Αυτοί που έπαιξαν το παιχνίδι της δραχμής – Ο Γκάλμπρεϊθ, ο Στίγκλιτζ, ο Κρούγκμαν και «το σχέδιο Β»

Ο Γιώργος Παπανδρέου είχε μεταξύ των συνεργατών του τη φήμη ότι εργαζόταν νωρίς τα ξημερώματα και δεν έλειπαν οι ιστορίες για τηλεφωνήματα και email που τους έβγαζαν απότομα από τον βαθύ ύπνο.

Ενα από τα πρόσωπα που υπέφερε από τις μεταμεσονύκτιες ανησυχίες του τότε αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης ήταν ο σύμβουλός του Γιάνης Βαρουφάκης. Ο πρόεδρος του ΠαΣοΚ είχε έναν υπερατλαντικό κύκλο συνομιλητών και τα αντισυμβατικά ωράρια εργασίας ήταν κομμάτι της καθημερινής του ρουτίνας. Ανάμεσά τους ήταν διάσημοι αμερικανοί καθηγητές και οικονομολόγοι, όπως ο Ρίτσαρντ Πάρκερ, ο Τζέφρι Σακς, ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ, ο Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, ο Πολ Κρούγκμαν.

Ο ίδιος κύκλος προσώπων, με εξαίρεση τον Πάρκερ, πλαισίωσαν το 2015 τον Αλέξη Τσίπρα, κάποιοι συμμετέχοντας στο «Σχέδιο Β» για την επιστροφή στη δραχμή, όπως υπενθύμισε με τις πρόσφατες συνεντεύξεις του ο Στίγκλιτζ, και άλλοι προτρέποντας την τότε κυβέρνηση σε μια τυφλή σύγκρουση με τους δανειστές προκειμένου να κάνουν πράξη το όνειρό τους για μια σοσιαλιστική διακυβέρνηση και μια πιο δίκαιη Ευρώπη. Από κυνισμό, συμφέρον ή ιδεοληψία, έπαιξαν με την τύχη της χώρας σε μια κρίσιμη περίοδο και ακόμα επιμένουν στις μαύρες προφητείες τους.

Κόντρα Στίγκλιτζ – Χριστοδουλάκη

Το Σάββατο 9 Νοεμβρίου ο Στίγκλιτζ επανέφερε οδυνηρές μνήμες όταν σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» αποκάλυψε ότι συμμετείχε και εκείνος στην ομάδα που προετοίμαζε το 2015 την επιστροφή της Ελλάδας στη δραχμή. Την επόμενη Κυριακή ο πρώην υπουργός Οικονομικών Νίκος Χριστουλάκης επέκρινε με ανοιχτή επιστολή του στο «Βήμα» τον «επιπόλαιο κ. Στίγκλιτζ» επειδή ακόμα θεωρεί ότι το «Σχέδιο Β» ήταν «προσεκτικά μελετημένο», παρότι «η συντριπτική πλειοψηφία των ελλήνων πολιτών, των ευρωπαίων συμμάχων της Ελλάδας και μια σειρά από εχέφρονες πολιτικούς της πατρίδας σας θεωρούσαν ότι μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν καταστροφή μεγαλύτερη από την ίδια την κρίση».

Παπανδρέου και Γκαλμπρέιθ

Τα σενάρια επιστροφής στη δραχμή όμως δεν ξεκίνησαν το 2015. Τον Ιούνιο του 2010, στο «Συμπόσιο της Σύμης» (πραγματοποιήθηκε στον Πόρο), αξιολογήθηκαν οι αποφάσεις του G20 στο Τορόντο και οι προτάσεις της Σοσιαλιστικής Διεθνούς για μια νέα χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική, για τη φορολόγηση του χρηματοοικονομικού τομέα και την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για τον εκδημοκρατισμό της παγκόσμιας διακυβέρνησης, με συντονιστή της συζήτησης τον Στίγκλιτζ. Η Ελλάδα βρισκόταν ήδη στο μάτι του κυκλώνα της δικής της κρίσης καθώς δύο μήνες νωρίτερα, στις 6 Μαΐου, η κυβέρνηση είχε ψηφίσει το πρώτο μνημόνιο.

