Η ορθογραφία των λέξεων πιέζεται και οι σημασίες τους «εξατμίζονται»…

Της Νικολέττας Τσιτσανούδη – Μαλλίδη

Μια καινούρια σχέση με ιδιαίτερη δυναμική ανέδειξε το πρόγραμμα των Μικρών Σεμιναρίων «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και Μέσα Ενημέρωσης» που πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Σχολή Επιστημών Αγωγής, Π.Τ.Ν. σε συνεργασία με την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Πελοποννήσου, Ηπείρου, Νήσων.

Το πρόγραμμα που ξεκίνησε τον περασμένο Νοέμβριο και ολοκλήρωσε την πρώτη του φάση, πρόκειται να συνεχιστεί τους επόμενους μήνες στην Πάτρα και την Κρήτη. Μέλη της Ένωσης Συντακτών, αλλά και παλαίμαχοι δημοσιογράφοι, είχαν την ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν με μεταπτυχιακούς φοιτητές και απόφοιτους πανεπιστημιακών τμημάτων Δημοσιογραφίας, στο πλαίσιο πέντε ακαδημαϊκών συνεδριών στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από τους ζωντανούς διαλόγους για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας στα μέσα ενημέρωσης.

Τα «Μικρά Σεμινάρια» είχαν εργαστηριακή μορφή και περιλάμβαναν διαλέξεις ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων για τα ποικίλα «λάθη» (ορθογραφικά, αναγνωστικά, ακουστικά, αρθρωτικά λάθη, «δικαιολογημένα λάθη», αλλά και λάθη κατανόησης και καταστάσεως επικοινωνίας) στο επίπεδο της δημόσιας σφαίρας του δημοσιογραφικού λόγου, που ασκεί έντονο παιδευτικό ρόλο στα πολυσχιδή ακροατήριά του.

Εστίασαν στις σύγχρονες χρήσεις της ελληνικής γλώσσας και τα συνηθέστερα γραμματικά λάθη στον προφορικό και γραπτό λόγο των φυσικών ομιλητών της κοινής Νέας Ελληνικής, στις αρχές και τους κανόνες που διέπουν την οργάνωση ενός κειμένου, αλλά και στις παρεκκλίσεις από τη νόρμα.

Έθεσαν όμως και ερωτήματα σχετικά με την επίδραση των ΜΜΕ στον λόγο των αποδεκτών, την πιθανή μετεξέλιξη ή και παγίωση των σύγχρονων «λαθών» σε μελλοντικούς «κανόνες», και τη σχέση των γλωσσικών αποκλίσεων στον δημοσιογραφικό λόγο με την ιδεολογία και τη ρητορική επιλογή.

Τα συμπεράσματα

Ορισμένα από τα βασικότερα συμπεράσματα ή/και προτάσεις οι οποίες προέκυψαν από το πρόγραμμα ήταν:

• η ανάγκη να αναδειχθούν οι διαλεκτικές διαφοροποιήσεις της ελληνικής γλώσσας μέσω του σύγχρονου έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου,
• η υπόδειξη να μελετηθούν συστηματικότερα οι διασωζόμενες μορφές της γλώσσας στα ομογενειακά μέσα ενημέρωσης,
• η επιβεβλημένη, όπως χαρακτηρίστηκε, εστίαση στις δραματικές αλλαγές της γλώσσας στα νέα μέσα επικοινωνίας, και κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης,
• η επιδίωξη της καλλιέργειας και ανάδειξης της αισθητικής λειτουργίας στον λόγο και την εικόνα των σύγχρονων ΜΜΕ κ.ά.

Άλλα θέματα τα οποία απασχόλησαν το σεμινάριο είχαν να κάνουν με την  υποκατάσταση των σύγχρονων ΜΜΕ από τα social media, τις συνέπειες της χρήσης μιας συνθηματολογικής και «σλογκανοποιημένης», όπως χαρακτηρίστηκε, γλώσσας στο γλωσσικό επίπεδο των αναγνωστών και ακροατών, καθώς και τη βίαιη, όπως τονίστηκε, αλλαγή στα περιεχόμενα των λέξεων, με βάση προπαγανδιστικές βλέψεις.

Λόγος έγινε για «εξάτμιση των σημασιών» των λέξεων ή «μετάλλαξή» τους, καθώς και για επικοινωνιακά παιγνίδια επιβολής με όχημα τη γλώσσα, αλλά και για τη χρήση μιας «ψευδοεπικοινωνιακής» γλώσσας στα ΜΜΕ. Τέλος, συζητήθηκαν οι στρεβλώσεις που κατά καιρούς συνόδευσαν τη γλώσσα, ειδικά όταν η καθαρεύουσα συνδυαζόταν με τον συντηρητισμό ενός μέσου, και η χρήση της δημοτικής με έναν ευαίσθητο κοινωνικό, αριστερό προσανατολισμό.

Το πρόγραμμα προσφέρθηκε δωρεάν στους συμμετέχοντες και οι ανακοινώσεις που έγιναν κατά τη διάρκειά του θα περιληφθούν σε ένα συλλογικό τόμο, ο οποίος θα εκδοθεί από το Πανεπιστήμιο και την Ένωση Συντακτών Πελοποννήσου, Ηπείρου και Νήσων.

H Νικολέττα Τσιτσανούδη – Μαλλίδη είναι Αναπλ. Καθηγήτριας Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων