Η αφίσα και η ελευθερία του άλλου

Ο θόρυβος για την αφίσα κατά των αμβλώσεων είναι ενδεικτικός τού πόσα λίγα ξέρουμε για την ελευθερία του λόγου. Εκείνοι όμως που διέπρεψαν στην άγνοια του τι είναι η ελευθερία της έκφρασης είναι κάποιοι νεόκοποι στον φιλελευθερισμό. Αυτοί πολλαπλασιάστηκαν τα τελευταία χρόνια ως απότοκο μιας αντίδρασης με τα ίδια μέσα και λόγο στην άνοδο και διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Οψιμοι στον φιλελευθερισμό τον απειλούν σοβαρά. Πριν όμως από την αφίσα έχουν υπάρξει πολλά άλλα επικίνδυνα «φιλελεύθερα» πράγματα.

Η χρήση της «αξιοκρατίας» ως πρακτική νομιμοποίησης του κοινωνικού αυτοματισμού, η αντιμετώπιση του πανεπιστημιακού ασύλου μόνο ως ζήτημα παραβατικότητας, η ανθρωποφαγία κατά της Γκρέτα, η θεωρία της «φασιστεράς», η με πρόσχημα τις υπερβολές του «πολιτικά ορθού» αμφισβήτηση των ανοικτών κοινωνιών, οι εθνικιστικές φοβίες από τις Πρέσπες είναι ορισμένα δείγματα αυτού του «φιλελεύθερου» που περιγράφεται εδώ. Βεβαίως η χώρα μας έχει και πραγματικούς φιλελεύθερους (από την προ ΣΥΡΙΖΑ εποχή) που αγανακτούν με αυτά που διαβάζουν στο όνομα του φιλελευθερισμού.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ απαντώντας στην κατάργηση της Ρωσικής Συντακτικής Συνέλευσης τον Ιανουάριο του 1918 από τον Λένιν σημείωνε ότι η δημοκρατία αφορά την ελευθερία όχι των οπαδών της κυβέρνησης αλλά της αντιπολίτευσης.

Ετσι και για τον φιλελευθερισμό προέχει η ελευθερία του άλλου και όχι η δική μου. Μια φιλελεύθερη αρχή άγνωστη σε πολλούς δικούς μας «φιλελεύθερους» των οποίων το μίσος για τον διαφορετικώς σκεπτόμενο είναι μεγαλύτερο από την αγάπη τους για την ελευθερία. Τόσο απόλυτοι στις κρίσεις τους και τόσο φανατικοί στην απόρριψη του διαφορετικά σκεπτόμενου, τόσο σίγουροι πως μόνο αυτοί εκφράζουν την αρχή του ορθολογισμού και όλοι οι άλλοι είναι ανορθολογιστές. Για τον φιλελεύθερο όμως καθένας – και ο ίδιος – μπορεί να γίνει ενίοτε φορέας ανορθολογικών απόψεων. Δεν υπάρχει εμβόλιο κατά του ανορθολογισμού.

Ετσι από ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται ως φιλελεύθεροι διαβάζουμε ότι η τήρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων εξαρτάται από τον «συλληφθέντα» και όχι από την αρχή της ισονομίας όλων, ακόμη και των εγκληματιών. Τι διαφορετικό από το λενινιστικό «ελευθερία για ποιον». Η τήρηση της ίσης μεταχείρισης από το κράτος και τους λειτουργούς του θεωρείται «αριστερή θεολογία». Πόσο μακριά είναι αυτοί από τη λενινιστική άποψη περί «αστικής φιλολογίας» για το κράτος δικαίου; Να γιατί έσπευσαν αμέσως να απαξιώσουν τις αυτονόητες επιφυλάξεις του καθηγητή κ. Αλιβιζάτου για πλευρές ασκούμενης αστυνομικής βίας.

Οι «φιλελεύθεροι» μας φαίνεται να αγνοούν ότι ο καθένας κρίνεται για τις πράξεις του και όχι για τις ιδέες του. Αυτό όμως που τους φοβίζει είναι εκείνες οι ιδέες που δεν ενοχοποιούν για τη φτώχεια τους φτωχούς και υποστηρίζουν δράσεις κοινωνικής πρόνοιας. Η ενέργεια του Πάπα να απωθήσει μια πιστή που του τραβούσε τα χέρια, καταδικάστηκε όχι επειδή ήταν απαράδεκτη ως πράξη αλλά επειδή αυτός είναι «λαϊκιστής και κοινωνικά ευαίσθητος». Αυτό που εδώ πονάει δεν είναι η ενέργειά του αλλά το ότι αυτός δεν ταιριάζει με τα στερεότυπα του προαναφερθέντος είδους έλληνα φιλελεύθερου, ο οποίος θεωρεί ότι η κοινωνική ευαισθησία απέναντι στους φτωχούς παράγει «παράσιτα». Είναι το ίδιο είδος που δεν ανέχεται ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι, χωρίς αλήθεια ειδικές γνώσεις, να τίθεται επικεφαλής του κινήματος για την κλιματική αλλαγή. Αυτό που τον ανησυχεί είναι η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας των «τεχνοκρατών». Το πρόβλημα δεν είναι οι αδυναμίες της Γκρέτα, αλλά το ότι αυτή αμφισβητεί την αντίληψή τους για λιγότερο πολιτική και περισσότερο αγορά στην αντιμετώπιση των κοινωνικών δεινών.

Φιλελευθερισμός δεν είναι απλώς η ιδέα της ελευθερίας του λόγου. Αν ο φιλελευθερισμός αναγόταν μόνο σ’ αυτή την ελευθερία, τότε αυτός θα ήταν θεωρία χωρίς βάθος. Το αντίθετο ισχύει. Είναι μια τόσο βαθιά θεωρία που γι’ αυτήν οι ελευθερίες είναι σκοπός, αλλά και μέσα που υπηρετούν τον σεβασμό στην αυτονομία του κάθε ατόμου ξεχωριστά, ως αναπόσπαστου τμήματος του κοινωνικού συνόλου.

Τι γίνεται όμως όταν η ατομική αυτονομία του ενός δεν σέβεται την ατομική αυτονομία του άλλου; Ο φιλελεύθερος επιμένει στον σεβασμό της αυτονομίας του άλλου, ακόμη και αν «ο άλλος» δεν σέβεται τη δική του; Ναι. Γιατί ο φιλελευθερισμός δεν εκφράζει το αίτημα της δικής μου ελευθερίας του λόγου, αλλά αυτό της ελευθερίας του λόγου όλων όσοι δεν σκέπτονται σαν εμένα. Υπάρχουν όρια σ’ αυτόν τον σεβασμό; Ναι. Αφορούν τον λόγο που καλεί σε βιαιότητες και τον λόγο που επιφέρει άμεση βλάβη στην ανθρώπινη αυτονομία. Η αφίσα κατά των αμβλώσεων προπαγάνδιζε άμεση βλάβη κατά της ανθρώπινης αυτονομίας κυρίως των γυναικών (με το καλό και αφίσες κατά του εμβολιασμού, του Γαλιλαίου και του Δαρβίνου). Η δικαιοσύνη όμως και όχι ο υπουργός έπρεπε να κατεβάσει την αφίσα. Αυτή είναι εντεταλμένη να προασπίζεται την ελευθερία του λόγου. Η δικαστική και η νομοθετική εξουσία είναι οι «φρουροί» της ελευθερίας.

Αν και διαφωνώ με πολλά απ’ όσα γράφει ο Χρήστος Χωμενίδης, συντάσσομαι με την έκκλησή του – μετά τις εναντίον του επιθέσεις για το άρθρο του για τον Μικρούτσικο – «να ξεκινήσει μία πολύ σοβαρή συζήτηση προς υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, της ελευθερίας του λόγου». Ubi dubium ibi libertas.

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας. Το τελευταίο βιβλίο του «Το πρωτείο της Δημοκρατίας. Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.