Υπουργείο Μετανάστευσης : Η πολύπαθη ιστορία μέχρι την επανίδρυσή του

Το υπουργείο Μετανάστευσης είναι μια «πονεμένη» ιστορία στην Ελλάδα όπως και γενικότερα το θέμα της μεταναστευτικής πολιτικής.

Η μεταναστευτική πολιτική ήταν μέχρι το 2016 διεύθυνση κυρίως του υπουργείου Εσωτερικών. Το παράδοξο είναι πως η Ελλάδα ήταν ήδη χώρα υποδοχής μεταναστών από τη δεκαετία του 1990. Οι μεταναστευτικές ροές αρχικά προέρχονταν κυρίως από τα Βαλκάνια και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Κατά τη δεκαετία του 2000-2010 και μετέπειτα η μεταναστευτικές ροές συνεχίστηκαν αυξημένες αλλά διαφοροποιήθηκαν ως προς τη σύνθεσή τους και γίνονταν μέσω Τουρκίας, διαμέσου των χερσαίων συνόρων στον Έβρο και τα νησιά του Αιγαίου.

Πειραματισμοί και ανετοιμότητα

Ωστόσο υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής ιδρύθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τη δεύτερη κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα. Στις 4 Νοεμβρίου του 2016 και πρώτος υπουργός ανέλαβε ο Γιάννης Μουζάλας, ο οποίος ήταν αναπληρωτής υπουργός αρμόδιος για τη μετανάστευση όταν το εν λόγω χαρτοφυλάκιο ανήκε στο υπουργείο Εσωτερικών.

Ο κ. Μουζάλας παρέμεινε στη θέση του ως τον ανασχηματισμό της 28^ης Φεβρουαρίου του 2018. Τον διαδέχτηκε ο Δημήτρης Βίτσας μέχρι και τις εκλογές της 7^ης Ιουλίου 2019 οπότε και καταργήθηκε το εν λόγω υπουργείο από την κυβέρνηση της ΝΔ και του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Στις 8 Ιουλίου του 2019 ο κ. Μητσοτάκης μετέτρεψε ουσιαστικά τον πρώην υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής σε υφυπουργείο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, διορίζοντας ως αναπληρωτή υπουργό το Γιώργο Κουμουτσάκο.

Όλα αυτά μέχρι πριν από λίγες ώρες όπου επανασυστάθηκε ως ιδιαίτερο χαρτοφυλάκιο η μετανάστευση με υπουργό το Νότη Μηταράκη και αναπληρωτή του τον κ. Κουμουτσάκο.

Η προσφυγική κρίση του 2015

Η σωστή κίνηση να ιδρυθεί για πρώτη φορά αυτόνομο υπουργείο Μετανάστευσης έστω και καθυστερημένα, κατά τα τέλη του 2016 ουσιαστικά ήρθε ως απότοκο της πρωτοφανούς εκδήλωσης προσφυγικής κρίσης.

Το καλοκαίρι του 2015 υπήρξε ορόσημο, με τη μαζική εισροή κυρίως Σύρων προσφύγων κατά εκατοντάδες χιλιάδες λόγω του πολέμου στη Συρία, αλλά και των γεωπολιτικών παιχνιδιών της Τουρκίας που άνοιξε την στρόφιγγα των ροών προς Ευρώπη.

Ουσιαστικά το υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής κλήθηκε να διαχειριστεί αυτή την κρίση. Ελέω και των ευρωπαϊκών Συνθηκών (κανονισμοί Δουβλίνου) και Συμφωνιών ΕΕ – Τουρκίας, καθώς και της στάσης χωρών της Ευρώπης όπως αυτών του Βίζεγκραντ, κλήθηκε να διαχειριστεί μια από τις πιο καυτές πατάτες που είχε στα χέρια της η κυβέρνηση Τσίπρα.

Το υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής και ο Γιάννης Μουζάλας επί της ουσίας αναλώθηκε στο να ασχολείται κατ’ αποκλειστικότητα με το προσφυγικό άσυλο και με την εξεύρεση χώρων για το «στρατοπέδευση» των εγκλωβισμένων στην Ελλάδα προσφύγων και μεταναστών.

Γύρω από αυτό το σκηνικό έστησαν οικονομικό «πάρτι» ΜΚΟ, αλλά και διάφοροι ημέτεροι και παρατρεχάμενοι.

Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρεθεί ελεγχόμενη για κακοδιαχείριση και διαφθορά για την χρήση των κονδυλίων που κατευθύνονταν στη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος.

Οι παραιτήσεις Μουζάλα λόγω… Μόριας

Σε αυτό το πλαίσιο υπήρξαν σοβαρά σφάλματα και αστοχίες από την τότε κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.

Ο Γιάννης Μουζάλας κατά την περίοδο της υπουργίας του βρέθηκε πολλές φορές στο στόχαστρο ακόμα και του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ, του τότε κυβερνώντος κόμματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του έφτασε δύο με τρεις φορές κοντά στην παραίτηση, η οποία την τελευταία στιγμή ανακαλούνταν.

Μάλιστα το 2017 ο κ. Μουζάλας είχε αποχωρήσει μετά από μια επεισοδιακή κομματική συνεδρίαση της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ. Ενώ λίγο μετά το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής διέψευδε τα δημοσιεύματα που ήθελαν τον κ. Μουζάλα να είχε θέσει την παραίτησή του στη διάθεση του πρωθυπουργού.

Εκείνη η περίοδος ουσιαστικά σημαδευόταν από τη μετατροπή της Μόριας σε κολαστήριο λόγω υπερπληθυσμού, που είχε ως αποτέλεσμα θανάτους των προσφύγων που βρίσκονταν σε εκείνη τη δομή.

