Ο απέραντος «Μικρόκοσμος» του Θάνου Μικρούτσικου

«Και να τι θέλω τώρα να σας πω / μες στις Ινδίες μέσα στην πόλη της Καλκούτας / φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο / αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο κει που εβάδιζε… (Μικρόκοσμος, μτφ. Γιάννης Ρίτσος)»

Σαράντα τέσσερα χρόνια πριν, το 1975, ο Θάνος Μικρούτσικος συστήνεται στο ελληνικό κοινό με το πρώτο του άλμπουμ. Τίτλος «Πολιτικά Τραγούδια», σε ποίηση Βολφ Μπίρμαν (μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβι) και Ναζίμ Χικμέτ (μετάφραση Γιάννης Ρίτσος και Γιώργος Παπαλεονάρδου). Τραγουδούσε η Μαρία Δημητριάδη, ενώ τη «Μπαλάντα για τους ασφαλίτες» ο συνθέτης.

Στα 32 του χρόνια, ο μαθηματικός, συνθέτης και ενίοτε ερμηνευτής (των πολύ ιδιαίτερων κομματιών του), σφράγισε, ίσως εν αγνοία του, την ελληνική μουσική της Μεταπολίτευσης. Εδειξε τον δρόμο που θα ακολουθούσε. Τον δρόμο του δημιουργού, του διανοητή, του πνευματικού ανθρώπου. Το έργο του, αυτά τα δεκατρία πρώτα μελοποιημένα ποιήματα, ήταν και παραμένει φυσικά βαθιά πολιτικό.

Πολιτικό γιατί μίλησε για τον άνθρωπο και τη κοινωνία. Αλλά και στη συνέχεια της μικρογραφίας του ακόμη και στις λαϊκές συνθέσεις του, παραμένει ταξικός με μαθηματική ακρίβεια. (σ.σ. είχε σπουδάσει μαθηματικά). Ακριβής μεν, αλλά όχι κολλημένος. Μελοποιεί τον Καββαδία αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Φέρνει στην επιφάνεια την ταξικότητα της ποίησής του, την κάνει να μπει στα σπίτια εκατομμυρίων ελλήνων και είναι ουσιαστικός εκείνος που ανοίγει τον διάλογο για το έργο του ποιητή.

Στην πρώτη στροφή του «Μικρόκοσμου», μας λέει ό,τι ακριβώς θα μας πει τα επόμενα χρόνια. «Φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο / αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο κει που εβάδιζε…». Δεν ήταν μόνο η εποχή που επέβαλλε την εν λόγω μελοποίηση. Ηταν η πυξίδα του και το όραμά του. Αλλωστε, το τελευταίο είναι μια μορφή που λαμβάνει χώρα στη συνείδηση η οποία δεν απορρέει από τις αισθήσεις αλλά από τη φαντασία, ως προέκταση της βιωματικής εμπειρίας.

Η φαντασία όμως του συνθέτη ήταν ταυτισμένη με τα βιώματά του. Όπως για παράδειγμα στον εμβληματικό «Σταυρό του Νότου», στη μελοποίηση του Μπρεχτ, στη συνεργασία του με τους Αλκη Αλκαίο, Μάνο Ελευθερίου και τόσους άλλους, αποπνέουν ελευθερία και ειλικρίνεια.

«Να, το λοιπόν, γιατί δεν καταδέχουμαι / να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα διαστήματα / Θα πείτε τ’ άστρα είναι μακριά / κι η γη μας τόσο δα μικρή» Στη δεύτερη στροφή του «Μικρόκοσμου» μέσω της φωνής της Μαρίας Δημητριάδη, ο Θάνος Μικρούτσικος καταγράφει το σύμπαν του. Τα αστροφώτιστα διαστήματα του Χικμέτ (αλλά και του μεταφραστή του Γ. Ρίτσου) είναι διπλοί πλανήτες (εξαιτίας της τεράστιας απόστασης που βρίσκονται, κανένα τηλεσκόπιο δεν μπορεί να τους δει σαν δύο ξεχωριστά αντικείμενα) που καθώς ο ένας περνά μπροστά από τον άλλο και περιορίζει το φως που φτάνει ώς τη Γη.

Ο συνθέτης στην κοσμοθεωρία του (μουσική και κοινωνική – πολιτική) δεν ενδιαφέρεται για το απλησίαστο. Αλλά για το απτό. Το γήινο, το καθημερινό, το ανθρώπινο. Για αυτό και την σκυτάλη παραλαμβάνουν μεταξύ άλλων οι Κώστας Καράλης, Μανώλης Μητσιάς, Δημήτρης Μητροπάνος, Χάρις Αλεξίου, Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Θηβαίος. Αγγίζουν τον λαό, μιλούν για αυτόν, τραγουδιούνται από αυτόν. Και μένουν στην ιστορία.

«Ε, το λοιπόν, ό,τι και να είναι τ’ άστρα / εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω / για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό / πιο επιβλητικό πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο /είναι ένας άνθρωπος που τον ’μποδίζουν να βαδίζει/ είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε»

Ο «Μικρόκοσμος» μπορεί κάπου εδώ να κλείνει – είναι ιδιαιτέρως σύντομο τραγούδι – αλλά κάπου εδώ ανοίγει και η αποκάλυψη της αλήθειας του Θάνου Μικρούτσικου. Όχι μόνο φέρνει μια νέα (έστω και μαζική) κουλτούρα στη μουσική και το τραγούδι αλλά και ως μαχόμενος καλλιτέχνης εκφράζει την κραυγή αγωνίας του για την καθυπόταξη του ανθρώπου από την εκάστοτε εξουσία. Ο συνθέτης θα συμπαραστέκεται στον άνθρωπο που αγωνίζεται για την ελευθερία του απέναντι στο μεγαλεπήβολο κόσμο της εδραιωμένης τάξης των ουρανών. Για αυτό και βγάζει τη γλώσσα του στα άστρα.