Κουνούπια : Πώς επηρέασαν την εξέλιξη του κόσμου μας

Τα κουνούπια είναι ένας πονοκέφαλος για τους πάντες σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους. Αυτό δεν είναι τίποτε βέβαια μπροστά στους πολύ χειρότερους και συχνά θανατηφόρους κινδύνους που «κουβαλάνε».

Για παράδειγμα, λέγεται πως ένας βασικός λόγος που η νικηφόρα στρατιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου αναγκάσθηκε να διακόψει την εκστρατεία της έως τη μακρινή Ινδία, ήταν ο αποδεκατισμός της από την ελονοσία που μετέφεραν μολυσμένα κουνούπια.

Πώς τα κουνούπια άλλαξαν την Ιστορία

Ένα νέο σημαντικό βιβλίο του Καναδού ιστορικού Τίμοθι Γουάινγκαρντ του Πανεπιστημίου MESA του Κολοράντο, με τίτλο «Κουνούπι: Μια ανθρώπινη ιστορία του πιο φονικού θηρευτή μας» (εκδόσεις Dutton 2019), παρουσιάζει αναλυτικά την συχνά κρυφή αλλά μεγάλη επίπτωση που είχαν στην ανθρώπινη ιστορία οι διάφορες ασθένειες που μετέφεραν τα κουνούπια. Εκτιμάται ότι αυτά έχουν σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους στην παγκόσμια ιστορία από κάθε άλλη μεμονωμένη αιτία.

Ο Γουάινγκαρντ υποστηρίζει ότι εξαιτίας των μολυσμένων κουνουπιών έχουν πεθάνει περίπου 52 δισεκατομμύρια άνθρωποι, σχεδόν οι μισοί από όλους τους ανθρώπους που έχουν ζήσει στη Γη μέχρι σήμερα! Γι’ αυτό, αποκαλεί τα κουνούπια «τον κορυφαίο θηρευτή μας», «τον καταστροφέα των κόσμων» και «τον υπέρτατο παράγοντα της ιστορικής αλλαγής».

Το βασικό μήνυμα του βιβλίου είναι ότι τα ταπεινά κουνούπια μπορεί να μη γεμίζουν το μάτι με το μέγεθος τους, αλλά στην πραγματικότητα έχουν αποδειχθεί ικανά να αλλάξουν την πορεία των ιστορικών γεγονότων, ακόμη και να σώσουν ή να γκρεμίσουν ολόκληρες αυτοκρατορίες.

Οι προσπάθειες του Ιπποκράτη

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι πέθαιναν κατά χιλιάδες εξαιτίας των κουνουπιών και ο Ιπποκράτης προσπαθούσε να δώσει μια εξήγηση και να βρει θεραπεία για τις μεταδοτικές ασθένειες τους. Αλλά έπρεπε να φθάσει το τέλος του 19ου αιώνα για να επιβεβαιωθεί επιστημονικά ότι πίσω από νόσους όπως η ελονοσία κρύβονται τα κουνούπια.

Έως τότε οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι κάτι έφταιγε στον αέρα γύρω τους.

Συχνά οι νεκροί από τα κουνούπια ήσαν πολύ πιο αποφασιστικής σημασίας από ό,τι οι νεκροί στα πεδία των μαχών για την κατάκτηση ή τη σωτηρία μιας περιοχής, αφού οι ασθένειες των κουνουπιών σκοτώνουν καλύτερα αυτούς που δεν έχουν αποκτήσει την παραμικρή ανοσία, άρα τους επιδρομείς από μακρινά μέρη.

Έβαλαν φρένο σε κατακτητές

Δεν ήταν μόνο ο Μέγας Αλέξανδρος, αλλά και ο Τζέγκις Χαν, οι Μογγόλοι του οποίου επίσης αποδεκατίστηκαν στις ουγγρικές πεδιάδες, όταν οι υγρές συνθήκες του 1241 είχαν πολλαπλασιάσει τα κουνούπια με ελονοσία. Κάπως έτσι, η Νότια Ευρώπη σώθηκε από τη μογγολική επιδρομή.

Ανάλογο «φιάσκο» έπαθε αργότερα ο εγγονός του Κουμπλάι Χαν κατά την επιδρομή του στη Νότια Κίνα και στο Βιετνάμ, ενώ τα κουνούπια έπαιξαν καθοριστικό ρόλο και στην τελική κατάρρευση του αρχαίου πολιτισμού των Χμερ στην Καμπότζη.

Πολύ νωρίτερα, 40.000 Ρωμαίοι στρατιώτες είχαν πεθάνει από μολυσμένα κουνούπια, όταν προσπάθησαν -μάταια τελικά- να επεκτείνουν την αυτοκρατορία τους στη Σκωτία. Αλλά αργότερα τα κουνούπια έσωσαν τους Ρωμαίους, όταν θέρισαν το στρατό του Αννίβα, που είχε εισβάλει στην Ιταλία. Οι πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν αποκτήσει τη συνήθεια να χτίζουν τα σπίτια τους ψηλά σε λόφους για να αποφεύγουν τα κουνούπια, μια συνήθεια που διατηρήθηκε ανά τους αιώνες μέχρι σήμερα.

Το Μεσαίωνα οι ασθένειες των κουνουπιών σκότωσαν περίπου το ένα τρίτο των Ευρωπαίων Σταυροφόρων που είχαν εισβάλει στην «ιερή» Μέση Ανατολή. Η πιο δραματική κατάκτηση με τη βοήθεια των κουνουπιών ήταν αναμφίβολα αυτή του Νέου Κόσμου από τους διαδόχους του Κολόμβου, οι οποίοι έφεραν με τα πλοία μαζί τους τα κουνούπια και τις ασθένειες τους, απέναντι στις οποίες οι ντόπιοι δεν είχαν καμία ανοσία.

Έως τότε στην Αμερική υπήρχαν πολλά κουνούπια, αλλά δεν ήσαν φορείς μεταδοτικών ασθενειών. Οι μαζικοί θάνατοι των Αζτέκων και των άλλων πολιτισμών από τις νόσους των κουνουπιών ήσαν σε μεγάλο βαθμό «αόρατοι» στα μάτια των εισβολέων Ισπανών, πράγμα που οδήγησε στο μύθο της «άδειας» ηπείρου.

Μερικούς αιώνες μετά, στο τέλος του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα, τα κουνούπια και οι μεταδοτικές αρρώστιες τους έβαλαν «φρένο» στον αποικισμό της Κεντρικής Αφρικής από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες, ενώ ο διάσημος ‘Αγγλος καπετάνιος και δουλέμπορος σερ Φράνσις Ντρέικ ήταν ένα από τα θύματα των κουνουπιών και της ελονοσίας το 1596.

Στο μεταξύ, το δουλεμπόριο και οι πρώτοι Αφρικανοί σκλάβοι έφεραν στο Νέο Κόσμο ακόμη περισσότερα κουνούπια, παράσιτα και θάνατο (μεταξύ άλλων, αποδεκατίσθηκαν και οι πρώτοι Ευρωπαίοι άποικοι στην Αμερική και στην Καραϊβική).

Ένωσαν τη Βρετανία

Το 1698 μια αποτυχημένη αποστολή με πέντε πλοία της Εταιρείας της Σκωτίας στον Παναμά, η οποία κατέληξε σε σκέτη καταστροφή εξαιτίας του κίτρινου πυρετού και της ελονοσίας που μετέδωσαν τα κουνούπια στους Σκωτσέζους αποίκους και εμπόρους, είχε μια απρόσμενη επίπτωση: εξαιτίας του τεράστιου χρέους που συσσώρευσαν οι Σκωτσέζοι μετά την υπερατλαντική αποτυχία τους, αναγκάσθηκαν να αποδεχθούν την ένωση με την Αγγλία. Τελικά, τα κουνούπια μάλλον έβαλαν το χεράκι τους για τη δημιουργία της Μεγάλης Βρετανίας!

Αργότερα, τα κουνούπια βοήθησαν τους Αμερικανούς να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους, κάνοντας δύσκολη τη ζωή του αγγλικού στρατού που είχε έλθει από την Ευρώπη, ενώ κάτι παρόμοιο συνέβη με τους επαναστάτες της Λατινικής Αμερικής στον αγώνα ανεξαρτησίας τους κατά των Ισπανών. Από τον Σαλαντίν εναντίον των Σταυροφόρων μέχρι το Ναπολέοντα και τους Ναζί, διάφοροι στρατηγοί είχαν την ιδέα να χρησιμοποιήσουν τα κουνούπια ως όπλο κατά των αντιπάλων.

Οι ασθένειες

Στον 20ό αιώνα το DDT αποτέλεσε βασικό όπλο κατά των κουνουπιών και για την αντιμετώπιση της ελονοσίας σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά όχι στην ίδια την Αφρική, όπου το κλίμα ευνοεί την αναπαραγωγή και την εξάπλωση των κουνουπιών και των ασθενειών τους.

Πιο πρόσφατα τα κουνούπια μεταφέρουν στη Δύση άλλες ασθένειες όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο οποίος π.χ. εισέβαλε στη Νέα Υόρκη το 1999 με τη βοήθεια των κουνουπιών.

Στο μεταξύ, σύμφωνα με το New Yorker και το Science, νέα εντομοκτόνα αντικατέστησαν το DDT, ενώ στην εποχή μας οι επιστήμονες αναπτύσσουν νέα βιολογικά όπλα (π.χ. γενετική τροποποίηση των κουνουπιών), καθώς και εμβόλια.

Η στόχευση είναι πια όχι τόσο να εξολοθρευθούν τα ίδια τα κουνούπια, κάτι καθόλου εύκολο, αλλά να μειωθεί η ικανότητά τους να μεταφέρουν ιούς και παράσιτα και, παράλληλα, να υπάρχουν πιο αποτελεσματικά φάρμακα είτε για πρόληψη είτε για θεραπεία.

Παρόλα αυτά, τα κουνούπια συνεχίζουν να σκοτώνουν πάνω από 800.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, κυρίως στην Αφρική. Η παγκοσμιοποίηση, που διευκολύνει τα ταξίδια και το διασυνοριακό εμπόριο, παίζει καθοριστικό ρόλο, επεκτείνοντας τις επιπτώσεις των κουνουπιών πολύ πέρα από τους τροπικούς και φέρνοντας στο προσκήνιο διάφορες μεταδοτικές ασθένειες (π.χ. δάγκειος πυρετός, τσικουνγκούνια, Ζίκα).

Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή διευρύνει την ακτίνα δράσης των κουνουπιών σε ολοένα βορειότερα γεωγραφικά πλάτη. Μια πρόσφατη μελέτη εκτιμά ότι μέσα στα επόμενα χρόνια ένα δισεκατομμύριο περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν εκτεθεί σε μεταδοτικές από τα κουνούπια ασθένειες.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