Ο δάσκαλος ως μαθητής

Στην προηγούμενη εδώ συμμετοχή μου στον συναδελφικό «έρανον» είχα αναφερθεί στην πληθώρα των ανθρώπων που ευτύχησα να έχω δασκάλους, συναδέλφους και μαθητές. Σκοπός βεβαίως δεν είναι η έκθεση του βιογραφικού μου.

Τιμώντας τον έξοχο τίτλο αυτής της στήλης, φιλοδοξώ εκτός των άλλων συνήθως παραμελημένων θεμάτων παιδείας και πολιτισμού να φέρω στο προσκήνιο, έστω, της παμφάγου επικαιρότητας δημιουργούς που είχα την τύχη να έχω μαθητές σε μια ποικίλη διδακτική πορεία. Ο σκοπός δεν είναι να αποδείξω τι προσέφερα, αν προσέφερα σ’ αυτούς, τα εφόδια για την επαγγελματική δημιουργική τους πορεία. Σκοπός είναι να καταθέσω πόσα εγώ οφείλω στην παρουσία τους, στις απορίες τους, στις προτάσεις τους, στη ματιά τους τη φρέσκια, ακόμη και στη λοξή τους ματιά, αλλά και στα επίμονα συχνά λάθη τους, πάντα διδακτικά και για τον δάσκαλο.

Διότι ο δάσκαλος μέσα από τη συνεχή επικοινωνία με τους νέους τσεκάρει εμμέσως κι όχι σπάνια αμέσως τα δικά του λάθη, τι άφησε ανεξήγητο και δημιούργησε στρεβλή κατανόηση, τι ο ίδιος, προτάσσοντας συχνά τα ιδεολογικά του στερεότυπα, προσέκρουσε στις διαφορετικές οπτικές των μαθητών του που κουβαλούσαν την οικογενειακή τους προίκα, ιδεολογική, αισθητική, ηθική, πολιτική, και συχνότατα κατέφευγαν σε μια, κυτταρική στα νιάτα, επιθετικότητα.

Αν ο δάσκαλος δεν είναι ανοιχτός και στις στρεβλές και στις φανατικές και στις ακραίες (ακόμη και ηθικές) απόψεις ενός νέου ανθρώπου που συχνά επιδιώκει τη ρήξη με τον δάσκαλο που τον θεωρεί φορέα των κατεστημένων ιδεών και αξιών, κι αν ο δάσκαλος δεν είναι έτοιμος, όχι να υπερασπιστεί στερεότυπα, αλλά να συζητήσει γι’ αυτά, να εξηγήσει όρους και όρια αποδοχής ή απόρριψης, να δεχτεί να κουβεντιάσει νηφάλια ακόμη και εξωφρενικές απόψεις που οι μαθητές προβάλλουν ενίοτε για να δοκιμάσουν τον δάσκαλο ή, συνηθέστερα, για να εντυπωσιάσουν με το απροσδόκητο ή και το ακραίο τούς συμμαθητές τους.

Επειδή στην προηγούμενη αυτή θέση (14/11) αναφέρθηκα σε συναδέλφους, δασκάλους μου και μερικούς μαθητές μου που τώρα ευδοκιμούν στον δημόσιο χώρο και ως δάσκαλος ένιωσα πως κάποιους αδικώ με την απουσία της αναφοράς μου και επειδή δεν υπάρχει ούτε ένας μαθητής μου, επώνυμος τώρα ή πολίτης ενεργός, που να μη μου στάθηκε μικρός, θετικός, αρνητικός, επιθετικός, γόνιμος ή αιρετικός συνομιλητής, για να τιμήσω τη συμβολή τους στα εξήντα χρόνια της ποικίλης εκπαιδευτικής μου πορείας (δημόσια και ιδιωτική μέση εκπαίδευση, φροντιστηριακή, πανεπιστημιακή, θεατρική, δημοσιογραφική, σεμιναριακή).

