Ψυχοσωματικά : Τι προκαλεί το χρόνιο στρες στο σώμα μας

Πίσω από τα περισσότερα «ψυχο­σωμα­τικά συμπτώματα» κρύβεται συνήθως παρατεταμένο, χρόνιο στρες.

Ο βαθμός, όμως, που το στρες μπορεί να μας επηρεάσει εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

Τα συμπτώματα

Οι περισσότεροι έχουμε βιώσει τα «συμπτώματα» του στρες, για παράδειγμα να ανεβαίνουν οι παλμοί μας και να σφίγγεται το στομάχι μας τη στιγμή που φρενάρουμε απότομα για να αποφύγουμε μια σύγκρουση καθώς οδηγούμε ή να μας πιάνει πονοκέφαλος και να ανεβαίνει η πίεσή μας όταν καβγαδίζουμε.

Πιθανώς, επισκεπτόμενοι το γιατρό μας για ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε, να έχουμε ακούσει τις φράσεις: «Χρειάζεται να ηρεμήσετε λίγο» ή «Το στρες επιδεινώνει το πρόβλημά σας» ή «Τα συμπτώματά σας οφείλονται στο σωματοποιημένο άγχος»… Φταίει, όμως, για όλα το στρες;

Οι απόψεις διίστανται και η συζήτηση που θα μπορούσε να ξεκινήσει σε αυτό το σημείο -βασιζόμενη και σε επιστημονικά δεδομένα- θα ήταν πολύ μεγάλη. Το πρόβλημα είναι ότι τόσο το στρες όσο και η «ζημιά» που κάνει κάθε φορά στον οργανισμό μετριούνται δύσκολα.

Παρ’ όλα αυτά, είναι βέβαιο και τεκμηριωμένο ότι το στρες μάς επηρεάζει τόσο στιγμιαία όσο και χρόνια και ότι σωματοποιείται με συγκεκριμένα συμπτώματα, επιτείνει, αλλά και προκαλεί ακόμη συγκεκριμένα νοσήματα, π.χ. καρδιαγγειακά και ψυχικά. Και επειδή όλοι αγχωνόμαστε, πρέπει να ξέρουμε πότε και πόσο το άγχος μάς κάνει κακό, να μπορούμε να το αναγνωρίζουμε και έτσι ευκολότερα να το παλέψουμε.

Πώς αντιδρούμε όταν μας «πιάνει» στρες

Σε μια τέτοια κατάσταση στρες:

• Αλλάζει η συμπεριφορά μας, καθώς επηρεάζεται ο εγκέφαλος.
• Αυξάνονται ο σφυγμός, η αναπνοή και η αρτηριακή πίεση.
• Διαστέλλονται οι κόρες των ματιών (στην προσπάθεια να ενταθούν όλες οι αισθήσεις, μαζί με αυτές και η όραση).
• Εκκρίνονται περισσότερη αδρεναλίνη και κορτιζόλη, για να υποστηριχτεί η εγρήγορση του οργανισμού.
• Παράλληλα, ενισχύεται (μόνο στιγμιαία) το ανοσοποιητικό σύστημα.

Ωφέλιμο ή επικίνδυνο

Σύμφωνα με τους ειδικούς, το στιγμιαίο ή οξύ στρες είναι παραγωγικό και πιθανώς «βοηθά» τον οργανισμό. Το να αγχωθεί, δηλαδή, κάποιος επειδή δίνει εξετάσεις την επόμενη ώρα είναι ωφέλιμο, γιατί βρίσκεται έτσι σε κατάσταση εγρήγορσης. Πρόκειται για αρχέγονη αντίδραση, η οποία έχει επικρατήσει μέσα στη διαδικασία της ανθρώπινης εξέλιξης.