Ενδεικτική της κατάστασης και του βαρύτατου κλίματος στο εσωτερικό τότε του ΣΥΡΙΖΑ για τον Γιάννη Μουζάλα, ήταν η προσπάθεια του διαδόχου του στο υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής Δημήτρη Βίτσα να διασκεδάσει τις εντυπώσεις κατά την τελετή παράδοσης παραλαβής.

«Η χώρα χρειάζεται ανθρώπους σαν τον Γιάννη Μουζάλα να τους αξιοποιεί» δήλωνε ο Δημήτρης Βίτσας, καθώς το πρόσωπο του κ. Μουζάλα συγκέντρωνε τα πυρά της αντιπολίτευσης για την αποτυχία της κυβέρνησης να ανταποκριθεί με επάρκεια στις ανάγκες της προσφυγικής κρίσης.

«Δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι στην πολιτική του υπουργείου, γιατί είναι η πολιτική της κυβέρνησης» τόνισε ο διάδοχος του κ. Μουζάλα, κ. Βίτσας το 2018.

ΜΚΟ, ημέτεροι και αδιαφάνεια

Λίγο αργότερα όμως ήρθε στην επικαιρότητα η πληροφορία πως η ειδική επιτροπή της ΕΕ για ζητήματα διαφθοράς, OLAF είχε ξεκινήσει έρευνα για την εξέταση της διαχείρισης των προσφυγικών κονδυλίων στην Ελλάδα.

Ερωτήματα υπήρχαν από το 2015 και το 2016 καθώς θεωρείται ότι στην Ελλάδα διατέθηκε κυρίως προς τις ΜΚΟ ένα τεράστιο ποσό ανθρωπιστικής βοήθειας, το οποίο είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Από τα χρήματα αυτά στην Ελλάδα για τις ανάγκες του προσφυγικού τη διετία εκείνη διατέθηκαν πολύ λιγότερα από όσα υπολογίζονταν.

Οι καταγγελίες Βουδούρη

Ήδη από το Σεπτέμβρη του 2016 υπήρξαν καταγγελίες από τον τότε γενικό γραμματέα του υπουργείου Οδυσσέα Βουδούρη με προσωπικές αιχμές κατά του κ. Μουζάλα.

«Η Νορβηγία έχει περισσότερους πρόσφυγες συγκριτικά με τον πληθυσμό της, από ότι έχουμε εμείς. Πόσο ξοδεύει η Νορβηγική κυβέρνηση, ανά πρόσφυγα και ανά έτος; Ξοδεύει λιγότερο, από τα χρήματα που ξοδεύουμε εμείς. Το μέσο κόστος ενός πρόσφυγα στη Νορβηγία, ανά έτος, είναι της τάξεως των 12.000 (ευρώ). Στην Ελλάδα είναι 15.000» είχε αναφέρει μεταξύ άλλων ο κ. Βουδούρης που παραιτήθηκε από τη θέση του.

Καμμένος και απευθείας αναθέσεις

Την ίδια ώρα αντίστοιχο πρόβλημα υπήρξε και με το γεγονός ότι για να αντιμετωπιστούν οι κατεπείγουσες ανάγκες για την κατασκευή καταυλισμών, σίτισης και στέγασης των προσφύγων φτάσαμε σε έναν αδιαφανή μηχανισμό διαχείρισης που διακρινόταν από τη δυνατότητα του υπουργείου Άμυνας με υπουργό τον Πάνο Καμμένο να προχωράει σε απευθείας αναθέσεις των εν λόγω έργων. Αυτό είχε θεσπιστεί με ΠΝΠ του 2015.

Ανάμεσα στα όσα έχουν καταγγελθεί είναι και απευθείας αναθέσεις συνολικά 26,9 εκατομμυρίων ευρώ για τη σίτιση στα hotsposts σε Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο, Κω και Λέρο, οι οποίες έγιναν σε συγκεκριμένες εταιρίες, μία εκ των οποίων ανήκει και στον προσωπικό φίλο του Πάνου Καμμένου Γιάννη Τουτζιαρίδη.

Προσφυγικό ή μεταναστευτικό;

Όλα αυτά βοηθούντων και των χειρισμών της κυβέρνησης μετέτρεψαν το προσφυγικό ζήτημα σε ένα από τα θέματα αιχμής του αντιπολιτευτικού λόγου της ΝΔ η οποία ουσιαστικά μέχρι τις εκλογές του 2019 επέρριπτε τις ευθύνες για τις ροές στην κυβέρνηση του κ. Τσίπρα και στην «ιδεοληψία» της όσον αφορά τη φύλαξη των θαλάσσιων συνόρων.

Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης ήταν η κατάργηση του υπουργείου Μεταναστευτικής πολιτικής και η δημιουργία ενός αυστηρότερου πολιτικού και θεσμικού πλαισίου. Αυτό το πλάισιο διατυπώθηκε με την ανάληψη των καθηκόντων του κ. Μητσοτάκη και συμπυκνώθηκε στη φράση ότι «πλέον δεν υφίσταται προσφυγικό αλλά μόνο μεταναστευτικό ζήτημα» από τη στιγμή που δεν έρχονται Σύροι στην Ελλάδα.

Τελικά φτάσαμε στη σημερινή εξέλιξη με την επανίδρυση του υπουργείου Μετανάστευσης και αφού στο μεταξύ ο ΣΥΡΙΖΑ επιχείρησε να εμφανιστεί δικαιωμένος για την πολιτική του, όταν σε πρώτη φάση είχε αξιοποιήσει τη δήλωση του αναπληρωτή υπουργού Γιώργου Κουμουτσάκου για τη συσχέτιση των ροών προσφύγων και μεταναστών με τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς και το ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή.