Ευρωβαρόμετρο: Οι Eλληνες πιστεύουν ότι η δημοκρατία δεν λειτουργεί στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πάντοτε ενδιαφέρεται για τη γνώμη που έχουν οι ευρωπαίοι πολίτες, τόσο για την κατάσταση της Ένωσης όσο και για τα γενικότερα κοινωνικά προβλήματα. Αυτό κάνει τις μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για να δούμε τάσεις και νοοτροπίες που αναπτύσσονται και συνολικά στην Ευρώπη αλλά και πιο ειδικά στην ελληνική περίπτωση.

Το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο στηρίζεται σε μετρήσεις που έγιναν τον Οκτώβριο  έχει μια ιδιαίτερη αναφορά και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, άλλωστε ήταν και χρονιά ευρωεκλογών, άρα χρονιά που κατεξοχήν αναστοχαζόμαστε το εάν η Ένωση κατορθώνει ή όχι να ανταποκρίνεται στο δημοκρατικό αίσθημα των πολιτών.

Το γεγονός ότι η έρευνα είναι πανευρωπαϊκή αλλά υπάρχουν στοιχεία και για κάθε χώρα χωριστά την κάνει ιδιαίτερα σημαντικά για να δούμε την κατάσταση πνευμάτων στην ελληνική κοινωνία σήμερα.

Το πραγματικό δημοκρατικό έλλειμμα

Το δημοκρατικό έλλειμμα των ευρωπαϊκών θεσμών, το γεγονός δηλαδή ότι δεν κατορθώνουν να αποκτήσουν εκείνη τη δημοκρατική λειτουργία που θα τους νομιμοποιούσε πραγματικά, είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα προβλήματα της ΕΕ. Άλλωστε, το γεγονός ότι παρ’ όλες τις προσπάθειες μεταρρύθμισης της ΕΕ, οι βασικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου αλλά σε επίπεδο διακυβερνητικής διαπραγμάτευσης, επιτείνει το πρόβλημα.

Αυτό αποτυπώνεται στο γεγονός ότι στην Ελλάδα το ποσοστό αυτών που πιστεύουν ότι η άποψή τους δεν μετράει στην ΕΕ φτάνει το εντυπωσιακό 72% σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που φάνει το 46%.

Αν αυτό αφορά το πώς νιώθουν οι πολίτες ως άτομα, ανάλογα είναι και τα αποτελέσματα ως προς το πώς βλέπουν και το εάν η φωνή της χώρας τους ακούγεται στην ΕΕ. Εδώ το ποσοστό αυτών που πιστεύουν ότι η φωνή της χώρας μας δεν ακούγεται φτάνει το 68% και πάλι πιο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που φτάνει το 34%.

Μάλιστα η Ελλάδα έχει το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό πολιτών που πιστεύουν ότι μετράει η φωνή τους μέσα στην Ευρώπη και μέσα στη χώρα τους. Έτσι μόνο 33% των ελλήνων συμμετεχόντων στην έρευνα πιστεύουν ότι η φωνή τους ακούγεται μέσα στη χώρα τους και ακόμη πιο χαμηλό ποσοστό αυτών που πιστεύουν ότι φωνή τους ακούγεται στην Ευρώπη που φτάνει μόλις το 25%. Ενδεικτικά μόνο η Κύπρος έχει χαμηλότερες απαντήσεις (28% και 23% αντίστοιχα).

Όμως στην Ελλάδα έχει σημασία ότι αυτό αντανακλά και μια πεποίθηση ότι κάτι δεν πάει καλά με τους δημοκρατικούς θεσμούς σε όλα τα επίπεδα. Έτσι οι έλληνες συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν σε ποσοστό 67% ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά με τη δημοκρατία στην Ελλάδα, ενώ ανάλογα απάντησαν και για το ερώτημα για τη δημοκρατία στην Ευρώπη όπου σε ποσοστό 61% υποστήριξαν ότι δεν είναι ικανοποιημένοι με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα καταγράφει το χαμηλότερο ποσοστό ικανοποίησης (32%) για τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών στο εθνικό επίπεδο σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντίστοιχα, η Ελλάδα έχει και το χαμηλότερο ποσοστό ικανοποίησης για τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (34%).

Όλα αυτά φανερώνουν μια βαθύτερη δυσπιστία για τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών (ακόμη και σε μία εκλογική χρονιά που μάλιστα οδήγησε σε κυβερνητική εναλλαγή) είναι είναι ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα που έφερε η προηγούμενη περίοδος.

Η πρόταξη των κοινωνικών προβλημάτων

Στο βαθμό που η έρευνα έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στο ρόλο του Ευρωκοινοβουλίου είχε και ερωτήσεις για το ποιες θεωρούν οι πολίτες ότι είναι οι προτεραιότητες του Ευρωκοινοβουλίου. Οι απαντήσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί προσφέρουν και μια ένδειξη για το ποια προβλήματα ιεραρχούν οι πολίτες ως τα πιο σημαντικά.

