Οικονομική ανασκόπηση 2019 : Από την άρση των capital control μέχρι την αποπληρωμή του ΔΝΤ

Γράφουν οι Αργυρώ Τσατσούλη – Ανδρομάχη Παύλου 

Μετά τα δέκα «πέτρινα χρόνια» των μνημονίων με την κοινωνία στην εντατική, βαριά νοσούσα, το 2019 που φεύγει σε λίγες ώρες ήταν το πρώτο έτος που η Ελλάδα πήρε μικρή ανάσα ξεσφίγγοντας ελαφρώς τη θηλιά από το λαιμό της.

Θετικές λέξεις και έννοιες όπως ανάπτυξη, δουλειές, αύξηση απασχόλησης, ελάφρυνση φόρων, επενδύσεις, μείωση του κόστους δανεισμού, αναβαθμίσεις της χώρας από οίκους αξιολόγησης και διεθνείς οργανισμούς, και κατ’ επέκταση θετικές προσδοκίες σε εθνικό και προσωπικό επίπεδο «αναστήθηκαν» και άρχισαν να χρησιμοποιούνται και πάλι στο καθημερινό λεξιλόγιο.

Αν οι εξελίξεις αυτές συνδυάζονταν με θετικό κλίμα και στην παγκόσμια οικονομία τότε η αισιοδοξία για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας θα είχε πολύ πιο στέρεες βάσεις, δυστυχώς όμως αυτό δεν συμβαίνει. Για την ακρίβεια συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: μοιάζει τα τρομακτικά μαύρα σύννεφα που έφυγαν πάνω από την ελληνική οικονομία κατά τη διάρκεια του 2019 να μετακινήθηκαν, ρίχνοντας στο τέλος του έτους βαριά τη σκιά τους στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια οικονομία με ό,τι κινδύνους εγκυμονεί η εξέλιξη αυτή για την εύθραυστη και ευάλωτη ακόμη οικονομία της χώρας μας.

Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε συνθήκες αργής ασφυξίας υπό το βάρος της αναταραχής στις εμπορικές συναλλαγές, της ψηφιοποίησης και της κλιματικής αλλαγής, με κίνδυνο πυροδότησης της κοινωνικής έντασης: το σενάριο της δυσπραγίας του 2019 κινδυνεύει να συνεχισθεί το 2020, προειδοποιούν οι οικονομολόγοι.

«Βρισκόμαστε σε μία ανησυχητική περίοδο», σύμφωνα με την επικεφαλής οικονομολόγο του ΟΟΣΑ Λοράνς Μπουν.

Εμπορικός και τεχνολογικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας, Brexit, διαταραγμένο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ασταθείς χρηματιστηριακές αγορές, κεντρικές τράπεζες με εξαντλημένο «οπλοστάσιο» σε συνδυασμό με γεωπολιτικές εντάσεις, ανησυχητική διεύρυνση του χάσματος πλούσιων και φτωχών και εντεινόμενες ανισότητες, κλιματική αλλαγή και ψηφιοποίηση της οικονομίας που μεταξύ άλλων απειλούν και εκατομμύρια θέσεις εργασίας συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα που ωθεί τους ειδικούς να μιλήσουν για «τέλος εποχής». Η παγκόσμια οικονομία δεν βρίσκεται μόνο στο τέλος ενός κύκλου, αλλά μάλλον στο τέλος μίας εποχής, της εποχής της εκτίναξης των εμπορικών συναλλαγών και της βιομηχανικής ανάπτυξης των αναδυομένων οικονομιών, εξηγούν.

