Γρηγορόπουλος 2008 : Μια έκρηξη που τα σημάδια της είναι ακόμη εδώ

Η μεγάλη πλειοψηφία των νέων κάτω των 35 θυμάται που ήταν και τι έκανε όταν έμαθε για τη εν ψυχρώ δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον αστυνομικό Κορκονέα. Άλλωστε, οι μαθητικές κινητοποιήσεις που έγιναν τη Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου 2008 ήταν ίσως η πρώτη φορά μετά το 1991 που κινητοποιήθηκαν οι μαθητές σε όλα σχεδόν τα σχολεία της χώρας και έγιναν διαδηλώσεις ή ακόμη και συγκρούσεις με την αστυνομία ακόμη και σε μέρη που δεν είχαν δει ποτέ κινητοποιήσεις.

Ποιος μπορεί να ξεχάσει εικόνες όπως τα αναποδογυρισμένα περιπολικά μπροστά στο κτίριο της Διεύθυνσης Αστυνομίας Πειραιά; Τις διαδηλώσεις για μέρες στο κέντρο της Αθήνας και άλλων πόλεων; Το φλεγόμενο Χριστουγεννιάτικο δέντρο του Δήμου Αθηναίων στην Πλατεία Συντάγματος.

Ως προς το μέγεθος, τη διάρκεια και την ένταση της κινητοποίησης τα όσα έγιναν τον Δεκέμβριο του 2008 ήταν μοναδικά όχι μόνο για τη χώρα αλλά για όλη την Ευρώπη. Δεν έμοιαζαν ούτε με παραδοσιακό μαθητικό ή φοιτητικό κίνημα με συγκεκριμένα αιτήματα, ούτε όμως και με «τυφλή» έκρηξη βίας όπως αυτές που είχαμε δει σε άλλες μεγαλουπόλεις. Ήταν συνάμα εκρηκτική, ανεξέλεγκτη αλλά και με σαφή στόχο: η νεολαία αισθανόταν ότι στο στόχαστρο.

Τα σημάδια της κρίσης

Το 2008 ήταν μια χρονιά μεταίχμιο. Παρά τις διακυβερνήσεις όλων των παραγόντων ότι η Ελλάδα θα έβγαινε αλώβητη από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η αίσθηση ότι πυκνώνουν τα σύννεφα στον ορίζοντα ήταν διάχυτη. Ένα ολόκληρο μοντέλο ανάπτυξης, που συνδύαζε υπερχρέωση και υπερκατανάλωση έφτανε εμφανώς στο τέλος του, έστω και εάν κανένας δεν το παραδεχόταν. Άλλωστε, ένα χρόνο μετά η παραδοχή θα γίνει επισήμως με την παραδοχή της επαπειλούμενης πτώχευσης και την είσοδο στα Μνημόνια.

Η νεολαία σε αυτό το τοπίο ήταν ως ένας ευαίσθητος δέκτης. Τα σημάδια της επισφάλειας ήταν μεγάλα, η αίσθηση αναντιστοιχίας προσόντων και προοπτικών ήταν έντονη (ας θυμηθούμε ότι τότε λέγαμε «γενιά των 700 ευρώ» εννοώντας ότι είναι χαμηλόμισθοι και σήμερα το ίδιο ποσό το θεωρούμε «μεσαία τάξη»), η κρίση του σχολείου ήταν ενεργή. Η αστυνομική καταστολή και βία φάνταζε να συγκεφαλαιώνει το αίσθημα ότι η νεολαία είναι στο στόχαστρο και τροφοδότησε την εξέγερση.

Λίγο καιρό μετά θα έχουμε την εκτίναξη της ανεργίας των νέων, που θα φτάσει κάποιες στιγμές ακόμη και κοντά στο 60%, και τη μαζική φυγή νέων στο εξωτερικό.

Εικόνες από το μέλλον

Η φράση είχε ακουστεί πολλές φορές τότε: ότι αυτό που συνέβαινε ήταν μια εικόνα από το μέλλον, από έναν νέο γύρο κοινωνικών εκρήξεων. Πράγματι, εάν κανείς δει το τι ακολούθησε τα επόμενα χρόνια με αποκορύφωμα το 2011, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, ήταν ένας μεγάλος κύκλος κοινωνικών και πολιτικών εκρήξεων, με ανάλογα χαρακτηριστικά: μαζικές, συγκρουσιακές με έμφαση στη διεκδίκηση του «δημόσιου χώρου».

Στην Ελλάδα η είσοδος της χώρας στα Μνημόνια θα οδηγήσει την περίοδο 2010-2012 σε μια εκρηκτική διετία μεγάλων κινητοποιήσεων, με αποκορύφωμα τις «Πλατείες των Αγανακτισμένων». Μπορεί να μην κυριαρχούσαν τα στρώματα της νεολαίας, όμως μπορούσε κανείς να δει τα χνάρια του Δεκέμβρη του 2008 στο ίδιο το ρεπερτόριο των συλλογικών δράσεων, συμπεριλαμβανομένων των μαζικών συγκρούσεων με τις αστυνομικές δυνάμεις.

Ήταν η έκρηξη της «ανομίας»;

Τις μέρες εκείνες, αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν πολλοί θα υποστηρίξουν ότι ήταν ένα φαινόμενο «ανομίας». Με αυτό εννοούσαν ότι στο πλαίσιο μιας συνολικότερης κρίσης, κοινωνικής αλλά και αξιακής, τμήματα της νεολαίας έλκονται από μια βία χωρίς σκοπό και χωρίς σχέδιο. Γι’ αυτό και όσοι πρόκριναν αυτό το ερμηνευτικό σχήμα νομιμοποιούσαν και μια πιο «κατασταλτική» αντιμετώπιση του θέματος.

Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά θα έδειχνε ότι τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά. Ο ιδιαίτερα μαζικός, οριακά πλειοψηφικός, χαρακτήρας της έκρηξης του Δεκεμβρίου του 2008, δύσκολα μπορεί να περιγραφεί ως ένα φαινόμενο «μπαχαλάκηδων», παρά μόνο με το τίμημα να μην μπορεί να απαντηθεί γιατί τόσες χιλιάδες νέοι επέλεξαν αυτές τις πρακτικές.

Επιπλέον όλες οι έρευνες που έγιναν δεν παραπέμπουν σε μια «παραβατική» νεολαία, αλλά σε μια οργισμένη και διεκδικητική. «Έπρεπε να ακουστούμε» ήταν μια συχνή απάντηση στην ερώτηση γιατί επέλεξαν τέτοιες πρακτικές.

Τι έχει μείνει απ’ τη φωτιά;

Έντεκα χρόνια μετά δεν είναι λίγοι εκείνοι που διατυπώνουν την απορία τους γιατί συνεχίζονται οι «επετειακές» διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις στην επέτειο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου.

Όσο εύλογο και εάν είναι το ερώτημα, ιδίως εάν δούμε το τι αφήνουν πίσω τους τέτοιες συγκρούσεις, υπάρχει και το ευρύτερο ερώτημα: γιατί επιμένει η αναφορά σε εκείνη την έκρηξη, έτσι ώστε σημερινοί μαθητές και φοιτητές να θέλουν να πάνε στις διαδηλώσεις;

Αυτό έχει ίσως να κάνει με το ότι ακόμη και σήμερα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας εξακολουθεί να νιώθει στο στόχαστρο. Μιλάμε πολύ συχνά για τη νεολαία, όμως σπανίως την ακούμε. Με έναν τρόπο παραμένει ένας χώρος ξένος για το πολιτικό σύστημα (και δεν καλύπτεται από τις φιγούρες των «νέων πολιτικών» που καμιά σχέση δεν έχουν ως κοινωνική προέλευση και διαδρομή με την πλειοψηφία των νέων). Καθόλου τυχαία η εκλογική και πολιτική της συμπεριφορά διαφέρει από αυτή των άλλων ηλικιακών κατηγοριών.

Με την επισφάλεια να γίνεται μόνιμο στοιχείο, την παιδεία σε κρίση, τη λογική των «μειωμένων προσδοκιών» να εμπεδώνεται, το ενδεχόμενο νέων εκρήξεων της νεολαίας παραμένει ενεργό. Και αυτό δεν μπορούμε να το προσπεράσουμε.