Με αυτή την έννοια έχει ιδιαίτερη σημασία ότι ως πρώτη προτεραιότητα αναφέρουν την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων και την προσπάθεια για πλήρη απασχόληση στην Ευρώπη. Το 46% των ελλήνων συμμετεχόντων στην έρευνα το θεώρησε αυτό ως σημαντική προτεραιότητα, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 24%.

Συναφής και η πρόταξη της αντιμετώπισης του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχιας που εντάσσεται στις σημαντικές προτεραιότητες από το 38% όσων απάντησαν στην Ελλάδα, ποσοστό και πάλι υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 31%. Αντίστοιχα πιο υψηλά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι τα ποσοστά των απαντήσεων που αφορούν τον καθορισμό κατάλληλων συνθηκών για την ανάπτυξη και τις επενδύσεις (27%) και την επένδυση σε παιδία υψηλής ποιότητας (25%).

Είναι ενδεικτικό ότι το ζήτημα της μετανάστευσης («ανάπτυξης μιας κοινής πολιτικής μετανάστευσης και ένταξης για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ») μπορεί να είναι πιο ψηλά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όσο (22% έναντι 17%) όμως  δεν είναι στις πρώτες θέσεις, ενώ το ζήτημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας στην Ελλάδα ιεραρχείται πολύ λιγότερο από την υπόλοιπη Ευρώπη (12% έναντι 24%). Διαφορά με την Ευρώπη και το γεγονός ότι στην Ελλάδα ακόμη το περιβαλλοντικό ζήτημα ιεραρχείται σχετικά χαμηλότερα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (17% έναντι 32%).

Αντίστοιχα έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που στην Ελλάδα προκρίνονται ως αξίες που πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατεξοχήν η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (61%) και η  αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ (58%).

Η δυσπιστία απέναντι στην ΕΕ παραμένει

Η Ελλάδα έχει ένα από τα σχετικά χαμηλά ποσοστά θετικής αποτίμησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην ερώτηση για το εάν θεωρούν θετική τη συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ, οι θετικές απαντήσεις στην Ελλάδα φτάνουν το 47%, πολύ πιο κάτω από το 81% της Ιρλανδίας, το 79% της Ολλανδίας ή ακόμη και το 72% της Πορτογαλίας. Δεδομένου ότι σε προηγούμενες δεκαετίες είχαμε γενικά υψηλά ποσοστά αποδοχής, αυτή η υποχώρηση είναι ακόμη ένα δείγμα του τραύματος που δημιούργησε η περίοδος των Μνημονίων και η διάχυτη αίσθηση ότι η ΕΕ πρωτοστάτησε στην επιβολή αυτών των πολιτικών.

Πάντως υπάρχουν και χώρες που είναι ακόμη πιο επικριτικές στην αποτίμηση της συμμετοχής της χώρας τους στην ΕΕ. Στην Ιταλία το θετικό ποσοστό φτάνει μόλις το 37%, κάτι που την κάνει την πιο «ευρωσκεπτικιστική» χώρα. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί είναι μια χώρα όπου το ερώτημα της αναθεώρησης της σχέσης με την ΕΕ είναι τμήμα της δημόσιας συζήτησης. Στο ίδιο ποσοστό του 37% είναι οι θετικές αποτιμήσεις και στην Τσεχοσλοβακία, ενώ έχει ενδιαφέρον ότι και στη Μεγάλη Βρετανία όχι μόνο έχουμε ένα χαμηλό ποσοστό θετικής γνώσης (42%) αλλά και το πιο υψηλό ποσοστό καθαρής αρνητικής γνώμης (24%).

Τα μηνύματα για το πολιτικό σύστημα

Η συνηθέστερη τάση είναι τέτοιες έρευνες να προσπερνιούνται ως απλώς «συναισθηματικές» αντιδράσεις των πολιτών. Άλλωστε, αρκετοί να υποστηρίξουν ότι η καλύτερη απάντηση για το τι πιστεύουν οι πολίτες είναι τα αποτελέσματα των πρόσφατων πολλαπλών εκλογικών μαχών.

Ωστόσο, τα στοιχεία ερευνών όπως το Ευρωβαρόμετρο που δεν ταυτίζονται με τα άμεσα ερωτήματα της πολιτικής επικαιρότητας κάποιες φορές δίνουν τη δυνατότητα να αφουγκραστούμε βαθύτερες τάσεις.

Είναι προφανές ότι και στην Ελλάδα όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούμε να είμαστε εντός μιας κρίσης νομιμοποίησης. Αυτό αφορά τόσο τους εθνικούς θεσμούς και την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται σε κοινωνικές ανάγκες όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση και το εάν μπορεί να σταθεί στο ύψος των ίδιων της των διακηρύξεων. Την ίδια ώρα υπάρχει ένα επίσης βαθύ αίσθημα δημοκρατικού ελλείμματος αλλά και απουσίας πολιτικών που να αφορούν την κοινωνία.

Όλα αυτά στην πραγματικότητα διαμορφώνουν το έδαφος μιας πολιτικής κρίσης που είναι ενεργή ακόμη και όταν το πολιτικό σύστημα πιστεύει ότι έχει ξεπεραστεί.