Έτσι, ακόμη και σήμερα, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση ξαφνικού και έντονου στρες, μπαίνει σε λειτουργία ένας πολύπλοκος μηχανισμός ενεργοποίησης όλων των οργάνων και των συστημάτων μας, όπως όταν ο πρωτόγονος που έβλεπε ξαφνικά απέναντί του κάποιο άγριο θηρίο καλείτο να επιλέξει αστραπιαία ανάμεσα στη φυγή (να τρέξει μακριά για να σωθεί) και την πάλη (να αγωνιστεί).

Αυτή η εγρήγορση -εφόσον κρατά λίγο- μας βοηθά, πολλές φορές ακόμη και να επιβιώσουμε. Τα πράγματα, βέβαια, αλλάζουν όταν μιλάμε για ένα πολύ ισχυρό στρες, όπως θα ήταν αυτό που μπορεί να προκαλέσει ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός, π.χ. ένας βιασμός, κάτι που μπορεί να έχει μόνιμες αρνητικές επιδράσεις στον οργανισμό.

Το χρόνιο στρες, δηλαδή το να έχουμε συχνά στρες που διαρκεί πολύ και να αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να το ελέγξουμε (μη ελεγχόμενο χρόνιο στρες), είναι απειλή για την υγεία και την ψυχική μας ισορροπία.

Τι είναι μια ψυχοσωματική ασθένεια

Οι ειδικοί εξηγούν ότι κάθε νόσημα υπόκειται στην αλληλεπίδραση οργανικών, ψυχολογικών, καθώς και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων. Έχει επικρατήσει, ωστόσο, να θεωρούμε «ψυχοσωματικά» εκείνα τα νοσήματα στα οποία είναι καθοριστική η συμβολή του ψυχολογικού παράγοντα.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι στις ψυχοσωματικές νόσους παύουν να παίζουν σημαντικό ρόλο η κληρονομικότη­τα-γενετική προδιάθεση κάθε ατόμου, ο τρόπος ζωής και η ευπάθεια-ευαισθησία του καθενός. Οι ­αναλογίες, δηλαδή, είναι σχετικές.

Για παράδειγμα, όταν κάποιος χάσει ένα αγαπη­μένο του πρόσωπο, είναι πιθανό να παρουσιάσει υπέρταση, ακόμη και καρδιακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Σε κάποιον άλλον, το ίδιο γεγονός μπορεί να προκαλέσει προβλήματα με το στομάχι ή το έντερο, ενώ ένας τρίτος είναι πιθανό να μην παρουσιάσει κανένα σοβαρό σωματικό σύμπτωμα.

Στρες και ανοσοποιητικό: Μια περίεργη σχέση

Φαίνεται ότι ένα οξύ στρες διεγείρει το ανοσοποιητικό, ενώ αντίθετα το χρόνιο μειώνει τη λειτουργία του. Έτσι, όταν βρισκόμαστε σε περιόδους στρες, ο οργανισμός μας είναι πιο ευάλωτος σε ασθένειες.

Ένα πολύ συνηθισμένο παράδειγμα είναι οι ιώσεις (π.χ. το κοινό κρυολόγημα), που μας ταλαιπωρούν ακόμη περισσότερο όταν είμαστε κουρασμένοι και αγχωμένοι. Αλλά, ακόμη κι αν περάσει η περίοδος του χρόνιου στρες και ξαναβρούμε τους κανονικούς μας ρυθμούς, το ανοσοποιητικό μας σύστημα πιθανόν να έχει διαταραχθεί.

Έτσι, αντιμετωπίζει τον ίδιο τον οργανισμό σαν κάτι ξένο και στρέφεται εναντίον ενός ή περισσότερων οργάνων του (αρθρώσεις, θυρεοειδής αδένας, δέρμα, καρδιά, νεφρά, εγκέφαλος), προκαλώντας τα λεγόμενα «αυτοάνοσα» νοσήματα (π.χ. λύκος, θυρεοειδίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, λεύκη, γυροειδής αλωπεκία κ.ά.).

