«Χάρισα το Αιγαίο στους Τούρκους»! Αυτό φέρεται ότι είπε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στοχαζόμενος πάνω σ’ ένα από τα κεντρικά λάθη που διέπραξε στην εξωτερική πολιτική.

Η εξωτερική πολιτική της Μεταπολίτευσης υπήρξε σε γενικές γραμμές επιτυχής. (Εφερε την Ελλάδα όπως και την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κ.λπ.). Διέπραξε όμως και ορισμένα στρατηγικά λάθη που τα πληρώνουμε ακόμη. Καταγράφω πέντε – τα κυριότερα:

Πρώτον, η απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να αποσύρει τον Αύγουστο του 1974 την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ως αντίδραση στη δεύτερη εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Η απόφαση αυτή επέτρεψε στην Τουρκία να εγείρει αξιώσεις και να κατοχυρώσει θέσεις για το Αιγαίο που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να κάνει (εναέριος χώρος, FIR, κ.λπ.). Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (όπως καταγράφεται στο βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια», τόμος Β, 1974-1916), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναγνώριζε αυτό το λάθος, φέρεται μάλιστα ότι έχει πει «χάρισα το Αιγαίο στους Τούρκους» με την απόσυρση! Η Ελλάδα επανήλθε βέβαια στο στρατιωτικό σκέλος το 1980, αλλά τα τετελεσμένα που είχαν δημιουργηθεί στο Αιγαίο δεν ανατράπηκαν.

Δεύτερον, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήσαμε (1991) και διαχειριστήκαμε την ονομασία της γειτονικής μας χώρας (Βόρεια Μακεδονίας σήμερα). Και κυρίως η απόρριψη από την Ελλάδα τον Μάιο 1992 του λεγόμενου «πακέτου Πινέιρο» για τη λύση του προβλήματος. Η απόρριψη είχε ως συνέπεια να παραμείνει το θέμα ανοιχτό για άλλα είκοσι επτά χρόνια σε μια διαμάχη που ο υπόλοιπος κόσμος δεν μπορούσε και πολύ εύκολα να καταλάβει και με την Ελλάδα να εμφανίζεται ολίγον γραφική σε θέσεις και απόψεις, σπαταλώντας πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο εις βάρος του πραγματικού προβλήματος – απειλής που αντιμετώπιζε.

Τρίτον, η μη επίλυση του κυπριακού προβλήματος, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν δύο τουλάχιστον ρεαλιστικές ευκαιρίες για κάτι τέτοιο – το 2004 με το σχέδιο Ανάν που εάν είχε γίνει αποδεκτό τώρα τα πράγματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά και το 2017 στο Κραν Μοντανά. Βεβαίως η πρωταρχική ευθύνη για τη μη επίλυση δεν ανήκει στην Αθήνα, αλλά η τελευταία στο μέτρο που της αναλογεί έπαιξε τον (αρνητικό) ρόλο της, ιδιαίτερα το 2017, καθώς προέβαλε ακραία μαξιμαλιστικές θέσεις. Η μη επίλυση του κυπριακού προβλήματος συνιστά έναν αφετηριακό λόγο για την έκρυθμη κατάσταση που έχουμε σήμερα στην Ανατολική Μεσόγειο με τις έκνομες δραστηριότητες της Τουρκίας και μια άλλη αλληλουχία δυσμενών εξελίξεων.

Τέταρτον, η εγκατάλειψη το 2004 των ρυθμίσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999) για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών είτε μέσω διαπραγματεύσεων είτε με παραπομπή τους στο Διεθνές Δικαστήριο. Η Ελλάδα επέτρεψε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία χωρίς να έχουν εκπληρωθεί αυτές οι προϋποθέσεις. Και το έκανε αυτό γιατί δεν ήθελε να παραπέμψει κάποια θέματα στο Διεθνές Δικαστήριο λόγω του φόβου ότι δεν θα δικαιωθεί πλήρως (!) ενώ σε κάποια θέματα είχαν σημειωθεί συγκλίσεις. Θα είχαμε δηλαδή τότε πιθανότατα λύσει τα ελληνοτουρκικά και δεν το πράξαμε λόγω φόβου.

Πέμπτον, ο άστοχος τρόπος με τον οποίο μπήκαμε στις λεγόμενες τριμερείς συμπράξεις στην Ανατολική Μεσόγειο έπειτα από σχετική παρότρυνση και πίεση της Λευκωσίας. Ενώ θα έπρεπε να ενισχύσουμε στον ύψιστο βαθμό τις σχέσεις μας με όλες τις χώρες της περιοχής, δεν θα έπρεπε να μπούμε τόσο άγαρμπα σε σχήματα που καταλήγουν σκόπιμα ή μη να ερμηνεύονται ή παρερμηνεύονται ως επιχειρήσεις αποκλεισμού της Τουρκίας από τα τεκταινόμενα της Ανατολικής Μεσογείου.

Τις συνέπειες όλων των λαθών τις βιώνουμε. Τα λάθη πληρώνονται…

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ

Headlines