Επιδημίες : Οι πιο θανατηφόρες που έπληξαν τον κόσμο

Από την αρχαιότητα, μέχρι και σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από επιδημίες, ιούς και θανατηφόρες ασθένειες.

Αυτές που ακολουθούν ήταν και οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που έχουν μείνει στην ιστορία και τρόμαξαν την ανθρωπότητα.

Πανώλη

Η πανώλη, γνωστή και ως πανούκλα, είναι οξεία λοιμώδης νόσος, η οποία προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis. Μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα μολυσμένων ζώων ή ψύλλων που παρασιτούν σε μολυσμένα ζώα, κυρίως τον μαύρο αρουραίο. Είναι ταχέως μεταδιδόμενη νόσος μέσω άμεσης ή έμμεσης επαφής με το άτομο που νοσεί, η οποία προκαλεί υψηλό πυρετό και τοξική κατάσταση. Δύναται να εμφανιστεί με τρεις διαφορετικές μορφές: βουβωνική (έντονη αιμορραγική λεμφαδενίτιδα), πνευμονική (βαριά πνευμονία), σηψαιμική. Η σηψαιμική και η πνευμονική μορφή είναι πάντα θανατηφόρες, εάν η θεραπευτική αγωγή δεν είναι ταχύτατα αποτελεσματική. Η πανώλη είναι γνωστή από την αρχαιότητα και ανήκει στις 5 σοβαρότερες μεταδιδόμενες ασθένειες. Μετά τον 14ο αιώνα, η νόσος έγινε ενδημική με επιδημικές εξάρσεις να καταγράφονται επί 300 χρόνια, ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα σημειώθηκε πανδημία.

Μαύρη πανώλη

Μαύρη πανώλη ή µαύρος θάνατος ονομάστηκε η πανδημία που εκδηλώθηκε κατά τα έτη 1348 – 1353, η οποία ήταν από τις πλέον καταστροφικές στην παγκόσμια ιστορία. Συνολικά υπολογίζεται ότι στοίχισε τη ζωή σε 75 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη και στην Ασία. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι μείωσε τον τότε παγκόσμιο πληθυσμό από 450 σε 350 εκατομμύρια. Η ασθένεια είχε δύο μορφές: τη βουβωνική (ή σηψαιμική) και την πνευμονική. Μεταδιδόταν ακαριαία, βοηθούμενη από κακές συνθήκες υγιεινής και έλλειψη ιατρικών γνώσεων. Στις αρχές του 1348 είχε ήδη διαδοθεί από την Ιταλία, σε όλη την κεντρική Γαλλία, ενώ μέχρι τον χειμώνα του ίδιου έτους εξαπλώθηκε στη νότια Αγγλία και στη συνέχεια στις Κάτω Χώρες. Συνέπεια της επιδημίας ήταν να χαθεί σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης.

Ελονοσία

Η ελονοσία είναι λοιμώδης ασθένεια που προκαλείται από πρωτόζωα που παρασιτούν στα ερυθροκύτταρα των οργανισμών. Είχε παρατηρηθεί ότι η νόσος ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη γύρω από ελώδεις περιοχές, εξ ου και το όνομά της. Διεθνώς αποκαλείται μαλάρια. Κατά κύριο λόγο, η ασθένεια μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ενός θηλυκού κουνουπιού του γένους Ανωφελές. Το τσίμπημα εισάγει τα παράσιτα από το σάλιο του κουνουπιού μέσα στο ανθρώπινο αίμα. Τα παράσιτα προσβάλλουν το ήπαρ, όπου ωριμάζουν και αναπαράγονται.

Η ελονοσία προκαλεί συμπτώματα που συνήθως περιλαμβάνουν πυρετό, κούραση, εμετούς και πονοκεφάλους. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται 10 με 15 ημέρες μετά το τσίμπημα. Η ελονοσία δύναται να προκαλέσει ίκτερο, επιληπτικές κρίσεις, κώμα ή και θάνατο. Σε άτομα που δεν έχουν θεραπευτεί κατάλληλα, η ασθένεια μπορεί να επανεμφανισθεί και μήνες αργότερα, ενώ η επαναμόλυνση συνήθως προκαλεί ηπιότερα συμπτώματα.