Οι ειδικοί, μάλιστα, έχουν παρατηρήσει ότι άνθρωποι που εμφανίζουν αυτοάνοσα νοσήματα, πριν από την έναρξη της νόσου έχουν συχνά υποστεί έναν έντονο συγκινησιακό κλονισμό (π.χ. είχαν χάσει κάποιο δικό τους, είχαν χωρίσει ή απολυθεί) και, επιπλέον, είναι στην πλειονότητά τους άτομα που δεν μπορούν να διαχειριστούν σωστά το στρες.

Ποιοι υποφέρουν περισσότερο

Μεγαλύτερη ευαισθησία στο στρες έχουν:

Οι γυναίκες, εξαιτίας των ορμονικών διακυμάνσεων και της ιδιαίτερης βιοχημείας του εγκεφάλου τους.

Οι νέοι άνθρωποι. Συνήθως, όσο περνάνε τα χρόνια, κυρίως μετά την ηλικία των 30 ετών, οι άνθρωποι ηρεμούν, αποκτούν περισσότερες εμπειρίες, ωριμάζουν και αυτό τους βοηθά να χειρίζονται καλύτερα τις καταστάσεις.

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα

Καρδιαγγειακά προβλήματα: Το χρόνιο στρες βλάπτει την καρδιά και τα αγγεία, επειδή αυξάνει την πίεση, το σπασμό των στεφανιαίων αγγείων, την καρδιακή συχνότητα και προδιαθέτει για την εμφάνιση επικίνδυνων αρρυθμιών. Όσον αφορά την υπέρταση, στο 95% των περιπτώσεων τα αίτιά της παραμένουν άγνωστα. Oι ειδικοί θεωρούν ότι σχετίζεται και με το στρες.

Πονοκέφαλοι: Έχει αποδειχτεί ότι οι πονοκέφαλοι σχετίζονται με τη συναισθηματική μας κατάσταση (άγχος, μελαγχολία). Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι υποφέρουμε από πονοκεφάλους επειδή βρισκόμαστε σε κακή ψυχολογική κατάσταση, αλλά ότι έχουμε τη γενετική προδιάθεση για να εμφανίσουμε πονοκεφάλους και το άγχος ή η στενοχώρια τούς πυροδοτούν.

Αϋπνίες: Σε όλους έχει συμβεί σε «δύσκολες» περιόδους της ζωής μας να δυσκολευόμαστε να αποκοιμηθούμε, να ξυπνάμε στη διάρκεια της νύχτας ή πολύ νωρίς το πρωί. Αυτό συμβαίνει επειδή το στρες «καταλαμβάνει» το μυαλό μας και επηρεάζει τη δυνατότητά μας να κοιμηθούμε. Ειδικά η πολύ πρωινή αφύπνιση μπορεί να είναι σύμπτωμα έντονης θλίψης ή και κατάθλιψης, που έχει πιο έντονα συμπτώματα το πρωί, γι’ αυτό και συνοδεύεται από πρώιμη αφύπνιση και κακή διάθεση.

Πόνοι στην σπονδυλική στήλη: Μελέτες συσχετίζουν το άγχος με πόνους στην πλάτη και τον αυχένα, ακριβώς επειδή προκαλεί και αυξάνει το σπασμό των μυών της περιοχής. Άλλωστε, η σπονδυλική στήλη είναι σημείο διαφυγής της συναισθηματικής φόρτισης.

Προβλήματα στο στομάχι και το έντερο: Το στρες μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος. Ειδικά η σπαστική κολίτιδα-σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, που εκδηλώνεται με κολικοειδή πόνο, φούσκωμα στην κοιλιά και απότομες αλλαγές των συνηθειών του εντέρου (διάρροια, δυσκοιλιότητα), απασχολεί αγχώδεις ανθρώπους και συχνότερα νέες γυναίκες. Η γαστρίτιδα, το έλκος και η δυσπεψία επηρεάζονται επίσης από το στρες.

Στυτική ανικανότητα στους άνδρες, καθώς και «κακή» ποιότητα του σπέρματος (παροδικά). Το άγχος της καθημερινότητας μπορεί να προκαλέσει, αλλά και να διαιωνίσει, τα προβλήματα στύσης («άγχος απόδοσης»).

