Η μελοποίηση του Καββαδία και τα αθάνατα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου

Από τα πιο εμβληματικά και αγαπητά έργα του Θάνου Μικρούτσικου ο «Σταυρός του Νότου».

Ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποιώντας σημαντικά ποιήματα του Νίκου Καββαδία «κατέβασε» τον σπουδαίο ποιητή στο ευρύ κοινό, βοηθώντας το να τον κατανοήσει, όπως έκαναν και άλλοι μεγάλοι συνθέτες που θεωρούσαν ότι ο λαός έχει δικαίωμα στην «υψηλή τέχνη».

Ο ίδιος περιγράφοντας στα «Νέα» το 2013 πώς ξεκίνησε να μελοποιεί τον ποιητή της θάλασσας έλεγε: «Ξεκίνησα να γράφω μουσική για μια μεγάλη σειρά με τίτλο «Πορεία 090» που θα σκηνοθετούσε για την ΕΡΤ ο Τάσος Ψαρράς με παραγωγό τον Παπαλιό. Εκτός από μουσικά μοτίβα, σκέφτηκα να παραδώσω και μερικά τραγούδια. «Τι θα λέγατε να μελοποιήσω κάποια ποιήματα του Καββαδία;» τους ρώτησα. Τελικά έγραψα εφτά και μάλιστα όλα νύχτα και μονοκοπανιά· σημειωτέον, δεν γράφω ποτέ μια κι έξω. Ηταν όμως σαν να με περίμεναν καιρό».

Ο Αλέκος Πατσιφάς της Lyra, ένας φωτισμένος άνθρωπος που εκτός από συνεκδότης του Ικάρου είχε ανεβάσει στο σπίτι του Μπέκετ το 1942, ρώτησε με καημό τον Θάνο: «Μα τόσο ταλέντο, και θα κάνεις Καββαδία; Δεν θα πουλήσεις ούτε δυο χιλιάδες δίσκους», σε μια εποχή που οι δίσκοι έφταναν νούμερα όπως 200 χιλιάδες. Τελικά ο Πατσιφάς δέχθηκε («θα στον κάνω δώρο» του είπε), ο συνθέτης μελοποίησε εκτός των αρχικών εφτά για το σίριαλ και άλλα τέσσερα και με τραγουδιστές τούς Γιάννη Κούτρα, Αιμιλία Σαρρή και Βασίλη Παπακωνσταντίνου ο «Σταυρός του Νότου» ήταν γεγονός.

Αρνητικές οι κριτικές, ενθουσιασμένος ο κόσμος

Και ύστερα ήλθε η κριτική από τον Τύπο. Και μάλιστα από σοβαρούς κριτικούς, που είχαν επιδοκιμάσει το μέχρι τότε έργο του Μικρούτσικου όπως τα «Πολιτικά τραγούδια», την «Καντάτα για τη Μακρόνησο», τα «Τροπάρια για φονιάδες» και τη «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ». «Καλύτερα να ξεχάσουμε γρήγορα αυτόν τον δίσκο», γράφτηκε κάπου. «Γιατί ο Μικρούτσικος δεν έβγαλε και λεξικό αγνώστων λέξεων για να καταλαβαίνουμε τους στίχους του Καββαδία;», αναφέρθηκε κάπου αλλού.

Οι κριτικές ήταν καταιγιστικές. Αλλά ο τελικός κριτής, ο κόσμος, είχε ήδη το 1980 αγοράσει πάνω από 50 χιλιάδες αντίτυπα. Και τότε μπήκαν τα πρώτα ερωτήματα: Γιατί αργά αλλά κλιμακούμενα έφτασε ο «Σταυρός του Νότου», σήμερα, να έχει συνολικά πουλήσει – όπως σημειώνει ο συνθέτης – περίπου 2 εκατομμύρια αντίτυπα; Εδώ λάβετε υπόψιν σας πως στο παραπάνω νούμερο υπολογίζονται δύο ακόμη μεταγενέστερες εκδόσεις: οι «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και η ζωντανή ηχογράφηση του «Σταυρού του Νότου» στο Μέγαρο Μουσικής (2005) που δεν αποτελούν απλώς διαφορετικές ενορχηστρώσεις αλλά νέες επεξεργασίες και νέα έργα.

Και πώς ερμηνεύεται και σήμερα εικοσάρηδες που δεν είχαν γεννηθεί όταν βγήκε ο δίσκος να ξέρουν απέξω σε συναυλίες τα τραγούδια του; Ο Θάνος Μικρούτσικος δίνοντας τη δική του εξήγηση σημείωνε: «Είναι το μοναδικό μου έργο που εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Ο αρχικός πυρήνας παραμένει αλλά εξελίσσεται ρυθμικά, αρμονικά (προστίθενται ελεγχόμενοι αυτοσχεδιασμοί) και μελωδικά. Ετσι κάθε γενιά το θεωρεί δικό της».