Η ελονοσία είναι ενδημική στις τροπικές και υποτροπικές ζώνες της Γης, π.χ. στην Κεντρική και Νότια Αμερική, Ωκεανία, Νοτιοανατολική Ασία και Μέση Ανατολή. Η δε υπο-Σαχάριος Αφρική κυριολεκτικά μαστίζεται από τη νόσο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι το 50% περίπου του πληθυσμού της Γης απειλείται από τη νόσο, που αποτελεί αιτία θανάτου για περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους τον χρόνο.

Έμπολα

Η νόσος του ιού Ebola, η οποία αρχικά έγινε γνωστή ως αιμορραγικός πυρετός Έμπολα, είναι μια από τις σοβαρότερες, συχνά θανατηφόρες ασθένειες που προσβάλλει τους ανθρώπους και άλλα πρωτεύοντα. Ο ιός μεταδίδεται σε ανθρώπους μέσω της άμεσης επαφής με αίμα και άλλα σωματικά υγρά από μολυσμένα άγρια ζώα, νεκρά ή ζωντανά, όπως π.χ. πιθήκους, γορίλες, αντιλόπες και νυχτερίδες. Στη συνέχεια εξαπλώνεται στον ανθρώπινο πληθυσμό μέσω άμεσης επαφής με αίμα, εκκρίσεις, όργανα ή άλλα σωματικά υγρά μολυσμένων ανθρώπων και με επιφάνειες ή αντικείμενα, όπως π.χ. κλινοσκεπάσματα, ρούχα, μολυσμένα από αυτά τα υγρά. Ο ιός εμφανίστηκε το 1976 σε απομακρυσμένα χωριά μέσα σε τροπικά δάση, κοντά στον ποταμό Έμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και συγχρόνως στο Σουδάν. Η επιδημία κατά τα έτη 2014-2016 στη Δυτική Αφρική ήταν η μεγαλύτερη και πιο σύνθετη επιδημία Έμπολα από τότε που ανακαλύφθηκε ο ιός, με πάρα πολλούς θανάτους. Επίσης, εξαπλώθηκε μεταξύ των χωρών, αρχίζοντας από τη Γουινέα και ξεπερνώντας τα σύνορα μέχρι τη Σιέρρα Λεόνε και τη Λιβερία. Το μέσο ποσοστό θνησιμότητας από τη νόσο είναι περίπου 50%. Η θνησιμότητα μπορεί να φτάσει το 90% των περιπτώσεων, ενώ τα άτομα που επιζούν μπορεί να είναι μολυσματικά επί δύο μήνες μετά την ανάρρωσή τους.

Χολέρα

Η χολέρα είναι οξεία λοίμωξη που προκαλείται από φαγητό ή νερό που είναι μολυσμένο με το βακτήριο Vibrio cholerae. Μέχρι και σήμερα παραμένει μια παγκόσμια απειλή για τη δημόσια υγεία και αποτελεί δείκτη της ανισότητας και της έλλειψης κοινωνικής ανάπτυξης. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι κάθε χρόνο υπάρχουν 1,3 έως 4 εκατομμύρια κρούσματα χολέρας και από 21.000 έως 143.000 θανάτους παγκοσμίως λόγω της μόλυνσης. Η χολέρα είναι μια εξαιρετικά σοβαρή ασθένεια που μπορεί να προκαλέσει οξεία διάρροια με έντονη αφυδάτωση, κοιλιακούς μυϊκούς σπασμούς, ναυτία, εμετό και κλονισμό. Μετά από σοβαρή απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών, επέρχεται ο θάνατος.

Τα συμπτώματα χρειάζονται από 12 ώρες έως και 5 ημέρες για να εκδηλωθούν μετά την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων ή νερού. Η χολέρα επηρεάζει τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες και μπορεί να σκοτώσει μέσα σε ώρες αν δεν αντιμετωπιστεί.

Φυματίωση

Η φυματίωση ΤΒ ή ΜTB είναι μεταδοτική και αερομεταφερόμενη νόσος, η οποία ήταν μία από τις 10 κορυφαίες αιτίες θανάτου παγκοσμίως το 2018. Προσβάλλει συνήθως τον πνεύμονα, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα μέρη του σώματος. Η φυματίωση μεταδίδεται μέσω των σταγονιδίων από βήχα ή φτέρνισμα. Οι άνθρωποι με φυματίωση έχουν διακριτά συμπτώματα, όπως έντονο βήχα διάρκειας τριών ή και περισσότερων εβδομάδων, πόνο στο στήθος, βήχα με αίμα. Αναφέρεται και ως η «ασθένεια των φτωχών ή των περιθωριοποιημένων» γιατί εκδηλώνεται συνήθως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η επιδημία της φυματίωσης είναι ιδιαίτερα έντονη σε Αφρική, Κεντρική Ασία και Ανατολική Ευρώπη.

Περίπου το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι μολυσμένο με βακτήριο φυματίωσης. Μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτών που έχουν μολυνθεί, θα αρρωστήσουν τελικά. Τα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα έχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο να αρρωστήσουν από την φυματίωση. Ένα άτομο που ζει με HIV είναι περίπου 20 φορές πιο πιθανό να αναπτύξει ενεργό φυματίωση.

Γρίπη

Η γρίπη παραμένει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, διότι ο ιός της γρίπης μεταλλάσσεται διαρκώς, γεγονός που επιβάλλει συνεχή επαγρύπνηση για την επόμενη πανδημία γρίπης. Δυστυχώς, με βάση τα στοιχεία του ΠΟΥ, μόλις 1 στις 3 ευρωπαϊκές χώρες έχει επικαιροποιήσει τα σχέδια πανδημίας από το 2009, οπότε και ξέσπασε η τελευταία πανδημία γρίπης που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Ο ιός της γρίπης Α ανήκει στην οικογένεια των ορθοβλεννοϊών. Τον Απρίλιο του 2009, ένα νέο στέλεχος ιού γρίπης Α (Η1Ν1) εμφανίστηκε στο Μεξικό και εξαπλώθηκε ραγδαία σε όλον τον κόσμο. Ο ιός αυτός έχει γενετικά στοιχεία από γνωστούς ιούς γρίπης που προσβάλλουν χοίρους.

Ο πανδημικός ιός της γρίπης Η1Ν1 μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μέσω σταγονιδίων που εκπέμπει στο περιβάλλον του ο ασθενής που βήχει ή φτερνίζεται. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί και έμμεσα μέσω της επαφής των χεριών με αντικείμενα και επιφάνειες όπου έχουν εναποτεθεί σταγονίδια με τον ιό. Τα συμπτώματα της γρίπης Η1Ν1 περιλαμβάνουν: αιφνίδια έναρξη υψηλού πυρετού, βήχα, πόνο στους μύες και στις αρθρώσεις. Επίσης, μπορεί να εμφανιστεί καταρροή, πονόλαιμος, πονοκέφαλος, ρίγη, αίσθημα κόπωσης, διάρροια και έμετοι. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την πρόληψη της εποχικής γρίπης είναι o ετήσιος εμβολιασμός.

Ρωσική γρίπη

Η συγκεκριμένη πανδημία είναι σημαντική , όχι μόνο για τον αριθμό των θυμάτων της, αλλά και επειδή ήταν η πρώτη που επηρέασε τον “μοντέρνο” κόσμο και έκανε τον γύρο της υφηλίου μέσα σε μόνο 4 μήνες.

Ο κίτρινος πυρετός του Μέμφις

Το 1878 χιλιάδες Κουβανοί εγκατέλειπαν την πατρίδα τους, ως αποτέλεσμα του δεκαετή πολέμου της χώρας για ανεξαρτησία από την Ισπανία. Στο ταξίδι τους για την Αμερική μετέφεραν ωστόσο άθελά τους και τον κίτρινο πυρετό. Η Νέα Ορλεάνη ήταν το θύμα της πρώτης επιδημίας κίτρινου πυρετού που γνώριζε ο Νέος Κόσμος, με τη νόσο να ανηφορίζει τον ποταμό Μισισίπι και να εξαπλώνεται στο Μέμφις. Μέχρι το τέλος του χρόνου, πάνω από 5.000 κάτοικοι του Μέμφις έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι συνολικές απώλειες στην κοιλάδα του Μισισίπι ανήλθαν στις 20.000.