Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: Συμπτώματα, αιτίες και συνέπειες

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (στην αγγλική βιβλιογραφία, η διαταραχή είναι γνωστή με τα αρχικά OCD από το Obsessive-Compulsive Disorder), ανήκει στην κατηγορία των αγχωδών διαταραχών μαζί με τις υπόλοιπες διαταραχές: Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή, Διαταραχή Πανικού, Φοβίες. Συνιστά μία διαταραχή που περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες ιδέες, εικόνες, ή σκέψεις (ιδεοληψίες) ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή πράξεις (ψυχαναγκασμοί ή καταναγκασμοί).

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι πιο συχνή στις γυναίκες από ότι στους άνδρες και επηρεάζει το 2-3% του γενικού πληθυσμού. Η μέση ηλικία έναρξης είναι αυτή των 20 ετών, αλλά το 25% των περιπτώσεων εμφανίζεται στην ηλικία των 14 ετών.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή παρουσιάζει συννοσηρότητα  με άλλες διαταραχές (διαταραχή άγχους, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, βουλιμία, Tourette κλπ) σε ένα ποσοστό περίπου 30%.

Ιδεοληψίες

Επαναλαµβανόµενες και επίµονες σκέψεις, παρορµήσεις ή εικόνες που βιώνονται σε κάποια στιγµή κατά τη διαταραχή. Είναι παρείσακτες και ακατάλληλες και προκαλούν αξιοσηµείωτο άγχος ή δυσφορία. Το άτοµο προσπαθεί να αγνοήσει ή να καταστείλει τέτοιες παρορµήσεις, σκέψεις ή εικόνες και να τις εξουδετερώσει µε κάποια άλλη σκέψη ή πράξη. Αναγνωρίζει ότι οι ιδεοληπτικές σκέψεις, παρορµήσεις ή εικόνες είναι παράγωγα του δικού του νου.

Καταναγκασμοί

Επαναλαµβανόµενες εκδηλώσεις συµπεριφοράς (πχ πλύσιµο χεριών, τάξη, έλεγχο) ή νοητικές πράξεις (π.χ προσοχή, µέτρηµα, επανάληψη λέξεων από µέσα) που το άτοµο αναγκάζεται να εµφανίσει ως αντίδραση σε µια ιδεοληψία. Οι συµπεριφορές αυτές ή οι νοητικές πράξεις έχουν ως στόχο την εµπόδιση ή µείωση του άγχους. Σε άλλες περιπτώσεις την εµπόδιση κάποιου καταστροφικού γεγονότος ή κατάστασης. Αυτές οι συµπεριφορές, όµως, δεν συνδέονται ρεαλιστικά µε τα γεγονότα, άρα είναι υπερβολικές.

Οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασµοί προκαλούν αξιοσηµείωτη δυσφορία, απαιτούν κατανάλωση αρκετού χρόνου (περισσότερο από µία ώρα την ηµέρα) ή παρεµβαίνουν σηµαντικά στην καθηµερινή ζωή του ατόµου, στην επαγγελµατική ή σχολική του λειτουργικότητα ή στις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες ή σχέσεις.

Αιτιολογία-Παράγοντες

Βιολογικοί: O εγκέφαλός μας έχει ένα κύκλωμα που μεταφέρει πληροφορίες από το πιο μπροστινό τμήμα του μετωπιαίου λοβού (κογχομετωπιαίος φλοιός) σε άλλους σχηματισμούς που βρίσκονται πιο βαθειά, στο κέντρο του εγκεφάλου (ραβδωτό σώμα, θάλαμος, κερκοφόρος πυρήνας, βασικά γάγγλια). Στα άτομα με ΙΨΔ αυτό το κύκλωμα δεν αποφορτίζεται εύκολα και προξενεί επαναλαμβανόμενες σκέψεις που συχνά οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες πράξεις.

Νευροχημικοί: Ενας από τους πιο σημαντικούς νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου μας είναι η σεροτονίνη. Η σεροτονίνη επηρεάζει το άγχος, τον ύπνο, τη μνήμη κλπ. Η σεροτονίνη λοιπόν όταν βρίσκεται και δρα σε μικρότερες ποσότητες, συνιστά παράγοντα εκδήλωσης των συμπτωμάτων της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Όταν χρησιμοποιούνται αντικαταθλιπτικά φάρμακα ελέγχου της σεροτονίνης, τα συμπτώματα της ΙΨΔ μειώνονται αρκετά.

Περιβαλλοντικοί: Κάποιο τραυματικό περιστατικό-συμβάν το οποίο προξένησε φοβία και άγχος στο άτομο. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει την πιθανότητα εκδήλωσης της διαταραχής κατά τουλάχιστον 30-50%. Η συσχέτιση συγκεκριμένων ουδέτερων ερεθισμάτων με κάτι το αρνητικό μπορεί επίσης να καθιερώσει έναν νέο τρόπο εκδήλωσης ψυχαναγκασμών και καταναγκασμών.

Θεραπεία

Η θεραπεία γίνεται είτε μέσω φαρμακευτικής αγωγής σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία, είτε μόνο με ψυχοθεραπεία. Τα φάρμακα που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι τα αντικαταθλιπτικά τα οποία έχει αποδειχθεί ότι μετριάζουν αρκετά τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς. Αυτό δε σημαίνει φυσικά πως όλοι χρειάζονται φάρμακα. Σε κάποιους ασθενείς φερειπείν δε λειτουργούν τόσο τα φάρμακα αλλά θέλουν έναν συνδυασμό φαρμάκων-ψυχοθεραπείας. Η ψυχοθεραπεία συνήθως είναι γνωσιακή-συμπεριφορική κατά την οποία το άτομο αλλάζει τα καθορισμένα νοητικά σχήματα. Αυτό έχει  στόχο να μειώσει τις ιδεοληψίες και άρα κατ’επέκτασιν και τους ψυχαναγκασμούς. Σ άλλες περιπτώσεις λειτουργεί η ψυχοδυναμική προσέγγιση, σε άλλες η ψυχανάλυση κλπ.

Ενημέρωση

Όπως και σε κάθε άλλη αντίστοιχη περίπτωση, πρέπει να πάψει να υπάρχει στίγμα σχετικά με τις ψυχικές νόσους, διότι καταλήγουν δυσλειτουργικές κυρίως για το ίδιο το άτομο και έπειτα για τα άτομα του περιβάλλοντός του. Η ΙΨΔ όταν είναι βαριάς μορφής μπορεί να προκαλέσει τρομερά προβλήματα στην καθημερινή ζωή του ατόμου. Προβλήματα όπως στον χώρο της εργασίας, της κοινωνικοποίησης, των διαφυλικών σχέσων γενικά, ακόμη και με τον ίδιο τον σύντροφό του. Η συγκεκριμένη διαταραχή ως μόνο «θετικό» θα μπορούσε να ειπωθεί, είναι το γεγονός πως είναι αρκετά θεραπεύσιμη εν σχέσει με άλλες διαταραχές. Ειδικά η ψυχοθεραπεία έχει θεαματικά αποτελέσματα.