Τα μοντέλα για έξοδο από το ευρώ

Την άνοιξη του 2010, όπως αποκάλυψε αργότερα ο καθηγητής του Χάρβαρντ Ρίτσαρντ Πάρκερ, μια ομάδα ανώτερων αξιωματούχων του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης Παπανδρέου, στην οποία συμμετείχε και εκείνος, επεξεργάστηκαν μοντέλα για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, τα οποία δεν έφτασαν στα χέρια του πρωθυπουργού. Η κατάσταση που περιέγραφαν ήταν εφιαλτική και ο Πάρκερ πίστευε ότι αν η Ελλάδα επιχειρούσε να εκβιάσει την Ευρώπη, θα έβλεπε την πόρτα της εξόδου από την ευρωζώνη. Ο Τζέφρι Σακς, τότε, υποστήριζε ότι έπρεπε να πιεστεί η ΕΕ να αναλάβει όλο το ελληνικό χρέος.

Εκείνο το διάστημα ο Βαρουφάκης είχε απομακρυνθεί από τον κύκλο του Παπανδρέου. Τον Ιανουάριο του 2013 μετακόμισε στο Οστιν για να διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, όπου απέκτησε πολύ στενή σχέση με τον Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, ο οποίος, όπως γράφει στο βιβλίο του «Καλώς όρισες στη μαρτυρική αρένα» (εκδόσεις Πατάκη), είχε πληροφορηθεί από το 2011 «την ύπαρξη μιας πρωτεϊκής φωνής» που ξιφουλκούσε κατά της λιτότητας.

Ο Γκάλμπρεϊθ ήταν τακτικός επισκέπτης στην Αθήνα από το 2009. Οικογενειακός φίλος των Παπανδρέου, ο πατέρας του διάσημος οικονομολόγος Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ είχε στενή σχέση με τον Ανδρέα Παπανδρέου, είχε ανταποκριθεί  στην πρόσκληση του τότε πρωθυπουργού «να τον συμβουλέψω και (κυρίως) να του προσφέρω ηθική στήριξη» παραδέχεται. Ο Γ. Παπανδρέου απογοήτευσε τον φίλο του όταν «υποχρεώθηκε να αποδεχθεί ένα πρόγραμμα λιτότητας με αντάλλαγμα ένα τεράστιο δάνειο» παραδίδοντας την οικονομική πολιτική της Ελλάδας «στην περιβόητη τρόικα».

Η εποχή των ψευδαισθήσεων

Ο κύκλος των αμερικανών νεοκεϊνσιανών οικονομολόγων, συνδεδεμένων με το Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ,  βρέθηκε στο πλευρό του Γ. Παπανδρέου γιατί έβλεπε σε εκείνον έναν πολιτικό διατεθειμένο να φέρει πραγματική αλλαγή στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, να αντιπαρατεθεί με τη διαφθορά και να συμβάλει στην προώθηση ενός νέου οικονομικού μοντέλου. Ο κύκλος αυτός κατέτασσε στις προοδευτικές δυνάμεις τον Ντομινίκ Στρος-Καν, γενικό διευθυντή του ΔΝΤ, πιστεύοντας ότι θα συνέβαλλε στο «New Deal», στο «Πράσινο New Deal», στο «Σχέδιο Μάρσαλ» που πρότειναν ως αντίδοτο στην οικονομική κρίση.

Οι ελπίδες τους κατέρρευσαν προτού το «ροζ» σκάνδαλο καταπιεί τον Στρος-Καν, όταν συνειδητοποίησαν ότι η προθυμία του να παραβλέψει τους κανόνες του ΔΝΤ δεν πήγαζε από τη διάθεσή του να βοηθήσει την Ελλάδα αλλά τις ευρωπαϊκές τράπεζες. «Επιζητούσε την ευγνωμοσύνη των γάλλων τραπεζιτών καθώς προετοιμαζόταν για τη συμμετοχή του στις προεδρικές εκλογές» θεωρεί ο Γκάλμπρεϊθ.

Στην αρχή του 2010, όμως, οι ψευδαισθήσεις ήταν ακόμα ισχυρές. Τον Φεβρουάριο ο Στίγκλιτζ, μιλώντας στο συνέδριο του «Εconomist» στην Αθήνα, παρενέβη στη συζήτηση για τη διάσωση της Ελλάδας. «Δεν θεωρώ επιζήμια τη συμμετοχή του ΔΝΤ. Στη διάρκεια της τελευταίας κρίσης ο ρόλος του ήταν σαφώς πιο εποικοδομητικός σε σύγκριση με τον ρόλο του στην κρίση της περιόδου 1997-1998, για τον οποίο δέχθηκε δικαίως σφοδρή κριτική» δήλωσε ένας από τους σφοδρότερους επικριτές του ΔΝΤ.

Το σενάριο της Αργεντινής

Στους νομπελίστες Στίγκλιτζ και Κρούγκμαν ήταν προσφιλές το «σενάριο Αργεντινής» που υποστήριζε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε, όπως η Αργεντινή, να υποτιμήσει το νόμισμά της, να αναδιαρθρώσει το χρέος της και αφού πληρώσει το τίμημα να γνωρίσει υψηλή ανάπτυξη. «Βγαίνοντας από το ευρώ και αναδιαρθρώνοντας το χρέος τους, η Ελλάδα και η Ισπανία θα ανακτούσαν την ανταγωνιστικότητά τους. Αυτό που τους συμβαίνει σήμερα είναι η χειρότερη δυνατή τιμωρία» έλεγε ο Στίγκλιτζ.

Ο Κρούγκμαν μιλούσε για τον «»ζουρλομανδύα» του ευρώ στην Ελλάδα», τον Μάιο του 2012 προέβλεπε ότι η Ελλάδα σε 12 μήνες θα έχει βγει από το ευρώ, αλλά τον Μάρτιο του 2013 ομολόγησε ότι έκανε λάθος.

«Τα τελευταία τρία χρόνια προέβλεπα ένα πιθανό σενάριο για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ: μια τραπεζική κρίση, την οποία ακολουθούν περιορισμοί στις τραπεζικές αναλήψεις παρόμοιοι με το corralito στην Αργεντινή το 2001, και μετά – με το επιχείρημα κατά της εξόδου να έχει εξαλειφθεί – την επανεισαγωγή του εθνικού νομίσματος. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Παρά τον μεγάλο πόνο, η προσήλωση της πολιτικής ελίτ της Ελλάδας στο ευρώ αποδείχθηκε υπερβολικά ισχυρή. Η ανάλυσή μου για τα οικονομικά δεν ήταν λάθος, αλλά οι πολιτικές μου προβλέψεις ήταν άστοχες» έγραψε στο blog του.

Αυτή η παραδοχή δεν εμπόδισε τον Προκόπη Παυλόπουλο και τον Αλέξη Τσίπρα να υποδεχθούν τον Απρίλιο του 2015 με κάθε τιμή τον διάσημο καλεσμένο στο Προεδρικό Μέγαρο και στο Μέγαρο Μαξίμου και εκείνος το ανταπέδωσε προτρέποντας τους Ελληνες να ψηφίσουν «Οχι» στο δημοψήφισμα. Το ίδιο έκανε και ο Στίγκλιτζ, ο οποίος τον δραματικό Ιούλιο του 2015 βρισκόταν στην Αθήνα και διαβεβαίωνε ότι πολλοί έγκριτοι επιστήμονες από την Ευρώπη και την Αμερική προσφέρονταν να βοηθήσουν την ελληνική κυβέρνηση να τερματίσει τη λιτότητα. Επιπλέον, ο Βαρουφάκης έχει πει ότι ο Σακς επανειλημμένως τον είχε συμβουλεύσει να καταφύγει στη λύση του δημοψηφίσματος αν οι δανειστές απέρριπταν το αίτημα για αναδιάρθρωση του χρέους.

Η Ελλάδα έγινε πεδίο πειραματισμών από μια ομάδα οικονομολόγων υψηλού προφίλ που την ένωναν δεσμοί φιλίας, η μάχη κατά της νεοφιλελεύθερης λιτότητας και η επιθυμία να επαληθεύσουν τις θεωρίες τους στη χώρα που συνιστούσε τη «μεγάλη πρόκληση της ευρωζώνης». Στο τέλος μόνο ο Στίγκλιτζ και ο Γκάλμπρεϊθ έμειναν να υποστηρίζουν το διπλό νόμισμα και έμελλε να συμβάλουν στη συγγραφή του πιο επικίνδυνου κεφαλαίου της ελληνικής κρίσης. Ο Στίγκλιτζ πίστευε ότι «ένα σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ο ρόλος μιας ομάδας πλουσίων που ελέγχουν τομείς-κλειδιά, ανάμεσά τους τις τράπεζες και τα ΜΜΕ, και αναφέρονται συνήθως ως οι έλληνες ολιγάρχες». Ακριβώς η ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ και του νεαρού, χαρισματικού αρχηγού του, στον οποίο επένδυσαν εκ νέου τις ελπίδες τους για μια αριστερή αλλαγή στην Ευρώπη.

Ακροβατισμοί στη μάχη κατά της λιτότητας

Στις αρχές του 2011 ο Νίκος Παππάς τηλεφώνησε στον Βαρουφάκη και κανόνισε μια συνάντηση γνωριμίας με τον Αλέξη Τσίπρα στου Ψυρρή. Τον Νοέμβριο του 2013, όταν ο κ. Τσίπρας πήγε στο Οστιν ως προσκεκλημένος ομιλητής σε συνέδριο του Πανεπιστημίου του Τέξας με θέμα «Μπορεί να διασωθεί η ευρωζώνη;», όπου πρότεινε διεθνή διάσκεψη για το ελληνικό χρέος, ο κ. Βαρουφάκης ήταν σχεδόν έναν χρόνο εκεί και πήρε μαζί του στο ακροατήριο τον Γκάλμπρεϊθ, ο οποίος είχε γνωριστεί το 2012 στην Αθήνα με τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ. Οταν ο κ. Βαρουφάκης έγινε υπουργός Οικονομικών, ο Γκάλμπρεϊθ έλαβε ένα email: «Ελα όσο το δυνατόν συντομότερα».

Στην Αθήνα έφτασε στις 8 Φεβρουαρίου 2015 και τον Μάρτιο έγινε επικεφαλής της ομάδας που δημιουργήθηκε στο Λονδίνο με άκρα μυστικότητα προκειμένου να επεξεργαστεί το «Σχέδιο Β» (ή «Σχέδιο Χ»), ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση επιθετικών ενεργειών από τους δανειστές. Η ομάδα υπέβαλε στον Βαρουφάκη το υπόμνημά της στις αρχές Μαΐου, στηριγμένο στη «συγκριτική εμπειρία ειδικά από τη Νότια Αμερική, μερικές πολύ διακριτικές βολιδοσκοπήσεις στην Αθήνα, στις προσωπικές μας γνώσεις και στην κοινή λογική». Πρόκειται για το γνωστό σχέδιο μετάβασης στη νέα δραχμή, δημιουργίας παράλληλου τραπεζικού συστήματος, έκδοσης IOU κ.λπ. – σχέδιο Grexit επεξεργαζόταν τότε και το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών. Στην ομάδα των συναδέλφων του από το Πανεπιστήμιο του Τέξας συμμετείχε και ο Στίγκλιτζ, ο οποίος σε πρόσφατη συνέντευξή του στο Euronews δήλωσε ότι ακόμη «δεν είναι ξεκάθαρο» αν η Ελλάδα πήρε τη σωστή απόφαση να παραμείνει στην ευρωζώνη: «Δεν είναι ότι μετά το 2015 η οικονομία ανέκαμψε σημαντικά και επέστρεψε στα επίπεδα του 2010. Τότε θα είχα πει ότι κάναμε λάθος».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΗΜΑ