Ζητούνται τυραννοκτόνοι

Κάθε θεατής που γέμιζε κάθε βράδυ την αίθουσα στο Ιδρυμα Κακογιάννη για να δει και ν’ ακούσει τη Λυδία Κονιόρδου να ενσαρκώνει τον «Ιεροεξεταστή», κεφάλαιο από τους «Αδελφούς Καραμάζοφ» του Ντοστογέφσκι, είχε αφήσει στο απυρόβλητο της μνήμης του, ακόμη και της πλέον πρόσφατης, την πολιτική καριέρα της μεγάλης αυτής ελληνίδος ηθοποιού. Αλλοι ειδικοί της πολιτικής πρακτικής και ιδεολογίας θα ασχοληθούν με τα πεπραγμένα της ως υπουργού Πολιτισμού. Εξάλλου η Κονιόρδου δεν υπήρξε ποτέ μέλος του Κοινοβουλίου. Ανέλαβε κυβερνητική θέση ως εξωκοινοβουλευτική προσωπικότητα. Η Κονιόρδου δεν έγινε βέβαια και ασφαλώς γνωστή για την πολιτική της εμπλοκή. Είναι μια σπουδαία ηθοποιός που έως σήμερα έχει πλούσια ιστορία θεατρικής ερμηνείας κοντά στα 50 χρόνια. Εξάλλου ποιος θυμάται σήμερα πως η Αννα Συνοδινού, ο Σταύρος Ξαρχάκος, η Αιμιλία Υψηλάντη, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο Τρυπάνης, ακόμη και ο Θεοδωράκης, ο Μίκης, ενεπλάκησαν στο πολιτικό ζατρίκιο.

Προσοχή: Δεν απαξιώνω την πολιτική ούτε ως προσφορά ούτε ως επάγγελμα, αλλά πιστεύω πως καλλιτέχνες και επιστήμονες πλην των ειδικών στις πολιτικές επιστήμες και τις οικονομικές ή νομικές δεν μπορούν όσο και να θέλουν να υπηρετήσουν την πολιτική της πράξης που απαιτεί άλλα εργαλεία δράσης. Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά αυτή είναι η άποψή μου. Ιδιαιτέρως διότι πιστεύω πως οι άνθρωποι του πολιτισμού, όταν ασχολούνται σε βάθος με το αντικείμενό τους, παράγουν έργο αιχμής είτε ως εικαστικοί, είτε ως λογοτέχνες, είτε ως ηθοποιοί.

Είτε ως μουσικοί δημιουργοί προσφέρουν συχνά στην κοινωνία και στον λαό τους διαρκέστερα έργα παιδείας και ηθικής, αλλά και κριτικής των θεσμών και των λαθών ενός λαού.

Ο Θουκυδίδης, ο μεγαλύτερος έως σήμερα ιστορικός που μας κληροδότησε μια μέθοδο ερμηνείας των ανθρωπίνων θεσμικών πράξεων ως στρατηγός απέτυχε, δικάστηκε εις θάνατον και αναγνωρίζει στην ιστορία του την καταδίκη του «δικαίαν»!

Η πολιτική λοιπόν ιστορία, αν ασχοληθεί στο μέλλον με την πολιτική προσφορά της Λυδίας Κονιόρδου, θα μετρήσει επιτεύγματα και λάθη και παραλείψεις.