Και κάτι βαθύτερο: «Αποκαλύφθηκε με τη μελοποίηση η καββαδική φιλοσοφία», συμπλήρωνε ο Μικρούτσικος. Και όντως. Αυτά που λέει ο τότε μαρκόνι (ασυρματιστής πλοίων) με τα βιβλία του («Μαραμπού», «Πούσι», «Βάρδια», «Τραβέρσο», «Λι» και «Τ’ άλογό μου») είναι ουσιαστικά το πρόσχημα για να μιλήσει για τη ζωή.

«Θα το πω, απλά: τι είπε ο Καββαδίας; «Λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται». Τι λέει στους νέους; «Πιάστε το αδύνατο!» Ας θυμηθούμε τον στίχο «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Επιλέγει, δε, τον καρχαρία, αφού είναι ό, τι πιο ανθεκτικό στο ζωικό βασίλειο. Αδυνατείς να τα βάλεις μαζί του. Κι όμως…», κατέληγε ο συνθέτης.

Τα σημαντικότερα τραγούδια – σταθμοί στο έργο του Μικρούτσικου

Η πιο όμορφή θάλασσα, 1975

Από το δισκογραφικό ντεμπούτο του Θάνου Μικρούτσικου, «Πολιτικά τραγούδια», σε στίχους Ναζίμ Χικμέτ. Τραγουδάει η Μαρία Δημητριάδη, πολύτιμη συνοδοιπόρος του συνθέτη τα πρώτα χρόνια της συνθετικής καριέρας του.

Ο δίσκος , όταν πρωτοκυκλοφόρησε, είχε αποκλειστεί από τα κρατικά ραδιόφωνα, γεγονός που αποτέλεσε αγκάθι στη σχέση του συνθέτη με τον Μάνο Χατζιδάκι.

Ο Ντικ, 1976

Η Μαρία Δημητριάδη και ο Σάκης Μπουλάς σε στίχους Γιάννης Ρίτσου σε ένα από τα πιο ρηξικέλευθα μουσικά έργα του συνθέτη με αναφορές στους μεγάλους του μουσικού μοντερνισμού και δη της ατονικής μουσικής.

Kuro Siwo, 1979

Το ποίημα με το οποίο εγκαινιάστηκε η πολύχρονη σχέση του Θάνου Μικρούτσικου με το έργο του Νίκου Καββαδία τραγούδησε σε πρώτη εκτέλεση ο Γιάννης Κούτρας. Έκτοτε έχει γνωρίσει δεκάδες ερμηνείες και αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα από τα μεγαλύτερα συναυλιακά και δισκογραφικά hit της μεταπολιτευτικής εποχής.

Ο Γουίλλυ, Ο Μαύρος Θερμαστής, 1981

Μπορεί η πρώτη εκτέλεση να ανήκει στον  Βασίλη Παπακωνσταντίνου, ωστόσο η ερμηνεία του Βλάσση Μπονάτσου στον δίσκο «Γενικά», προσδίδει στους στίχους του Καββαδία μια πιο σκοτεινή jazz γοητεία, αναμνηστική των λιμανιών του αμερικάνικου νότου.

Ερωτικό (Με μια πιρόγα), 1982

Σε στίχους του Άλκη Αλκαίου, το τραγούδι που μας σύστησε δισκογραφικά ο Μανώλης Μητσιάς, μετρά τουλάχιστον πέντε επανεκτελέσεις και ανήκει στο top 10 των πιο αγαπητών τραγουδιών του σύγχρονου ελληνικού ρεπερτορίου.

Εφτά Νάνοι στο S S Cyrenia, 1986

Άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα που δένει τον Θάνο Μικρούτσικο με τον Νίκο Καββαδία. Το τραγουδάει μοναδικά η Χάρις Αλεξίου στην πρώτη δισκογραφική συνεργασία της με τον συνθέτη, «Η αγάπη είναι ζάλη».

Mικρή μου Μωβ Βεντάλια, 1986

Στη σκιά της επιτυχία του «Αγάπη είναι ζάλη» ένα διαμαντάκι σε στίχους του αφελφού του συνθέτη, Ανδρέα Μικρούτσικου.

Λύχνος του Αλλαδίνου, 1991

Το αίνιγμα των στίχων του Νίκου Καββαδία συνεχίζει να απασχολεί τον Θάνο Μικρούτσικο περισσότερα από δέκα χρόνια μετά από την κυκλοφορία του θρυλικού «Σταυρού του Νότου» . Ακούστε τους αδελφούς Κατσιμίχα.

Ρόζα, 1996

Στην πρώτη δισκογραφική συνάντησή τους «Στου αιώνα την παράγκα», ο Θάνος Μικρούτσικος και Δημήτρης Μητροπάνος ανέσυραν από το συρτάρι ένα ξεχασμένο τραγούδι εικοσαετίας, σε στίχους Άλκη Αλκαίου. Στον απόηχο της θητείας του στο Υπουργείο Πολιτισμού, ο συνθέτης χρειάζονταν μια μεγάλη επιτυχία και εκείνη του χτύπησε την πόρτα.

Πάντα γελαστοί, 1996

Από την ίδια συνεργασία, με το ίδιο σετ «πρωταγωνιστών», ένα ακόμη κουτσό ζεϊμπέκικο που δεν θα ξεχαστεί.