Ηραίο : Ο σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος της Σάμου

Στον κόσμο της ελληνικής μυθολογίας η Ήρα, αδελφή και σύζυγος του Δία, είναι η μέγιστη θηλυκή θεότητα του ουρανού, η ευγενέστερη και πλέον σεβαστή των θεαινών του Ολύμπου.

Θεωρείται προστάτιδα του νόμιμου γάμου και αρωγός στις ωδίνες του τοκετού, αποτελεί δε το σύμβολο της σεμνής, αγνής και αφοσιωμένης γυναίκας και συζύγου.

Πολυάριθμοι μύθοι αναφέρονται στις καταδιώξεις των ερωμένων του Δία από τη ζηλότυπη Ήρα, όπως και στους ανηλεείς διωγμούς των παράνομων τέκνων του άπιστου συζύγου της.

Η Ήρα λατρεύτηκε αρχικά, όπως και ο Δίας, σε ορεινούς τόπους, ενώ αργότερα τιμήθηκε με την ίδρυση ναών, την κατασκευή αγαλμάτων και την καθιέρωση τελετών.

Στα πλέον ονομαστά ιερά που ήταν αφιερωμένα στην Ήρα συγκαταλέγεται, ως γνωστόν, το Ηραίο της Σάμου, επίσημο ιερό του νησιού και ιωνικό κέντρο λατρείας.

Σύμφωνα με την παράδοση, στην περιοχή του Ηραίου, στη νοτιοανατολική ακτογραμμή της Σάμου, γεννήθηκε και μεγάλωσε η Ήρα.

Τα εκπληκτικά αναθήματα στη θεά (μοναδικά έργα τέχνης από μάρμαρο, πηλό, γυαλί, ελεφαντόδοντο, χρυσό και χαλκό) μαρτυρούν την απήχηση της λατρείας της, τη διεθνή ακτινοβολία του ιερού και τις πολιτισμικές σχέσεις των Σαμίων με άλλες περιοχές της ελλαδικής επικράτειας (Αττική, Λακωνία, Κρήτη) και του τότε γνωστού κόσμου (Κύπρο, Αίγυπτο, Συρία, Mικρά Ασία, Περσία, Mεσοποταμία κ.α.).

Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού το Ηραίο πρέπει να συνίστατο από ένα μικρό λίθινο βωμό, τη λυγαριά, το ιερό δέντρο της Ήρας, και ένα ναόσχημο κτίσμα, που προστάτευε το ξόανο (ξύλινο λατρευτικό άγαλμα) της θεάς.

Ο πρώτος ναός της Ήρας, ο Εκατόμπεδος Ι, χτίστηκε δυτικά του βωμού τον 8ο αιώνα π.X., ενώ στα μέσα του 7ου αιώνα π.X. χτίστηκε πάνω στα παλαιά θεμέλια νέος ναός, ο Εκατόμπεδος ΙΙ, με αλλαγές στην τοιχοδομία και πιθανώς ξύλινη περίσταση.

Τον 6ο αιώνα π.X. (570/560 π.Χ.) οικοδομήθηκε ο πρώτος κολοσσιαίος ναός, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Pοίκου και του πολυτάλαντου καλλιτέχνη Θεοδώρου.

Ο δίπτερος ναός, θαύμα της ιωνικής αρχιτεκτονικής, καταστράφηκε από σεισμό ή καθίζηση του εδάφους.

Ο νέος ναός άρχισε να χτίζεται επί τυραννίας Πολυκράτη (538-522 π.Χ.), αλλά κατά πάσαν πιθανότητα δεν αποπερατώθηκε.

Τον 5ο/6ο αιώνα μ.Χ. οικοδομήθηκε στο χώρο του Ηραίου τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, ενώ το 16ο αιώνα χτίστηκε στη θέση της σταυροειδής βασιλική με τρούλο.

Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου του Ηραίου είναι τα ακόλουθα:

• ο ναός της Ήρας (δίπτερος ναός ιωνικού ρυθμού κατασκευασμένος από πωρόλιθο, κολοσσιαίων διαστάσεων, με 155 μαρμάρινους κίονες και μάλλον ξύλινο θριγκό), που άρχισε να οικοδομείται επί τυραννίας Πολυκράτη
• ο μεγάλος βωμός, στην ίδια πάντα θέση (η παλαιότερη φάση του τοποθετείται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, μνημειακό μέγεθος απέκτησε το 560 π.Χ. περίπου, ενώ χτίστηκε εκ νέου κατά τους Αυτοκρατορικούς Χρόνους)
• η Ιερά Οδός, που οδηγούσε από την αρχαία πόλη της Σάμου (περιοχή Πυθαγορείου) στο Ηραίο και ήταν στολισμένη με αντιπροσωπευτικά μνημεία
• ο Εκατόμπεδος Ι (8ος αιώνας π.Χ.)
• ο Εκατόμπεδος ΙΙ (μέσα 7ου αιώνα π.Χ.)
• το «νότιο κτίριο», περίπτερος ναός, χρονολογούμενος πιθανώς στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.

Ο οικισμός του Ηραίου

Σε μικρή απόσταση από το σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο του Ηραίου βρίσκεται ο ομώνυμος παραθαλάσσιος οικισμός, στο μικρό λιμάνι του οποίου δένουν βάρκες και αλιευτικά.

Ψαροταβέρνες, εστιατόρια και καφέ μπαρ κατά μήκος της παραλίας προσελκύουν στο γραφικό οικισμό μεγάλο αριθμό επισκεπτών.

Στον κάμπο του Ηραίου είναι χτισμένος ο πύργος του Σαρακίνη. Ο τριώροφος πύργος-κατοικία οικοδομήθηκε το 1577 από τον Νικόλαο Σαρακίνη, πιλότο (πλοηγό) του στόλου του τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλή.

Δίπλα στον πύργο του Σαρακίνη βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1602) και του Αγίου Γεωργίου (πιθανώς σύγχρονη με τον πύργο).

Ξεχωριστή εμπειρία αποτελεί η περιήγηση με σκάφος στις νότιες ακτές της Σάμου, στη διαδρομή από το Ηραίο προς τη Σαμιοπούλα, με θαλάσσιες σπηλιές και μοναχικές παραλίες να τραβούν την προσοχή των παραθεριστών.