Ξερξιάδα», στην ενότητα δηλαδή εκείνη του έργου του Ηροδότου στην οποία δίνεται συχνά η παραπάνω ονομασία, με βάση το γεγονός ότι περιγράφεται η εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της μητροπολιτικής Ελλάδας.

Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου ο ιστοριογράφος εξιστορεί την εναντίον των Περσών εκραγείσα ιωνική επανάσταση. Κατά τον 6ο αιώνα οι ελληνικές πόλεις της Ιωνίας βρίσκονταν υπό την εξουσία του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου, ενώ στη συνέχεια έπεσαν βαθμιαία στα χέρια των Περσών, όταν ο πέρσης βασιλιάς Αχαιμενίδης Κύρος αιχμαλώτισε τον Κροίσο. Ωστόσο, οι Ελληνες επαναστάτησαν. Ο μεγάλος αυτός ξεσηκωμός ξέσπασε το 499 π.Χ., κράτησε έξι χρόνια και εξαπλώθηκε από το Βυζάντιο, τη Θράκη και ολόκληρη τη Δυτική Μικρά Ασία μέχρι και την Κύπρο. Σε εκκλήσεις των Ιώνων για αποστολή βοήθειας ανταποκρίθηκαν οι Αθηναίοι.

Η εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας αποτέλεσε την περσική εκδίκηση για την ιωνική επανάσταση. Στο ηροδότειο κείμενο, όπου εξιστορούνται οι Μάχες του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών, παρατίθενται ακόμη κατατοπιστικά σχόλια σχετικά με την πορεία του περσικού στρατού, τα εδάφη που αυτός διασχίζει, αλλά και αναφορικά με θέματα πολεμικής τακτικής.