Θα περίμενε κανένας στη Γαλλία να είχε υπάρξει μια εξέγερση των επιβατών, εξαιτίας της μεγάλης ταλαιπωρίας από τις συνεχιζόμενες απεργιακές κινητοποιήσεις στους σιδηροδρόμους, συμπεριλαμβανομένων και των γραμμών του μετρό και του προαστιακού στο Παρίσι.

Ωστόσο, αυτό που είχαμε την Τρίτη 17 Δεκεμβρίου, 13η ημέρα των κινητοποιήσεων κατά της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης που θέλει να φέρει η κυβέρνηση Μακρόν, ήταν μια κλιμάκωση των απεργιών, με το Παρίσι να συγκλονίζεται από μια τεράστια απεργιακή συγκέντρωση που σε αρκετούς θύμισε τις μεγάλες απεργίες του 1995.

Φαίνεται ότι σε πείσμα της προσπάθειας του Εμανουέλ Μακρόν να παρουσιάσει την ασφαλιστική μεταρρύθμιση ως βήμα προς την κοινωνική δικαιοσύνη, για τους γάλλους εργαζομένους σηματοδοτεί ένα ακόμη βήμα προς το τέλος της γαλλικής εκδοχής του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου».

Ο αργός θάνατος του «κοινωνικού κράτους» στην Ευρώπη

Για δεκαετίες υποτίθεται ότι ήταν αυτό που έκανε την Ευρώπη διαφορετική. Το γεγονός ότι με σημείο τομής το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά με την αφετηρία να βρίσκεται σε μέτρα κυβερνήσεων όπως αυτή του «Λαϊκού Μετώπου» στη Γαλλία στη δεκαετία του 1930, διαμορφώθηκε ένα πλατύ φάσμα θεσμών που βελτίωσαν τη θέση των εργαζομένων. Θεσμών που εγγυήθηκαν κοινωνικά αγαθά και διαμόρφωσαν κατακτήσεις όπως είναι τα δημόσια συστήματα υγείας καθολικής κάλυψης και τα εγγυημένα από το δημόσιο ασφαλιστικά συστήματα, οι εκτεταμένες παροχές προς τη μητρότητα και οι διευκολύνσεις προς τους εργαζόμενους γονείς. Μαζί τους και άλλες κατακτήσεις όπως ήταν η επέκταση των αδειών μετ’ αποδοχών, η γενίκευση μηχανισμού συλλογικών διαπραγματεύσεων, η εκτεταμένη δυνατότητα παρέμβασης των συνδικάτων.

Μάλιστα, πλευρές αυτών δικαιωμάτων θα επεκτείνονται μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όπως για παράδειγμα η εκτεταμένη κατοχύρωση της συμμετοχής εκπροσώπων  των εργαζομένων στα όργανα διοίκησης των ιδιωτικών επιχειρήσεων.

Οι κατακτήσεις αυτές βελτίωσαν σημαντικά τη θέση των εργαζομένων, ήταν πολύ πιο εκτεταμένες από αυτές π.χ. στις ΗΠΑ και διαμόρφωσαν την αίσθηση ότι στην Ευρώπη υπάρχει καλύτερη κοινωνική συνθήκη από ό,τι σε άλλες περιοχές του πλανήτη.

Προφανώς και όλα αυτά είχαν να κάνουν και με τη διαμόρφωση ενός ιδιαίτερα μαχητικού εργατικού κινήματος, την ύπαρξη ισχυρών σοσιαλδημοκρατικών και κομμουνιστικών κομμάτων που κυρίως στηρίζονταν στη μαζική συμμετοχή εργαζομένων αλλά και την προσπάθεια των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να απαντήσουν στην όποια αίγλη είχε κατακτήσει η ΕΣΣΔ την επαύριον τη νίκης κατά του φασισμού.

Το κυριότερο είναι ότι όλα αυτά διαμόρφωσαν μια αντίληψη, βαθιά ριζωμένη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, ότι η μισθωτή εργασία συνεπάγεται ένα βαθμό εξασφάλισης και συγκεκριμένα δικαιώματα όπως και ότι ευθύνη του κράτους είναι να προσφέρει ασφάλιση, υγεία και κοινωνική προστασία.

Η πολλαπλή αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο που περιγράψαμε αδρά πιο πάνω βρέθηκε πολλαπλά στο στόχαστρο ήδη από τη δεκαετία του 1990. Θεωρήθηκε ότι αποσπά πόρους από την οικονομία, ότι ευθύνεται για την χαμηλή ανταγωνιστικότητα, ότι δεν επιτρέπει να αναπτυχθεί η επιχειρηματικότητα.

Σε διάφορες πλευρές του θα τρωθεί σε σημαντικό βαθμό. Οι αλλαγές στο τοπίο των επιχειρήσεων, με το κλείσιμο ή τη μετεγκατάσταση παραγωγικών μονάδων θα μειώσουν την ισχύ των συλλογικών συμβάσεων. Οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις θα επεκταθούν, μέχρι του ακραίου σημείου των zero hour contracts. Οι ιδιωτικοποιήσεις θα αλλάξουν την σχέση δημόσιου και ιδιωτικού. Οι νέες γενιές θα μπαίνουν στην αγορά εργασίας με χειρότερους όρους από τις παλαιότερες. Οι επιχειρήσεις θα πιέζουν για μείωση της φορολογίας και για μείωση του «μη μισθολογικού κόστους» εργασίας (που αφορά τις ασφαλιστικές εισφορές).

