Η Μεγάλη Ιδέα

Η σοβαρή δοκιμασία που βίωσε η ελληνική κοινωνία την τελευταία δεκαετία σε επίπεδο οικονομικών δεικτών, αξιών και θεσμών, σε συνδυασμό με τον παρ’ ολίγο εξοβελισμό της από την ευρωπαϊκή οικογένεια συνεπεία της εν λόγω κρίσης, κατέδειξε δύο πράγματα.

Πρώτον, ότι η Ελλάδα, παρά τα βήματα προόδου που έχει πραγματοποιήσει προπάντων τις τελευταίες δεκαετίες, εξακολουθεί να κατατρύχεται από οικονομικές στρεβλώσεις, διαρθρωτικές αδυναμίες, γερασμένες ιδέες και διχαστικές αντιλήψεις.

Και δεύτερον, ότι η χώρα μας, μολονότι έχουν συμπληρωθεί τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες από την τελετή υπογραφής της Συνθήκης Ένταξης της Ελλάδας στον κορμό των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (28 Μαΐου 1979), εξακολουθεί να παλεύει με τον ίδιον τον εαυτό της όσον αφορά την πλήρη και ουσιαστική ενσωμάτωσή της στο σύγχρονο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Από τη δική μου σκοπιά, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών δικαιώνουν δυστυχώς την άποψη εκείνων που έλεγαν ότι το 1979 δεν μπήκε η Ελλάδα στην Ευρώπη, αλλά ο Καραμανλής.

Δείτε πόσο εύστοχα και επίκαιρα μοιάζουν όσα έγραφε ο Νίκος Δήμου το 1984 αναφορικά με το υπό εξέταση θέμα, δηλαδή την ταυτότητα των Νεοελλήνων και τη βαθύτερη σχέση τους με την Ευρώπη:

Η σύνδεσή μας με την ΕΟΚ θα μπορούσε να σημάνει το τέλος της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα.

Δεν εννοώ φυσικά τη στρατιωτική και πολιτική κυριαρχία των Τούρκων. Αυτή τελείωσε το 1828. Εννοώ την ψυχολογική επίδραση της παρουσίας και της γειτονίας τους. Μπορεί να διώξαμε τους Τούρκους από τη χώρα μας, αλλά κάναμε πολλά χρόνια για να τους διώξουμε από μέσα μας. Ήταν μόνιμα μέτρο σύγκρισης και άλλοθι.

Μια ατμόσφαιρα μοιρολατρίας και αλλοτρίωσης είχε μείνει σ’ αυτή τη χώρα. Μια περίεργη σχέση με το κράτος, με το μέλλον, με τον εαυτό μας. Κακομοιριά και ευθυνοφοβία. Ραγιαδισμός και ωχαδερφισμός. Μικροπρόθεσμη σκέψη και μικρόψυχο αίσθημα. Μοναδικά μέσα επιβίωσης: το σκύψιμο του Χατζηαβάτη ή η πονηριά του Καραγκιόζη.

Αυτός ήταν ο Τούρκος μέσα μας.

Μίζερες και οι σχέσεις με τους άλλους λαούς. Με την καχυποψία του φουκαρά, βλέπαμε κάθε κίνησή τους σαν συνωμοσία εναντίον μας. Η πίστη στην παντοδυναμία του «ξένου δάκτυλου» (το εθνικό πλέγμα παράνοιας) μας αφαιρούσε κάθε ευθύνη για τις πράξεις μας — κι έτσι διευκόλυνε τελικά τις όποιες ξένες επεμβάσεις.

Έλλειψη εθνικής αυτοπεποίθησης. Υφέσεις κατωτερότητας και εξάρσεις πατριδοκαπηλίας. Υστερίες δυσπιστίας και εκρήξεις δουλικότητας και μιμητισμού.

Αυτός ήταν ο Τούρκος μέσα μας.

Τώρα μπαίνουμε σ’ έναν άλλο χώρο όπου οι άνθρωποι έχουν ψηλά το κεφάλι, το βλέμμα τους κοιτάει μακριά, και δεν ρίχνουν σε άλλους τις ευθύνες για την ιστορία τους. Τώρα, μέτρο μας γίνεται η Ευρώπη. Κι εδώ θα δούμε τι μπορεί να κάνει το Ρωμέικο φιλότιμο.

[…] Ποιος φοβάται την Ευρώπη; Όλοι μας. Την αποζητάμε και την τρομάζουμε. Την απαιτούμε και την τρέμουμε. Τη θεωρούμε δικαιωματικά δική μας και ολοκληρωτικά ξένη.

Είναι και τα δύο.

Η Ευρώπη γεννήθηκε από την Ελλάδα — μια Ελλάδα όμως που δεν υπάρχει πια. Προχώρησε, διαμορφώθηκε, οριστικοποιήθηκε χωρίς την Ελλάδα.

[…] Η Ελλάδα έχει αρκετό δρόμο να κάνει για να ξαναγυρίσει στην Ευρώπη.

Όμως πρέπει να ξέρει πως οδεύοντας προς την Ευρώπη οδεύει προς τον πραγματικό εαυτό της.

Γιατί η Ευρώπη έσωσε από το ελληνικό πνεύμα τα καλύτερα στοιχεία και τα συνέχισε τον καιρό που εμείς τα είχαμε χάσει. Αυτά που λέμε σήμερα δικά μας, από την Ευρώπη τα ξαναπήραμε πίσω.

[…] Αυτό που άρχισε κάποτε στις 29 Μαΐου, τελειώνει στις 28 Μαΐου. Έτσι είναι σωστό και δίκαιο: Πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας είναι — όχι τα κτίρια της Πόλης, αλλά το ανάστημα της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας και της αυτάρκειας. Η Μεγάλη Ιδέα έτσι θα εκπληρωθεί.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη οφείλει να αντιληφθεί ότι μείζων εθνική προτεραιότητα είναι η σύλληψη μιας νέας, ζωογόνου και ρεαλιστικής Μεγάλης Ιδέας, που θα λειτουργήσει ως συνεκτικός ιστός της κατακερματισμένης ελληνικής κοινωνίας, συνεγείροντας και συσπειρώνοντας όσο το δυνατόν πλατύτερα στρώματα αυτής.

Παίρνοντας αφορμή από τη συμπλήρωση δύο αιώνων από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, η κυβέρνηση καλείται να περιγράψει με σαφήνεια και να εφαρμόσει με συνέπεια το σχέδιο που θα οδηγήσει με ασφάλεια τη χώρα στην οδό της ανεξαρτησίας, της αξιοπρέπειας και της αυτάρκειας.

Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά δυσχερές, αλλά η Ελλάδα, ως μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, πρέπει επιτέλους να αφήσει πίσω της οριστικά το χθες, τα συμπλέγματα, τις δουλείες και τις αγκυλώσεις του παρελθόντος.