Στην τύχη του Μνημονίου Κατανόησης που υπεγράφη ανάμεσα στην Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης και την Τουρκία, αναφέρεται άρθρο του Ντενίζ Μπαράν, καθηγητή νομικού δικαίου του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης, στην ιστοσελίδα worldbulletin.net.

Ο Ντενίς Μπαράν καταγράφει τις απόψεις του για τη διεθνή πραγματικότητα και την εφαρμογή των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα εάν και κατά πόσον μία μελλοντική κυβέρνηση Χαφτάρ στη Λιβύη θα έχει τη δυνατότητα να ακυρώσει το τουρκολυβικό μνημόνιο ή θα είναι υποχρεωμένη να το αποδεχτεί.

Το Μνημόνιο Κατανόησης

Οπως σημειώνει, στα τέλη Νοεμβρίου του 2019, η Τουρκία και η αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Εθνη (ΟΗΕ) κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης υπέγραψαν Μνημόνιο Κατανόησης (ΜΚ) για τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δύο κρατών, στα οποία τα μέρη συμφώνησαν για γραμμή 30 χλμ. που εκτείνεται κοντά στο ελληνικό νησί της Κρήτης.

Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία και η Λιβύη αγνόησαν την εκτεταμένη και αμφιλεγόμενη, όπως τη χαρακτηρίζει το δημοσίευμα, θαλάσσια δικαιοδοσία της Ελλάδας από τις ακτές ορισμένων ελληνικών νησιών και την υπέρβαση των αντιληπτών θαλάσσιων ζωνών της Ελλάδας και της «Ελληνικής Κυβέρνησης της Κύπρου».

Ως εκ τούτου, η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία υποστήριξαν αμέσως την έλλειψη νομιμότητας του εν λόγω ΜΚ, με την Ελλάδα να απελαύνει τον πρεσβευτή της Λιβύης στις 6 Δεκεμβρίου και να αποστέλλει δύο επιστολές στον ΟΗΕ με τις οποίες διαμαρτύρονταν για τη Συμφωνία.

Το μνημόνιο κατανόησης τέθηκε σε ισχύ στις 8 Δεκεμβρίου 2019 και πυροδότησε έντονη κριτική από πολλούς παγκόσμιους και περιφερειακούς παράγοντες.

Ο χάρτης στο Μνημόνιο Κατανόησης Λιβύης – Τουρκίας

Είναι κατανοητό ότι η Τουρκία και η συμφωνία με την κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας επικρίθηκαν από πολλές πλευρές, δεδομένης της ιδιαίτερης σημασίας της στο πλαίσιο των τεράστιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων που πιστεύεται ότι βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο.

Στον σημερινό ανταγωνισμό για τα αποθέματα υδρογονανθράκων στην περιοχή εμπλέκονται πολλά κράτη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Ρωσίας που δεν είναι καν παράκτια κράτη, καθώς και μη κρατικοί παράγοντες όπως πολυεθνικές εταιρίες πετρελαίου και ένοπλες πολιτοφυλακές.

Αμέσως μετά την έναρξη ισχύος του μνημονίου κατανόησης, οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Αιγύπτου, συναντήθηκαν για να συζητήσουν την ανάπτυξη κοινής στρατηγικής κατά της συμφωνίας.

Περαιτέρω αντίδραση προήλθε από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), η οποία χαρακτήρισε τη συμφωνία παράνομη και έχει ήδη αποφασίσει να επιβάλει κυρώσεις στις επιχειρήσεις γεώτρησης της Τουρκίας στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου.

Το Ισραήλ συνέστησε την επιτάχυνση του έργου East Med Pipeline για την αντιμετώπιση των σχεδίων της Τουρκίας.

Ο Ακίλα Σαλέχ, επικεφαλής της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης, που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, δήλωσε ότι «η συμφωνία είναι άκυρη. Εκείνοι που την υπέγραψαν δεν έχουν καμία νομική εξουσία να το πράξουν».

Βασική Εννοια – Η κυβέρνηση De Jure

Στο διεθνές δίκαιο, το δόγμα της κρατικής συνέχειας διαδραματίζει βασικό ρόλο.

Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, η διεθνής νομική προσωπικότητα ενός κράτους, και επομένως τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του, παραμένουν παρά τις αλλαγές στην κυβέρνησή του.

Συνταγματικά ή αντισυνταγματικά, οι κυβερνήσεις μπορούν να αλλάξουν, αλλά ένα κράτος παραμένει σταθερό.

Ο Ακίλα Σαλέχ, επικεφαλής της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης

Η συνέχιση του κράτους είναι ζωτικής σημασίας για την πολιτική σταθερότητα της διεθνούς τάξης.

Ως εκ τούτου, μια διάδοχη κυβέρνηση θεωρείται ότι δεσμεύεται από όλες τις δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η προηγούμενη κυβέρνηση, ανεξαρτήτως από το αν υποστηρίζει ή αντιτίθεται σε πολιτικές αποφάσεις της προηγούμενης κυβέρνησης.

Οταν υπάρχει συνταγματική αλλαγή της κυβέρνησης σε ένα κράτος, η κρατική συνέχεια δεν είναι καθόλου θέμα συζήτησης.

Ωστόσο, σε περίπτωση αντισυνταγματικών αλλαγών, ενδέχεται να προκύψουν ορισμένες αμφιλεγόμενες καταστάσεις, όπως μπορούμε να δούμε τώρα στη Λιβύη.

Η «αντισυνταγματική αλλαγή»

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η «συνταγματική αλλαγή» δεν σημαίνει απαραιτήτως αλλαγή μέσω δημοκρατικών εκλογών.

Εν τω μεταξύ, η «αντισυνταγματική αλλαγή» συνεπάγεται καταστάσεις όπως ο εμφύλιος πόλεμος, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα ή η επανάσταση μέσω των οποίων αναδύονται αντίπαλες πολιτικές αρχές ή κυβερνήσεις σε μια χώρα.

Αλλα κράτη είναι νομίμως ελεύθερα να αναγνωρίσουν τυχόν αντίπαλες κυβερνήσεις, αν και μερικές φορές μπορεί να υπάρχουν εξαιρετικοί περιορισμοί, οι οποίοι συνήθως απορρέουν από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, σχετικά με την αναγνώριση ορισμένων οντοτήτων.

Μια de jure κυβέρνηση είναι η «νόμιμη και κύρια» κυβέρνηση ενός κράτους και ευρέως αναγνωρισμένη από άλλα διεθνή νομικά πρόσωπα.

Ενας πιο συγκεκριμένος ορισμός είναι ότι μια de jure κυβέρνηση είναι αυτή που κατέχει την αρχική πολιτική εξουσία σε μια χώρα προτού αμφισβητηθεί από την άλλη πλευρά.

Ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ (ANA)

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι όταν υπάρχουν αντίπαλες κυβερνήσεις σε ένα κράτος, αυτή που θεωρείται ως de jure κυβέρνηση διατηρεί το δικαίωμά της να αναλαμβάνει δεσμεύσεις εκ μέρους ολόκληρης της χώρας, ακόμη και όταν ο αποτελεσματικός έλεγχός της σε ολόκληρη τη χώρα είναι σοβαρά μειωμένος.

Επομένως, όταν μια de jure κυβέρνηση ηττηθεί και ανατραπεί από μια αμφισβητούσα κυβέρνηση, οι προηγούμενες δεσμεύσεις της θα είναι δεσμευτικές για μια νέα κυβέρνηση.

Φυσικά, δεν είναι πάντα εύκολο να καθορίσουμε ποια πλευρά είναι η de jure κυβέρνηση και απαιτείται πραγματική εξέταση κάθε δεδομένης περίπτωσης.

Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση

Πρώτον, ένα από τα κύρια θετικά σημεία μιας de jure κυβέρνησης είναι η ευρεία αναγνώριση που απολαμβάνει από τη διεθνή κοινότητα, αν και η αναγνώριση μιας οντότητας από άλλα κράτη δεν είναι απαραιτήτως αναγκαία για το καθεστώς της.

Οπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας είναι μια κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Εθνη και συνεστήθη το 2015 για να συμβιβάσει τις διάφορες παρατάξεις στη Λιβύη και αναγνωρίστηκε ομόφωνα από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ως μοναδική εκτελεστική εξουσία στη Λιβύη. Η ΕΕ υποστήριξε επίσης τον σχηματισμό της κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας.

Επιπλέον, οι ίδιοι οι αντιπρόσωποι του κοινοβουλίου, όπως και οι δυνάμεις του Χαφτάρ, έχουν ήδη υποστηρίξει τη δημιουργία της κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας, μετά τη συμφωνία ειρήνης που υπογράφηκε το 2015 μεταξύ των αντιμαχόμενων φατριών στη Λιβύη.

Στρατιώτες του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (Reuters)

Μόλις δύο εβδομάδες μετά την αναγνώριση του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο προαναφερθείς Ακίλα Σαλέχ, ο οποίος ισχυρίζεται ότι δεν νομιμοποιείται η κυβέρνηση της Τρίπολης, είχε δηλώσει την υποστήριξή του και την αναγνώρισή της.

Οταν η κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας πραγματοποίησε την πρώτη συνεδρίασή της στις αρχές του 2016, έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Επιπλέον, οι δυνάμεις του Χαφτάρ προετοίμασαν το έδαφος για την εγκαθίδρυση της κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας στην Τρίπολη τον Μάρτιο του 2016, εναντίον επαναστατικών φατριών.

Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2016, η Βουλή των Αντιπροσώπων απέσυρε την υποστήριξή της από την κυβέρνηση της Τρίπολης λόγω πολιτικών διαφωνιών (σχέσεις με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα), ανακαλώντας την αναγνώριση της νομιμότητάς της.

Παρά τις συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών στη Γαλλία και την Ιταλία το 2018, δεν έχει επιτευχθεί κανένα αποτέλεσμα.

Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση της Τρίπολης εξακολουθεί να αναγνωρίζεται, από το 2019, ως νόμιμη και επομένως de jure κυβέρνηση της Λιβύης από τον ΟΗΕ και την πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας.

«Αποκλείεται μελλοντική τροποποίηση της Συμφωνίας»

Η Βουλή των Αντιπροσώπων είναι ανίκανη να αποκτήσει τέτοια ευρεία αναγνώριση αυτήν τη στιγμή.

Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση της Τρίπολης είναι η επίσημη κυβέρνηση ενότητας της Λιβύης και η αρχικά αναγνωρισμένη από τις δυνάμεις του Χαφτάρ.

Το γεγονός ότι ο πρεσβευτής της Λιβύης απελάθηκε από την Ελλάδα που ήταν εκπρόσωπος της κυβέρνησης της Τρίπολης, αποτελεί περαιτέρω απόδειξη αυτής της πραγματικότητας (αυτήν την κυβέρνηση αναγνώριζε).

Εν κατακλείδι, η κυβέρνηση της Τρίπολης, διατηρεί επίσης την εξουσία της για υπογραφή διεθνών συμφωνιών εξ ονόματος ολόκληρης της Λιβύης, η οποία θα πρέπει να είναι δεσμευτική για κάθε διάδοχο κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των δυνάμεων του Χαφτάρ.

Ετσι, η κυβέρνηση της Τρίπολης και η Τουρκία συμφώνησαν σχετικά με τις ακριβείς συντεταγμένες των θαλάσσιων συνόρων τους (παράρτημα 1 του ΜΚ) στις οποίες αποκλείεται οποιαδήποτε μελλοντική τροποποίηση ή επανεξέταση αυτού του ορίου σύμφωνα με το άρθρο 5 του ΜΚ.

Επιπλέον, το μνημόνιο συμφωνίας, ως δεσμευτική διεθνής συμφωνία, καταχωρήθηκε στη Γραμματεία του ΟΗΕ σύμφωνα με το άρθρο 102 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Headlines