Επιδείνωση δυσλειτουργιών του οργανισμού

Το στρες αποδεδειγμένα μπορεί να επιδεινώσει παθήσεις και δυσλειτουργίες του οργανισμού που έχουν αρχικά προκληθεί από άλλα αίτια.

• Τις ψυχικές νόσους, καθώς έρευνες σχετίζουν σαφώς το χρόνιο στρες με την κατάθλιψη.
• Τις αλλεργίες, των οποίων τόσο η συχνότητα των εκδηλώσεών τους όσο και η βαρύτητα των συμπτωμάτων φαίνεται ότι επιτείνονται όταν είμαστε αγχωμένοι.
• Την κατάσταση των οστών, με αποτέλεσμα να επιδεινώνει ακόμη και την οστεοπόρωση.
• Το μεταβολισμό, επειδή, όταν έχουμε άγχος, τείνει να αυξάνεται το λίπος και να μειώνεται η μυϊκή μάζα.
• Τις τιμές των λιπιδίων, που ανεβαίνουν, ενώ παράλληλα πέφτουν οι τιμές της καλής χοληστερίνης.
• Το βρογχικό άσθμα και, γενικά, την αναπνευστική μας λειτουργία (εξαιτίας του άγχους μπορεί να προκληθούν ακόμη και κρίσεις δύσπνοιας).
• Την εκδήλωση ορισμένων μορφών καρκίνου Γύρω στο 10% των καρκίνων, σύμφωνα με έρευνες, φαίνεται να επηρεάζεται από το στρες, ποσοστό πολύ μικρό σε σύγκριση με τη στεφανιαία νόσο, που επηρεάζεται πολύ περισσότερο από το στρες.
• Τη γυναικεία γονιμότητα Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα άγχους στις γυναίκες είναι η υπερπρολακτιναιμία (η υπερπαραγωγή προλακτίνης), που αναστέλλει την ωοθυλακιορρηξία και οδηγεί σε μια μορφή υπογονιμότητας (που αντιστρέφεται όταν η γυναίκα ηρεμήσει και χαλαρώσει).
• Την εγκυμοσύνη Το υπερβολικό στρες της μέλλουσας μητέρας, εκτός από την αγχώδη ή όχι ιδιοσυγκρασία του παιδιού, θεωρείται ότι μπορεί να επηρεάσει και την έκβαση της εγκυμοσύνης, χωρίς να είναι απολύτως τεκμηριωμένο. Πολλοί του αποδίδουν ευθύνες για τις αποβολές, αλλά και τους πρόωρους τοκετούς άγνωστης αιτιολογίας.

Πώς θα διώξουμε το στρες από τη ζωή μας

Το να απομακρύνουμε το στρες από τη ζωή μας δεν είναι καθόλου εύκολο, αλλά υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μπορούν να μας βοηθήσουν, όπως:

• Να υιοθετήσουμε μια υγιεινή ζωή, με ένα σταθερό πρόγραμμα κανονικού ύπνου και φαγητού, σωματική άσκηση και αρκετό χρόνο αφιερωμένο στην ξεκούραση και τη διασκέδαση (την επαφή με την οικογένεια, τους φίλους κλπ.).
• Να μειώσουμε τις πηγές του στρες στην καθημερινότητά μας. Μπορούμε π.χ. να μην αναλαμβάνουμε ­περισσότερες υποχρεώσεις από όσες ­μπορούμε να φέρουμε σε πέρας.
• Να καταφεύγουμε σε μεθόδους χαλάρωσης (π.χ. γιόγκα, σωστές αναπνοές, μουσική, τάι τσι, μασάζ, εκδρομές κ.ά.).
• Να εξωτερικεύουμε το άγχος μας, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι όσοι μιλούν για τα προβλήματά τους ­βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση από όσους «κλείνονται» στον εαυτό τους χωρίς να μοιράζονται τις ανησυχίες τους με τους άλλους.