Επικίνδυνα παιχνίδια κυριαρχίας

H κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι και πάλι προβληματική. Μετά τη δολοφονία του ιρανού στρατηγού Σουλεϊμανί, το Ιράν προέβη στα πρώτα αντίποινα σε βάρος αμερικανικών στόχων στο Ιράκ και μένει να δούμε αν θα υπάρξει συνέχεια. Με τη δεδομένη δυσκολία αξιολόγησης των επιλογών Τραμπ, θα προσπαθήσουμε παρόλα αυτά να κρίνουμε τι τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση και ποια τα παρεπόμενά της.

Ο αμερικανός πρόεδρος πιέζεται στο εσωτερικό με την καθαίρεσή του, η οποία συγκεντρώνει μεν ελάχιστες πιθανότητες ευόδωσης, ωστόσο τυχόν νέες αποκαλύψεις αλλά και η επιλογή των Δημοκρατικών να επιμηκύνουν χρονικά τη διαδικασία αμαυρώνουν την εικόνα του. Βρισκόμενος 10 μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές, ο ένοικος του Λευκού Οίκου θα ήθελε το ενδιαφέρον των συμπολιτών του να στραφεί στα επιτεύγματα της προεδρίας του (οικονομία), στην τήρηση του προεκλογικού συνθήματος «Η Αμερική πρώτα», αλλά και στη δήθεν αποφασιστικότητά του στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Κλείνοντας, κατά τα φαινόμενα, το μέτωπο του εμπορικού πολέμου με την Κίνα, έστω και χωρίς ολοκληρωμένη συμφωνία, και ενώ η εκκρεμότητα με τη Βόρεια Κορέα δεν φαίνεται να διευθετείται ικανοποιητικά, ο Τραμπ προσπαθεί εναγωνίως να ενεργήσει με τρόπους που θα διαχωρίσουν τη θέση του από τους προκατόχους του (ειδικότερα τον «συγκαταβατικό» Ομπάμα).

Αφήνοντας κατά μέρος τον βίο και την πολιτεία του Σουλεϊμανί, η αμερικανική διοίκηση για μία ακόμα φορά έδρασε μονομερώς, σε περιφρόνηση όχι μόνο διεθνών κανόνων, αλλά και των νομοθετικών σωμάτων των ΗΠΑ. Μάλιστα, ο πολλές φορές προωθημένος, έως και ανεξέλεγκτος τρόπος με τον οποίο επιχειρεί ο Τραμπ να απεγκλωβιστεί από τον έλεγχο Γερουσίας και Βουλής των Αντιπροσώπων υποχρεώνει τα δύο Σώματα να κινούνται με ανάλογα αποφασιστικό τρόπο για να βάλουν φρένο στον πρόεδρό τους.

Ασφαλώς η εξόντωση του ιρανού στρατηγού δεν σχετίζεται τόσο με τις εγχώριες δυναμικές στις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε καν με την αποπομπή Τραμπ, όσο με την πίεση για αποτελέσματα εκ μέρους των περιφερειακών συμμάχων της Ουάσιγκτον (Ισραήλ και Σαουδική Αραβία) αλλά και την ανάγκη της πρώτης να απαντήσει εμφατικά σε ένα μπαράζ επιθετικών ενεργειών του Ιράν (δήμευση δεξαμενοπλοίων στα Στενά του Ορμούζ, επίθεση στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας και δολοφονία αμερικανού κατασκευαστή στο Ιράκ).

Παρότι πρόσκαιρα οι τελευταίες εξελίξεις οδηγούν την αμερικανική ηγεσία στην αποστολή επιπλέον στρατευμάτων στην περιοχή, η απόφαση για απόσυρση και αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή μοιάζει ειλημμένη.

