Επικίνδυνες ισορροπίες στη Μέση Ανατολή

Την εβδομάδα που πέρασε ο κόσμος βρέθηκε κοντά σ’ έναν καταστροφικό πόλεμο – αν κρίνουμε τουλάχιστον από τις δηλώσεις αμερικανών και ιρανών αξιωματούχων. Στην πράξη, φάνηκε κανείς να μην το θέλει, καθώς και οι δύο πλευρές έδειξαν να κάνουν λίγο πίσω, σώζοντας παράλληλα κάποια προσχήματα. Η δολοφονία του ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί από τους Αμερικανούς είναι σίγουρο ότι θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην περιοχή, όμως προς το παρόν η μεγάλη διπλωματική κινητικότητα πραγματοποιήθηκε για να αποφευχθούν οι άμεσες συνέπειες. Οι εξελίξεις επηρεάζουν τις ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή, που ούτως ή άλλως δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα σταθερές.

Το μόνο που ουσιαστικά συγκράτησε τις δύο πλευρές είναι ο φόβος όσων θα μπορούσαν να συμβούν. Η Τεχεράνη δοκίμασε τη μη-προβλεψιμότητα του Ντόναλντ Τραμπ και όσο μεγάλη κι αν είναι η επιθυμία των Ιρανών για αντίποινα, οι ευρωπαίοι ηγέτες έσπευσαν να συμβουλεύσουν την ιρανική ηγεσία να αντιδράσει ψύχραιμα και να αναγνωρίσει πως οποιαδήποτε άμεση επίθεση σε αμερικανικές εγκαταστάσεις στη Μέση Ανατολή θα προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη κλιμάκωση. Η Τεχεράνη πραγματοποίησε πυραυλική επίθεση σε δύο αμερικανικές βάσεις, χωρίς θύματα.

Επιθέσεις κατά ΗΠΑ

Αρκετοί ευρωπαίοι διπλωμάτες ιδιωτικά παρατήρησαν πως ανάμεσα στα συνθήματα για «Θάνατο στην Αμερική», υπήρξαν κάποιοι ανώτεροι ιρανοί στρατιωτικοί ηγέτες που μίλησαν προσεκτικά για πιθανές απαντήσεις, τονίζοντας ότι θα συμβούν σε χρόνο και στόχο που θα επιλέξει η Τεχεράνη. Τον τελευταίο χρόνο το Ιράν έχει πραγματοποιήσει επιθέσεις στις ΗΠΑ και τους συμμάχους της «δι’ αντιπροσώπων», στις χώρες όπου διατηρεί επαφές με σιιτικές ένοπλες οργανώσεις. Μια επίθεση σε αμερικανικά συμφέροντα από τους Φρουρούς της Επανάστασης θα ήταν αυτοκτονική. Οι ΗΠΑ διατηρούν 60.000 στρατιώτες στη Μέση Ανατολή – μεταξύ των οποίων οι 5.200 που το Ιράκ ζήτησε να αποχωρήσουν από το έδαφός της.

Ολα αυτά ίσως δίνουν στους διπλωμάτες ένα στενό παράθυρο ευκαιρίας για προσπάθεια αποκλιμάκωσης της κρίσης. Ο Ντομινίκ Ράαμπ, ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών, μετέβη στην Ουάσιγκτον και ζήτησε από τον Λευκό Οίκο να σκεφθεί πιο στρατηγικά την ανάμειξή του στη Μέση Ανατολή, την ώρα που πολλοί στο Πεντάγωνο φαίνεται να μοιράζονται αυτή την άποψη. Ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ Γιόζεπ Μπορέλ, προσκάλεσε στις Βρυξέλλες τον ιρανό υπουργό Εξωτερικών Τζαβάντ Ζαρίφ, ενώ χθες πραγματοποιήθηκε στη βελγική πρωτεύουσα έκτακτη σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών της για το θέμα αυτό. Η Ευρώπη στο παρελθόν έχει επικριθεί επειδή η δράση της στη Μέση Ανατολή είναι ανεπαρκής, και τώρα θα μπορούσε να αδράξει την ευκαιρία να λειτουργήσει ως μεσολαβητής ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Γραμμές επικοινωνίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης υπάρχουν ακόμα – μέσω του Ομάν, της Ιαπωνίας ή μέσω της ελβετικής πρεσβείας, όπως γινόταν μέχρι σήμερα. Το Ιράν μπορεί να υπολογίζει ότι διαθέτει ακόμα πολιτικούς αλλά και στρατιωτικούς δρόμους για να κυνηγήσει τα μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα. Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, μπορεί να υποστήριξε ότι οι Ιρακινοί χόρευαν στους δρόμους όταν έμαθαν για τον Σουλεϊμανί αλλά η δολοφονία του φαίνεται να αποδυναμώνει τις αντιιρανικές δυνάμεις στη Βαγδάτη.

Εάν η Τεχεράνη επιδείξει αυτοσυγκράτηση μπορεί να ενισχυθούν οι φιλοϊρανικές ομάδες στο Ιράκ καθώς ξεκινούν νέες προσπάθειες για τον σχηματισμό της επόμενης κυβέρνησης. Ενα πιο φιλο-ιρανικό αίσθημα μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής όπου η κοινή γνώμη αντέδρασε έντονα στις αρχικά πολεμοχαρείς απειλές του Ντόναλντ Τραμπ. Ισως γι’ αυτό στο διάγγελμά του το βράδυ της Τετάρτης εμφανίσθηκε πολύ πιο ήπιος και λιγότερο προκλητικός.

Παιχνίδια

Για τις λεπτές και όχι πάντα προφανείς ισορροπίες της περιοχής, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι οι ηγέτες του Κατάρ έσπευσαν στην Τεχεράνη προκειμένου να εκφράσουν την υποστήριξή τους, παρότι δεκάδες χιλιάδες αμερικανοί στρατιώτες φιλοξενούνται σε καταριανό έδαφος. Από την άλλη, τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, οι δύο πιο στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ στον Κόλπο, έκαναν πολύ συγκρατημένες παρατηρήσεις για τη δολοφονία του Σουλεϊμανί. Μάλιστα το Ριάντ τόνισε πως δεν συζητήθηκε η γνώμη του από τον Λευκό Οίκο για την επίθεση στη Βαγδάτη. Μάλιστα ο Ανουάρ Γκαργκάς, υπουργός Εξωτερικών των Εμιράτων δήλωσε: «Είναι σημαντικό να προχωρήσει η περιοχή στην αποκλιμάκωση και να ακολουθήσουμε ένα πολιτικό μονοπάτι προς τη σταθερότητα».

Μια ανοιχτή υποστήριξη προς τις ΗΠΑ από τους στενούς συμμάχους της στην περιοχή το μόνο που θα έκανε θα ήταν να θέσει τις συγκεκριμένες χώρες στο στόχαστρο του Ιράν, αλλά και να προκαλέσει την κοινή γνώμη στο εσωτερικό της. Γραμμές επικοινωνίας, έστω και έμμεσες, έχουν ανοίξει μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας τους τελευταίους μήνες και μια νέα κατάσταση – αν και αδύναμη ακόμα – έχει αρχίσει να διαμορφώνεται. Ο Τραμπ μπορεί να κάλεσε τις χώρες που συμμετείχαν στη διεθνή συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν να αποδεχθούν πως πλέον δεν ισχύει και να αποχωρήσουν, όμως το γεγονός ότι το Ιράν θα επιτρέψει να συνεχισθούν οι ανεξάρτητες επιθεωρήσεις των εγκαταστάσεών του και ότι ο εμπλουτισμός του ουρανίου δεν θα ξεπεράσει το 20%, δείχνει πως οι ευρωπαϊκές χώρες θα συνεχίσουν να διατηρούν την πόρτα ανοιχτή.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