Μάλιστα πρωτοπόρα χώρα σε αυτές τις ανατροπές θα είναι η Γερμανία. Ήδη επί κυβερνήσεων Σρέντερ θα έχει προχωρήσει σε σημαντικές αλλαγές που θα διαμορφώνουν μια αγορά εργασίας «δύο ταχυτήτων», με τη δεύτερη με πιο ελαστικές εργασιακές σχέσεις και μικρότερες αμοιβές, αλλαγές που θα επιτρέψουν στις κυβερνήσεις Μέρκελ να μην πάρουν στο εσωτερικό της Γερμανίας μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, μέτρα ανάλογα με αυτά που πρότειναν για άλλες χώρες.

Ωστόσο, ένα σύνολο ήνας κοινωνικών παροχών θα διατηρηθεί, κυρίως σε σχέση με τα ασφαλιστικά δικαιώματα και τα συστήματα υγείας. Παρότι θα υπάρξουν αυξήσεις στα όρια συνταξιοδότησης στις περισσότερες χώρες, εντούτοις ο πυρήνας μιας αναδιανεμητικής λογικής και ενός δημόσια εγγυημένου χαρακτήρα θα διατηρηθεί.

Αυτό είχε να κάνει και με το γεγονός ότι όποτε έγινε προσπάθεια μεγάλων ανατροπών, υπήρξαν και μεγάλες κινητοποιήσεις.

Η αδυναμία των κυβερνήσεων να κατανοήσουν τις κοινωνίες

Ωστόσο, σε επίπεδο κυβερνήσεων αλλά και σε επίπεδο μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυριαρχεί, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 η αντίληψη ότι πρέπει να ξεμπερδεύουν με το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο και ότι αυτό αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη.

Με έναν τρόπο θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε και ως «πειραματικό πεδίο» για αυτή την κατεύθυνση. Δεν ήταν τυχαίο ότι πολλοί είχαν παρατηρήσει ότι τα μέτρα που επιβλήθηκαν στο πλαίσιο των μνημονίων φάνταζαν πιο επιθετικά από αυτά που εφάρμοζαν οι κυβερνήσεις των άλλων κρατών-μελών. Ήταν ως εάν να δοκίμαζαν το εφικτό τέτοιων τομών.

Ο Εμανουέλ Μακρόν, παρότι εξελέγη με ένα «κεντρώο» προφίλ, εξαρχής έδειξε ότι ήθελε να είναι πρωτοπόρος στο πέρασμα μεταρρυθμίσεων που παραπέμπουν περισσότερο στην οικονομική ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού.

Όμως, θα βρεθεί αντιμέτωπος με την πρωτόγνωρη παρατεταμένη εξέγερση των «κίτρινων γιλέκων» που μπορεί να μην έμοιαζαν με τα παραδοσιακά κινήματα και να είχαν ως αφορμή τους έναν φόρο στα καύσιμα, όμως στη συνέχεια μετατράπηκαν σε μια συνολικότερη έκφραση δυσαρέσκειας για την υποχώρηση αυτού που θα λέγαμε κοινωνικό κράτος, την επισφάλεια και από ένα σημείο και μετά τον κρατικό αυταρχισμό, με δεδομένη την ιδιαίτερα επιθετική πρακτική της αστυνομίας.

Παρότι εξήγγειλε ένα μεγάλο κοινωνικό διάλογο ως απάντηση στη αυξανόμενη κοινωνική διαμαρτυρία, εντούτοις τελικά θα επιλέξει να φέρει τώρα το νομοσχέδιο για την κοινωνική ασφάλιση, πυροδοτώντας όπως φάνηκε μια ακόμη κοινωνική έκρηξη.

Όλα αυτά παραπέμπουν σε ένα ευρύτερο πρόβλημα των πολιτικών και οικονομικών ελίτ της Ευρώπης. Ολοένα και περισσότερο δείχνουν αδυναμία να κατανοήσουν τι σκέφτονται και τι αποζητούν οι πολίτες. Εγκλωβίζονται στη ρητορική της ανταγωνιστικότητας και μια αντίληψη της οικονομίας ως υπόθεσης μόνο δεικτών και υποτιμούν τις επιπτώσεις που όλα αυτά έχουν στις ίδιες τις κοινωνίες.

Ως αποτέλεσμα όταν ξεσπούν οι κοινωνικές εκρήξεις και οι μεγάλες κινητοποιήσεις, κατηγορούν τις κοινωνίες ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τι σημαίνει σήμερα «πρόοδος» και καταφεύγουν στον αυταρχισμό.

Παραβλέπουν, δηλαδή, ότι απέναντί τους δεν έχουν συντεχνίες, αλλά κοινωνίες που διεκδικούν έναν ελάχιστο βαθμό αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας.

Headlines