Βέβαια, προϋπόθεση για αυτό είναι όχι μόνο μια προσωρινή αποκλιμάκωση με το Ιράν αλλά μια ευρύτερη διευθέτηση ή τελοσπάντων ένας συμβιβασμός, μέσω του οποίου η ανάσχεση του Ιράν δεν θα είναι ο πρωταρχικός στόχος των ΗΠΑ. Ωστόσο, με το χτύπημα αυτό η Ουάσιγκτον δείχνει το εύρος των δυνατοτήτων της να πλήξει εχθρικούς στόχους, έστω και χωρίς μόνιμη παρουσία στρατευμάτων και ως προειδοποιητικό μάθημα για όσους αντιστρατεύονται τα αμερικανικά συμφέροντα – κανείς δεν προστατεύεται επαρκώς από την αμερικανική στρατιωτική μηχανή, έτσι πανίσχυρη που υπερηφανεύεται ότι την έχει εξελίξει ο Τραμπ.

Εξίσου, ο τελευταίος φαίνεται να θεωρεί ότι το συγκεκριμένο χτύπημα ισοφαρίζει αυτά που προηγήθηκαν από πλευράς Τεχεράνης και τυχόν αδυναμία γρήγορης αναπλήρωσης του Σουλεϊμανί θα πλήξει και επιχειρησιακά τους σχεδιασμούς της στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα, η αμερικανική κίνηση αποσκοπεί και στην αποδυνάμωση του Ιράν και κυρίως στην υποχρεωτική αναδίπλωσή του από τα περιφερειακά δρώμενα. Επειδή παρά τις οικονομικές πιέσεις, που είναι αρκετά αποτελεσματικές, αυτό δεν έχει επιτευχθεί, η αμερικανική διοίκηση εκτιμά ότι απαιτείται και στρατιωτική πίεση για την αποδόμηση του ιρανικού καθεστώτος.

Βέβαια η επιλογή του Λευκού Οίκου εμπεριέχει και αξιοπρόσεκτα ρίσκα. Σε μια εκλογική χρονιά για τις Ηνωμένες Πολιτείες, δίνεται το άλλοθι στο Ιράν και κατ’ επέκταση και η δυνατότητα να αποδώσει στη δολοφονία τα όποια αντίποινα, που ενδέχεται να ακολουθήσει εντυπωσιακότερες ενέργειες, πλησιάζοντας στις προεδρικές εκλογές. Επίσης, ενώ προ λίγων μηνών ο Τραμπ απέδιδε το άδειασμα των Κούρδων και την αποχώρηση από τη Συρία σε προεκλογικές του εξαγγελίες, δείχνοντας τη συνέπειά του, στο άμεσο μέλλον θα δυσκολευθεί να συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση και ενώ στρατιωτικό και διπλωματικό του προσωπικό θα βρίσκονται σε κίνδυνο. Αλλωστε, και τυχόν στοχοποίηση των συμμάχων των ΗΠΑ συνεπάγεται την ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή, έστω και προσωρινά.

Το Ιράν είναι αναγκασμένο να αντιδράσει για λόγους γοήτρου και για να μη δείξει αδυναμία προς εταίρους και αντιπάλους. Μένει να φανεί αν μετά το διπλό χτύπημα στο Ιράκ θα αποφύγει να διακινδυνεύσει μια δυσανάλογη ενέργεια από πλευράς των ΗΠΑ – όσο πιο κοντά στις προεδρικές εκλογές τόσο πιθανότερο ο Τραμπ να προκρίνει ένα συντριπτικό χτύπημα.

Το ασταθές Ιράκ δείχνει το πρώτο θύμα αυτής της αντιπαράθεσης, με ορατό τον κίνδυνο περαιτέρω διαίρεσης των τριών οντοτήτων του αλλά και επανάκαμψης της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας. Τέλος, οι διαπραγματεύσεις, που σήμερα δείχνουν πολύ μακρινό σενάριο, αρχικά με διαμεσολάβηση κρατών όπως το Ομάν, δεν πρέπει να αποκλειστούν σε βάθος χρόνου, ιδίως αν η Ουάσιγκτον αντιληφθεί ότι η πολιτική της κατευθύνει την Τεχεράνη στην αγκαλιά ανταγωνιστών της.

Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.