Οι συζητήσεις ή στενές φιλικές επαφές με συναδέλφους διαφορετικών ειδικοτήτων με πλούτισαν με γνώσεις που εκ των πραγμάτων και των συνθηκών δεν γνώριζα. Ο ποιητής και θεολόγος Μ. Μουντές, ο συγγραφέας Σαμουηλίδης, η φιλόλογος και ιστορικός Φ. Πισπιρίγκου, ο ξεχωριστός θεολόγος και φιλόσοφος Χρ. Γιανναράς, ο μαθηματικός Τσιτσώνης (που πρόσφατα μας αιφνιδιάζει ως έξοχος πεζογράφος), η καθηγήτρια Αγγλικής και παλαιά πρωταγωνίστρια του σινεμά Μπίλλυ Δενδραμή, οι εικαστικοί δημιουργοί και δάσκαλοι Αντωνιάδου και Κρουαζιέ.

Η συναναστροφή μαζί τους όξυναν την κρίση μου και εύρυναν τη ματιά μου για ένα μεγάλο φάσμα γνωστικής περιουσίας.

Και τώρα σχεδόν θα καταλογογραφήσω τους μαθητές μου που άνοιξαν πανιά και ταξιδεύουν σε ποικίλους και δύσβατους, σχεδόν φουρτουνιασμένους, ωκεάνιους δρόμους.

Οι πανεπιστημιακοί θεατρολόγοι και φιλόλογοι Μαυρομούστακος, Βιβιλάκης, Φιλοκύπρου, Ιωαννίδης, η Στεφανή, οι θεατρικοί δημιουργοί Κάλμπαρη, Δεκαβάλλα, Ν. Αλεξίου, Καραγιαννοπούλου, Ρώμας, Αλικάκη, η Ναυπλιώτου, η Σταυροπούλου, η Κουρτάκη, Μαρσέλου, Πάνου, Τίγκιλης, ο σκηνοθέτης Λιβαθινός, ο Μποσταντζόγλου, ο Μαύρος, ο Στάνκογλου, η Λιούλιου, οι γιατροί Πιπιλής, Τσιμπίδας, Εύη Ραζή.

Οι νομικοί και οικονομολόγοι Μαρκοπουλιώτης, Βασιλούνη, Μποτόπουλος, Σκυλακάκης, Κύρκος (ο ευρωβουλευτής), ο Κοντιάδης.

Οι συγγραφείς Αλ. Σταμάτης, Αριστείδης Αντονάς, Θαν. Χειμωνάς, ο καθηγητής Αρχαιοελληνικής Βάιος Λιαπής, ο πολιτικός και μηχανικός Χατζησωκράτης, ο αρχιτέκονας και πολιτικός Σηφουνάκης, ο δήμαρχος Πειραιώς Γιάννης Μώραλης. Οι δημοσιογράφοι Δημ. Τάκης, Γιάννης Πολίτης, ο δημοσιογράφος, πεζογράφος και ποιητής Γιώργος Δουατζής, ο δημοσιογράφος και πολιτικός Ρουσόπουλος, η Μαρ. Κατσίμη, η Μαρ. Μυτιληναίου, ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Παναρέτου, η μυθιστοριογράφος Δήμητρα Κολιάκου, η πανεπιστημιακός Μαρία Ανδρονίκου, μαθητές μου εν οις ηυδόκησα και συνάμα καίρια δικοί μου δάσκαλοι. Πολλοί μού εντόπισαν λάθη, αμφισβήτησαν απόψεις μου, βρήκαν αντιφάσεις μου και ανακάλυψαν κενά και ελλείψεις μου, πράγμα που σήμαινε πως προετοίμαζαν τη δόκιμη εξέλιξή τους στον τομέα που επέλεξαν να ευδοκιμήσουν.

Και βέβαια σημερινοί συνάδελφοι εν κριτική η Ελσα Ανδριανού, η Ματίνα Καλτάκη, ο Νεκτάριος Κωνσταντινίδης.

Ζητώ τη συμπάθεια όσων παρέλειψα λόγω σαφώς ηλικίας.

Ο άνθρωπος είναι κυρίως οι συναντήσεις του στην πορεία της ζωής.