Το 338 π.Χ., ο Φίλιππος Β’ συνέτριψε στη Χαιρώνεια τις νοτιοελλαδικές πόλεις. Στη σύγκρουση δεν συμμετείχε η Σπάρτη. Μετά τη νίκη του, ο Φίλιππος έστειλε μήνυμα στους Σπαρτιάτες να υποταχθούν, λέγοντάς τους ότι: «Αν κερδίσω αυτόν τον πόλεμο, θα γίνετε σκλάβοι για πάντα». Οι Σπαρτιάτες απάντησαν στον επίδοξο εισβολέα μία μόνον λέξη: «Αν…». Ο Φίλιππος, εντυπωσιασμένος από την αδιαλλαξία και την αποφασιστικότητα των Σπαρτιατών, υπαναχώρησε.

– Είχε προηγηθεί το 480 π.Χ. η ανορθολογική απάντηση του βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα, επικεφαλής 1.000 ανδρών, προς τον Ξέρξη, που ηγείτο στρατιάς μισού εκατομμυρίου: «Μολών λαβέ». Αποτέλεσμα η εξόντωση μεν με δόλο του Λεωνίδα αλλά η πανελλήνια κινητοποίηση και η τελική συντριβή των Περσών στη Σαλαμίνα λίγο αργότερα.

– Το 1453 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος απάντησε στην πρόταση του Μωάμεθ για «ειρηνική» παράδοση της Πόλης με τη γνωστή φράση: «Την Πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστίν» (δηλαδή: δεν έχω δικαίωμα να σου παραδώσω εγώ την επί χίλια χρόνια πρωτεύουσα του ελληνικού έθνους). Και ναι μεν ο συσχετισμός ισχύος ήταν συντριπτικός εις βάρος των Ελλήνων. αλλά μία άνευ αντιστάσεως παράδοση θα σήμαινε την ευθανασία του ελληνικού έθνους. Ενώ η αδιάλλακτη  αντίσταση μέχρις εσχάτων σήμαινε την απόρριψη της οθωμανικής κυριαρχίας ως παράνομης, τη σηματοδότηση της μακραίωνης αντίστασης κατά της οθωμανικής κατοχής και την τελική αναγέννηση της Ελλάδας τον 19ο αιώνα.

– Το 1825, όταν ο Ιμπραήμ κατέκαιε την Πελοπόννησο, χωρίς όμως να έχει επιτύχει την ολοκληρωτική εξάλειψη της Επανάστασης, απαίτησε από τους Ελληνες να προσκυνήσουν για να σωθούν από ολική καταστροφή. Τότε ο Κολοκοτρώνης του απέστειλε το γνωστό μήνυμα της απόλυτης αδιαλλαξίας: «… όχι τα κλαριά να μας κόψεις, όχι τα δέντρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνο πέτρα πάνω στην πέτρα να μη μείνει, εμείς δεν προσκυνούμε… Μόνον ένας Ελληνας να μείνει, πάντα θα πολεμούμε…». Το αποτέλεσμα ήταν να παραμείνει ενεργή η Επανάσταση μέχρι τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου και τη Συνθήκη της Αδριανουπόλεως, που κατοχύρωσαν την ελληνική ανεξαρτησία.

– Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία, τότε παγκόσμια υπερδύναμη με τρία εκατομμύρια στρατό, έθεσε τελεσιγραφικά θέμα άνευ όρων παράδοσης της χώρας στον πρωθυπουργό Ι. Μεταξά, ο οποίος δεν δίστασε ούτε δευτερόλεπτο να αρνηθεί. Δεν έχει ίσως αναλυθεί επαρκώς πώς ο ορθολογιστής και πολύπειρος Μεταξάς έδωσε μία φαινομενικά ανορθολογική και όπως θεωρούσαν κάποιοι τότε αυτοκτονική απάντηση. Και όμως, ο «ανορθολογισμός» αυτός οδήγησε στη συντριβή και ταπείνωση της ιταλικής υπερδύναμης. Επίσης εξασφάλισε τη θέση της Ελλάδας στο αντιναζιστικό στρατόπεδο, άρα στον δημοκρατικό και ελεύθερο μεταπολεμικό κόσμο της Δύσης.

– Αντιθέτως, η φοβική και «συνετή» αντίδραση δεν οδήγησε ποτέ κανέναν πουθενά. Τον Ιούλιο του 1974, η προδοτική εγκατάλειψη της Κύπρου από τη χούντα οδήγησε σε δεύτερη προέλαση του Αττίλα τον Αύγουστο. Το 1996, η μη αντίδραση της ελληνικής πλευράς στην απόβαση τουρκικού αγήματος στα Ιμια οδήγησε στην «γκριζοποίηση» θαλασσίων περιοχών και στην αποθηρίωση της τουρκικής επιθετικότητας, που σήμερα προβάλλει συνολική αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο.

Η αδιαλλαξία φαινομενικά μόνον είναι ανορθολογική και συναισθηματική. Στο βάθος της κρύβει μεγάλη γεωστρατηγική σοφία. Δηλαδή την κάμψη της αποφασιστικότητας του επίδοξου εισβολέα, όταν αντιληφθεί ότι το κόστος μιας εισβολής θα είναι ανυπόφορο για τον ίδιον και ότι η ήττα του είναι μέσα στα ενδεχόμενα.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης

Headlines