Και τότε ο ιστορικός του μέλλοντος, θέλει – δεν θέλει, θα επιστρατεύσει κριτήρια από μεγάλα πολιτικά στην ουσία κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ποιος σοβαρός ιστορικός δεν επιστρατεύει τις μεθόδους του Θουκυδίδη, των λατίνων ιστορικών, του Μακιαβέλι, για να μείνω στους παλιότερους, για να εξηγήσει τις ανθρώπινες νοοτροπίες που οδήγησαν τους λαούς και τους ηγέτες τους άλλοτε σε θριάμβους και συχνότερα σε μακελειό. Ιδού τώρα η Κονιόρδου, εκτός πολιτικής κονίστρας επιστρέφοντας στην τέχνη που σπούδασε και την τίμησε πάντα με έργα υψηλών πνευματικών προδιαγραφών, βρήκε ένα από τα πολιτικότερα κείμενα της ιστορίας του δυτικού κόσμου. Εξέπεμψε με τα εργαλεία που γνωρίζει να επικοινωνεί ένα θεμελιώδες πολιτικό μήνυμα, που δεν θα βρει ο μέσος, αλλά και ο μορφωμένος συμπολίτης της σε δέκα χρόνια κοινοβουλευτικής ρητορικής και διαπάλης τρεχουσών ιδεών. Οντως το κεφάλαιο από τους «Αδελφούς Καραμάζοφ» του Ντοστογέφσκι, όπως μας ενημερώνουν οι ειδικοί, είναι παρέμβλητο στο έξοχο μυθιστόρημα. Ο Ντοστογέφσκι το είχε δημοσιεύσει ανεξάρτητο και αυτόνομο πριν αποφασίσει να το εντάξει ως παρέμβλητο στο τελευταίο, κορυφαίο (1880) έργο του. Τρία χρόνια πριν αποδημήσει εβδομήντα ετών.

Ο επιφανειακός αναγνώστης ή ακροατής θα εισπράξει από την επαφή με το κείμενο αυτό μια κατεδαφιστική κριτική της Καθολικής Εκκλησίας και του καισαροπαπισμού. Ισως τον παραπλανήσουν τα εξωτερικά στοιχεία του κειμένου. Ο Χριστός σε μια εποχή κρίσης αξιών αποφασίζει να επιστρέψει στη Γη για να ξανασώσει με το τραγικό του παράδειγμα τον κόσμο. Και αντιμετωπίζει την εξουσία του κόσμου στο πρόσκιον ενός ιεροεξεταστή από τους άτεγκτους εκείνους υπηρέτες του Βατικανού που έστελναν στην πυρά τους αιρετικούς.

Σε μια λοιπόν εξαίσια λογοτεχνική παραβολή ο ιεροεξεταστής με σιωπηλό απέναντί του τον Χριστό τον κατηγορεί ως σκάνδαλο που έρχεται να διαταράξει την εκκλησιαστική τάξη και να υπονομεύσει το σχέδιο σωτηρίας των ανθρώπων όπως έχει πλέον θεσμοθετηθεί από την ιδρυματική θρησκεία.

Ο μέγας πεζογράφος, ο οποίος εξάλλου βρίσκεται και σε άλλη πλευρά της θρησκευτικής παράδοσης, στην Ορθόδοξη Ρωσία, παρουσιάζει με τρόπο συνταρακτικό πώς η θρησκεία από εμπειρία πνευματική γίνεται θεσμός και δεσμά εξουσίας, πώς μια πνευματική ανάγκη γίνεται ίδρυμα με καταναγκαστικούς νόμους, ποινικό δίκαιο, οικονομική δομή και οικονομικά συμφέροντα, ιδεολογικά δεσμά και αισθητικούς κανόνες.

Αλλά μόνο αφελείς σήμερα αναγνώστες ή ακροατές ή θεατές του τρομερού κειμένου του Ντοστογέφσκι θα περιοριστούν σε μια όντως κατεδαφιστική κριτική του παπισμού. Για να το πω αλλιώς. Ποιος, αν δεν είναι άνθρωπος με παρωπίδες και στενόμυαλη σκέψη, δεν αντιλαμβάνεται πως ο Ντοστογέφσκι αναλύει σε βάθος κάθε ολοκληρωτισμό και κάθε δογματική δομή εξουσίας πριν και μετά την παπική εξουσία.

Είναι χαρακτηριστική μια ιστορική εικόνα. Για πολλά χρόνια η κοσμική εξουσία έχει περιορίσει την παπική εξορίζοντας τις δομές και τους θεσμούς του Βατικανού στην Αβινιόν της Γαλλίας. Εκεί επισκέπτεται ο Ναπολέων τον Πάπα, όταν έχει ανακηρυχθεί μόνος του ως αυτοκράτορας. Ζητεί να φορέσει το αυτοκρατορικό στέμμα από τα χέρια του Πάπα. Οταν όμως στην οργανωμένη τελετή προσέρχεται στην παπική αίθουσα και ο Πάπας κρατώντας το στέμμα τού ζητεί να γονατίσει για να τον στέψει, ο Ναπολέων τού αρπάζει το στέμμα και το φοράει στην κεφαλή του ο ίδιος!

Τι διαφορετικό έκαναν αργότερα ο Μουσολίνι, ο Φράνκο, ο Σαλαζάρ, ο Χίτλερ, οι νοτιοαμερικανοί τύραννοι, οι αφρικανοί δικτάτορες και βέβαια ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Μάο, ο Πολ Ποτ.

Εξηγούμαι: Εγκαθιδρύουν αυθαίρετες αυταρχικές εξουσίες που αντλούν τη δύναμή τους από δομές (στρατιωτικές, κομματικές) που εξαρτώνται αποκλειστικά από τα κλειστά δωμάτια μιας αντιλαϊκής πηγής αποφάσεων.

Ο μεγαλοφυής Ντοστογέφσκι γράφει το κεφάλαιο με τον ιεροεξεταστή ως πολιτικός και ηθικός προφήτης. Διαβλέπει πως στο Βατικανό οργανώνεται ένα σύστημα εξουσίας ερήμην των πολιτικών και των πιστών που θα αποτελέσει ένα μοντέλο αυταρχικών εξουσιαστικών δομών παγκοσμίως. Βεβαίως το μοντέλο αυτό δεν ήταν εκ παρθενογενέσεως. Η Αρχαία Ελλάδα είχε εφεύρει τις τυραννίδες και η Αρχαία Ρώμη τους δικτάτορες. Αργότερα οι αυτοκράτορες και απόλυτοι μονάρχες αντέγραψαν τα αρχαία πρότυπα. Αλλά το Βατικανό συστηματοποίησε και παγίωσε τους θεσμούς της αυταρχικής εξουσίας, δημιουργώντας τα θεμελιώδη δομικά υλικά που οδήγησαν στις εθνικιστικές, τις πλουτοκρατικές και τις σοσιαλιστικές τυραννίδες.

Διότι ποια η διαφορά μεθόδων εξουδετέρωσης των αντιφρονούντων ανάμεσα στο κυνήγι των χριστιανών από τον Νέρωνα, από το κυνήγι των μαγισσών από το Βατικανό από τα στρατόπεδα για τους Εβραίους, τους ομοφυλόφιλους και τους κομμουνιστές από τον Χίτλερ, τη Σιβηρία του Τσάρου και τους διωγμούς του Στάλιν και τις στρατιές των πιστών στον Μάο με το Κόκκινο Βιβλιαράκι του;

Στο εξαίσιο κείμενο του Ντοστογέφσκι η λέξη που επανέρχεται και βιάζεται συνεχώς είναι η λέξη ελευθερία. Εχει στην ιστορία της ανθρωπότητας τόσους ορισμούς και τόσες εφαρμογές και τόσες ερμηνείες όσο καμία άλλη έννοια από την εποχή που ο άνθρωπος βγήκε από τα σπήλαια.

Εν ονόματι της ελευθερίας πολλοί στήθηκαν στον τοίχο και την ίδια ώρα πάντα εν ονόματί της άλλοι στάθηκαν απέναντι ως εκτελεστικά αποσπάσματα.

Θα ήταν υπερβολή αν ζητούσε κανείς να εισαχθεί με σχόλια και θεμελιώσεις το κείμενο του Ντοστογέφσκι ως θεμελιώδες κείμενο της ευρωπαϊκής, τουλάχιστον, παιδείας στα σχολεία;

Η Κονιόρδου δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας, χωρίς στολίδια, χωρίς φιοριτούρες. Με την ανάσα του κειμένου και την ουσία των εννοιών του. Ο σκηνοθέτης Κ. Χατζής, ο επί σκηνής μουσικός συνθέτης Ευγένιος Βούλγαρης συμπληρώνουν μια στιγμή πολιτισμικής περιουσίας.