Στο πλαίσιο αυτό οι αρμόδιες Αρχές και οικονομικοί οργανισμοί, εγχώριοι και διεθνείς, κρούουν κώδωνα κινδύνου. «Η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολύ περιοριστικές δημοσιονομικές, νομισματικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες σε σύγκριση με όλες τις άλλες χώρες-μέλη της ζώνης του ευρώ, ενώ έχουν αυξηθεί σημαντικά και οι κίνδυνοι από το εξωτερικό περιβάλλον εξαιτίας της επιβράδυνσης της παγκόσμιας ανάπτυξης» προειδοποίησε τελευταία η Τράπεζας της Ελλάδος, καθιστώντας σαφές πως η αντιστάθμιση των κινδύνων που σχετίζονται με την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Διαπίστωση που τρομοκρατεί, δεδομένης της πικρής εμπειρίας από την κρίση του 2008 σε ότι αφορά πρωτίστως τη διορατικότητα του πολιτικού συστήματος αλλά και τα μέσα και τις δυνατότητες της Ελλάδας να υψώσει ασπίδα προστασίας έναντι παγκόσμιων οικονομικών κινδύνων και κρίσεων.

Τα σημαντικότερα γεγονότα που καθόρισαν την ελληνική οικονομία το 2019

Πλήρης άρση των capital control: Μετά από πέντε δύσκολα χρόνια, από το καλοκαίρι του 2015 με το κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή των capital controls, έφτασε η 1η Σεπτεμβρίου όπου καταργήθηκαν πλήρως.

Οι έλληνες άρχισαν να εμπιστεύονται τις τράπεζες και να επιλέγουν να επιστρέψουν τα χρήματα στις τράπεζες και να μην τα κρύβουν σε στρώματα και σεντούκια.

Στα σημαντικά κέρδη από την πλήρη κατάργηση των capital controls είναι η βελτίωση της αξιολόγησης της ελληνικής οικονομίας από οίκους και διεθνείς οργανισμούς, θετική εξέλιξη που συμπαρασύρει και την αξιολόγηση των τραπεζών (οι οποίες ενισχύονται ιδιαίτερα και από την έγκριση του σχεδίου Ηρακλής για την αντιμετώπιση του βραχνά των κόκκινων δανείων), επιτρέποντας στη χώρα να αποκτήσει ξανά την πολυπόθυτη επενδυτική βαθμίδα που θα την βοηθήσει στην εξασφάλιση φθηνού δανεισμού και κυρίως στο να προλάβει να ανέβει στο τρένο της νέας φάσης του QE.

Με το τέλος των κεφαλαιακών ελέγχων άρθηκαν όλα τα εμπόδια που υφίστανται στη μεταφορά κεφαλαίων προς το εξωτερικό από ιδιώτες και νομικά πρόσωπα.

Οι ιδιώτες που διατηρούν καταθέσεις στο εξωτερικό μπορούν να φέρουν τα χρήματά τους στο εσωτερικό και να τα επανεξάγουν χωρίς περιορισμούς, καθώς μέχρι πριν λίγους μήνες η έλλειψη εμπιστοσύνης στην πορεία της χώρας, λειτουργούσε ανασταλτικά.

Άλλωστε και η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) σημειώνει ότι η ελληνική οικονομία συνεχίζει να ανακάμπτει, παρά την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Οι δείκτες οικονομικού κλίματος και προσδοκιών έχουν βελτιωθεί σημαντικά και υποδηλώνουν συνέχιση της αναπτυξιακής δυναμικής.

Καταγράφονται θετικές εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα, με αύξηση των καταθέσεων και βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών. Η εμπιστοσύνη στον τραπεζικό τομέα έχει ενισχυθεί σημαντικά και οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων καταργήθηκαν πλήρως από την 1η Σεπτεμβρίου. Η βελτίωση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος συνέβαλε στην αύξηση της τραπεζικής χρηματοδότησης των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων.

Μείωση φορολογίας: Η κυβέρνηση της ΝΔ προχώρησε άμεσα στη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης φυσικών προσώπων και νοικοκυριών, κάτι που αποτελούσε προεκλογική δέσμευση του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Έτσι οι διατάξεις που έδωσαν νέα ανάσα μέσα στο 2019 ήταν:

– Βελτίωση της ρύθμισης των 120 μηνιαίων δόσεων για τις οφειλές προς την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία. Ειδικότερα, υπήρξαν ευνοϊκότεροι όροι αποπληρωμής για όσους χρωστούσαν  μέχρι 3.000 ευρώ στην εφορία και στα ταμεία, ενώ το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης θεσμοθέτησε και πλαίσιο για ευνοϊκή μεταχείριση των συνεπών φορολογουμένων.

– Βελτίωση της διάταξης που προβλέπει τη μείωση του συντελεστή ΦΠΑ από το 24% στο 13% στα είδη διατροφής και την εστίαση, ώστε για όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις τροφίμων και ποτών να ισχύει ο μειωμένος συντελεστής 13% (να μην προβλέπεται π.χ. συντελεστής 24% για τον σερβιριζόμενο καφέ και 13% για τον πωλούμενο καφέ από τα σούπερ μάρκετ).

– Μειώθηκε ο ΕΝΦΙΑ. Η κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να ελαφρύνει τα ελληνικά νοικοκυριά προχώρησε στην μείωση του ΕΝΦΙΑ μεσοσταθμικά από το 10% στο 22%.

Φορολογικές ελαφρύνσεις έχει αναγγείλει και για το 2020 με το ζήτημα της ανεύρεσης δημοσιονομικού χώρου για την επίτευξη αυτής της πολιτικής να προκαλεί έντονη αντιπαράθεση μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και κυβέρνησης, αφού ο πρώτος υποστηρίζει ότι η δική του κυβερνητική θητεία ήταν που εξασφάλισε τις δυνατότητες αυτές στον κ. Μητσοτάκη, και την κυβέρνηση της ΝΔ να ανταπαντά ότι έλαβε δημοσιονομικό κενό.

Επιτάχυνση επενδύσεων και εξυγίανσης επιχειρήσεων (Ελληνικό, ΔΕΗ, ΔΕΠΑ, κτλ): Το 2019 ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά για τις αποκρατικοποιήσεις καθώς ενώ ξεκίνησε δυνατά ταμειακά με την είσπραξη του τιμήματος για την επέκταση της σύμβασης του αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος εντούτοις οι αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις επιβράδυναν την πορεία των project που χειρίζεται το ΤΑΙΠΕΔ.

Ιδιαίτερα παραγωγικό ήταν το 2019 από πλευράς εξαγορών και και συγχωνεύσεων.

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι οι συναλλαγές των εξαγορών ότι το 2019 θα κλείσει με μία αξία σχεδόν στα 4,5 δισ. ευρώ από 3,8 δισ. ευρώ το 2018.

Για άλλη μια χρονιά, μεγάλο ειδικό βάρος στις συναλλαγές εξαγορών και συγχωνεύσεων έχουν οι αποκρατικοποιήσεις. Οι τελευταίες αντιστοιχούν σε περίπου 1,5 δισ. ευρώ, με προεξάρχουσα εκείνη του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών (ΔΑΑ). Ο τελευταίος κατέβαλε 1,4 δισ. ευρώ τον περασμένο Φεβρουάριο, εκ των οποίων 1,13 δισ. ευρώ αφορούν το ΤΑΙΠΕΔ και τα υπόλοιπα 0,27 δισ. ευρώ αφορούν φόρους που καταβλήθηκαν στο ελληνικό Δημόσιο.

Η συναλλαγή αυτή ήταν η μεγαλύτερη για τη φετινή χρονιά και η δεύτερη μεγαλύτερη για το ΤΑΙΠΕΔ, μετά εκείνη της παραχώρησης των περιφερειακών αεροδρομίων το 2017, η οποία ανήλθε σε 1,234 δισ. ευρώ.

Εκτιμάται δε ότι πολύ δύσκολα φέτος μπορεί να υπάρξει άλλη συναλλαγή που θα μπορούσε ακόμη και να πλησιάσει το μέγεθος αυτό.

Προϋπολογισμός και πλεονάσματα: Η επίτευξη υπερπλεονασμάτων, θέμα σύγκρουσης μεταξύ των πολιτικών κομμάτων και όχι μόνο, συνεχίστηκε και το 2019. Ο προϋπολογισμός του 2019 εκτελείται με πλεόνασμα μεγαλύτερο των προβλέψεων. Η κυβέρνηση της ΝΔ μετέθεσε για το 2020 τη συζήτηση με τους εταίρους για τη μείωση των στόχων για πλεονάσματα 3,5% μέχρι το 2022 που λειτουργούν ως τροχοπέδη για την ανάπτυξη. Στα ισχυρά όπλα της η καλή πορεία της οικονομίας, η τήρηση των δημοσιονομικών στόχων και κυρίως η σημαντική μείωση του κόστους δανεισμού της χώρας, όπως αποτυπώνεται και στην απόδοση των 10ετών ομολόγων, που βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά.

Από την πλευρά των διεθνών πιστωτών δεν αποκλείουν την πιθανότητα να δεχθούν μικρότερα πλεονάσματα αλλά δεν δίνουν και καμία εγγύηση ότι θα το δεχθούν.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας το 2019 αναμένεται να είναι 1,9%. Όμως, με βάση τα νέα εθνικολογιστικά στοιχεία του ΑΕΠ, τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα προσφάτως από την ΕΛΣΤΑΤ και τα οποία δεν έχουν ληφθεί υπόψη από το Ευρωσύστημα, ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2019 αναμένεται να είναι ισχυρότερος.

Αποπληρωμή ΔΝΤ : Με την πρόωρη αποπληρωμή του ακριβού μέρους του δανείου του ΔΝΤ η κυβέρνηση βελτίωσε το «προφίλ» βιωσιμότητας του χρέους. Έτσι, το ελληνικό δημόσιο στα μέσα Νοεμβρίου προχώρησε στην εκταμίευση 2,7 δισ. ευρώ προς το ΔΝΤ.

Με την πληρωμή αυτή, οι συνολικές οφειλές της χώρας μας στο ΔΝΤ μειώνονται κάτω από το 200% της συνδρομής της προς ΔΝΤ.

Μετά την αφαίρεση των 2,7 δισ. ευρώ, οι χρηματοδοτικές ανάγκες περιορίζονται το 2020 από τα 4,9 δισ. ευρώ στα 2,2 δισ. ευρώ και καλύπτονται σχεδόν εξ ολοκλήρου μόνο και μόνο από τα προβλεπόμενα έσοδα από αποκρατικοποιήσεις (2,113 δισ. ευρώ), χωρίς να μπαίνουν καν στην εξίσωση τα προβλεπόμενα έσοδα από ANFA’s και SMP’s (1,2 δισ. ευρώ) και το αναμενόμενο περίσσευμα από το πρωτογενές πλεόνασμα του 2020.

Ανεργία και απασχόληση: Η κατάσταση έχει σαφώς βελτιωθεί από αυτή που επικρατούσε στο απόγειο της κρίσης, με την ανεργία των νέων να αγγίζει το εκρηκτικό 60%, γεγονός που συνέβαλε στην διόγκωση του φαινομένου του brain drain, ωστόσο το ποσοστό ανεργίας παραμένει υψηλό, ενώ ανασυχητικά είναι και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της. Μέχρι και τον Σεπτέμβριο το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 16,8%, έναντι του 18,8% που ήταν τον αντίστοιχο μήνα του 2018 και του αναθεωρημένου προς τα άνω 16,9% τον Αύγουστο 2019.

Ωστόσο, το γεγονός ότι η αγορά εργασίας παραμένει πλήρως απορρυθμισμένη, οι μισθοί επιμένουν χαμηλά με αποτέλεσμα το φαινόμενο των «φτωχών εργαζομένων» (ανθρώπων που ενώ έχουν δουλειά βρίσκονται στο κατώφλι της φτώχειας) να διογκώνεται και η κυριαρχία των μορφών ελαστικής απασχόλησης  αποδεικνύουν ότι απέχουμε πολύ ακόμη από την «επιστροφή της κανονικότητας» στην αγορά εργασίας, κάτι που μεταξύ άλλων θα επέτρεπε στον κόσμο της εργασίας να αυξήσει το μερίδιο του από την πολυπόθητη ανάπτυξη.

Τα παραπάνω είναι ακριβώς αυτά που βάζουν και «τρικλοποδιά» στην προσπάθεια της κυβέρνησης για αναστροφή του φαινομένου του brain drain και επαναπατρισμό των νέων επιστημόνων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα, μέσω ειδικού προγράμματος. Ειδικότερα, η κυβέρνηση προσπαθεί με μια γενναία επιδότηση προσλήψεων να επαναπατρίσει 500.000 νέους υψηλών προσόντων και δεξιοτήτων, που εγκατέλειψαν τη χώρα την περίοδο 2008 – 2017.

Τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την παγκόσμια οικονομία το 2019

Εμπορικός και τεχνολογικός πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας – Ευρώπη: Ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ- Κίνας και η επιστροφή του όπλου των δασμών στο προσκήνιο έριξαν βαριά τη σκιά τους στο επιχειρηματικό κλίμα και την οικονομική δραστηριότητα παγκοσμίως. Σε ορισμένες περιπτώσεις (πρωτίστως στις ανεπτυγμένες οικονομίες και στην Κίνα) οι εξελίξεις αυτές ενέτειναν την επιβράδυνση, που ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη.

Με το οικονομικό περιβάλλον να καθίσταται αβέβαιο, οι επιχειρήσεις άρχισαν να είναι επιφυλακτικές στις δαπάνες τους, με αποτέλεσμα οι παγκόσμιες αγορές εξοπλισμού να δεχθούν ισχυρή πίεση. Η ζήτηση για διαρκή αγαθά από τα νοικοκυριά επίσης αποδυναμώθηκε, αν και υπήρξε ελαφρά ανάκαμψη στο δεύτερο τρίμηνο του 2019. Οι πιέσεις έγιναν ιδιαιτέρως αισθητές στον κλάδο αυτοκινήτου, που είχε να αντιμετωπίσει μεταξύ άλλων αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο, νέους κανόνες για εκπομπές ρύπων, αλλά και τη στροφή των καταναλωτών σε ride shares.

Οι κεντρικές τράπεζες αντέδρασαν επιθετικά. H Fed στις ΗΠΑ, η ΕΚΤ στην Ευρωζώνη και οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες των αναδυόμενων αγορών μείωσαν τα επιτόκιά τους. Η ΕΚΤ αποφάσισε και την επαναφορά του «μπαζούκας» της ποσοτικής χαλάρωσης.

Brexit: Τέλος πήρε μέσα στο 2019 και το Brexit. Ο Τζόνσον κατέφυγε στις εκλογές στις 12 Δεκεμβρίου έχοντας ως κεντρική συνθηματολογία του «Ας τελειώνουμε με το Brexit », ζητώντας ξανά την λαϊκή εντολή για να προωθήσει την έξοδο από την ΕΕ στις 31.1.2020.

Το Ηνωμένο Βασίλειο πρόκειται να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 31 Ιανουαρίου, ημερομηνία που έχει ήδη αναβληθεί τρεις φορές μετά το δημοψήφισμα του 2016.

Αν ο Μπόρις Τζόνσον κερδίσει πράγματι την απόλυτη πλειοψηφία, θα επιδιώξει να έχει υιοθετηθεί μέχρι τότε από το κοινοβούλιο η συμφωνία διαζυγίου, την οποία διαπραγματεύθηκε με την Ευρωπαϊκή Ένωση, για να εξασφαλίσει μια ήπια έξοδο.

Αλλαγή σκυτάλης στην ΕΚΤ: Σε μια πανηγυρική τελετή, παρουσία των Μέρκελ και Μακρόν, ο απερχόμενος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ντράγκι παρέδωσε τυπικά τη σκυτάλη στη διάδοχό του Λαγκάρντ.

Η νομικός Κριστίν Λαγκάρντ δεν είναι μόνον η πρώτη γυναίκα επικεφαλής της Ευρωτράπεζας αλλά και η πρώτη που δεν είναι οικονομολόγος.

Αυτό που διαθέτει σίγουρα είναι μια μακρά εμπειρία στη διεθνή πολιτικοοικονομική σκακιέρα. Το 2007 έγινε η πρώτη γυναίκα που αναλάμβανε το χαρτοφυλάκιο Οικονομίας και Οικονομικών στη Γαλλία, ενώ το 2011 η πρώτη γυναίκα επικεφαλής του ΔΝΤ.

Η κ. Λαγκάρντ έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αναπροσαρμογής της νομισματικής πολιτικής μέσω του προγράμματος του QE.