Η εκπληκτική βιβλιοθήκη του Νίκου Δήμου και η μεγάλη δωρεά που έκανε

Αν τα σπίτια φτιάχνονται από πέτρες και τούβλα, το σπίτι του Νίκου Δήμου θα μπορούσε να είναι φτιαγμένο από βιβλία. Από τα εκατοντάδες βιβλία που τακτικά τοποθετημένα σε βιβλιοθήκες καλύπτουν όλους τους τοίχους, από το ταβάνι ως το πάτωμα. Δεν είναι μόνο το σαλόνι και το γραφείο του γεμάτο βιβλία, είναι και όλα τα άλλα δωμάτια, ακόμη και η κρεβατοκάμαρά του. Τι άλλο θα μπορούσε όμως να έχει, αν όχι ένα σπίτι-βιβλιοθήκη, ένας άνθρωπος που αγαπάει και επιζητεί τόσο πολύ τη γνώση; Και που έχει περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του διαβάζοντας και γράφοντας; Γιατί ο Νίκος Δήμου, ο κάποτε επιτυχημένος διαφημιστής (έχει 37 χρόνια που άφησε τη διαφήμιση), ο αρθρογράφος, ο φωτογράφος και ο πολυδιαβασμένος συγγραφέας, ποιητής, μεταφραστής και δοκιμιογράφος, τα βιβλία του οποίου έχουν κάνει δεκάδες εκδόσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα, είχε από την παιδική ηλικία του μεγάλη αγάπη για το τυπωμένο χαρτί, είχε από μαθητής ακόμη καταλάβει πόση δύναμη μπορεί να σου δώσει.

Ομως η γνώση δεν είναι μόνο για να την καταναλώνουμε προς ίδιον όφελος αλλά και για να τη μοιραζόμαστε. Αυτό κάνει τώρα ο κ.  Δήμου με μια εξαιρετικά γενναιόδωρη χειρονομία.

Δωρίζει μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης του, η οποία περιλαμβάνει συνολικά περισσότερους από 15.000 τόμους, στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Ξεκινώντας με μερικές εκατοντάδες συλλεκτικούς τόμους. «Σε πρώτο στάδιο δεν θα τα δώσω όλα, για να μη γυμνώσω εντελώς το σπίτι μου» εξηγεί. «Ξεκινώ δίνοντας 500-600 βιβλία μεγάλης καλλιτεχνικής και οικονομικής αξίας, τα ωραιότερα και τα καλύτερα που έχω στη συλλογή μου, με σκοπό να ιδρυθεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη ένα ιδιαίτερο τμήμα που θα μπορούσε να ονομάζεται «To βιβλίο ως έργο τέχνης». Από εκεί και πέρα, όταν αποδημήσω, δεδομένου πως δεν έχω κληρονόμους, όλα τα βιβλία μου θα πάνε στην Εθνική Βιβλιοθήκη».

Η πρώτη δόση της δωρεάς θα αποτελείται κυρίως από ειδικές συνδρομητικές εκδόσεις, βιβλιοδετημένες και εικονογραφημένες από επώνυμους καλλιτέχνες και τεχνίτες, οι οποίες είχαν κυκλοφορήσει σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Τα βιβλία αυτά, τα οποία σήμερα είναι συλλεκτικά και ενίοτε εκπλειστηριάζονται από γνωστούς οίκους (Christie’s, Sotheby’s κ.λπ.) σε τιμές πολλαπλάσιες των αρχικών, προέρχονται κυρίως από τη συλλογή της Folio Society, της βιβλιοεκδοτικής-συνδρομητικής εταιρείας με έδρα στο Λονδίνο που ιδρύθηκε το 1947 και που λειτουργεί μέχρι σήμερα. «Παρέμεινα μέλος της επί περίπου 45 χρόνια» λέει ο κ. Δήμου, «ώσπου, πριν από περίπου δέκα χρόνια σταμάτησα, τους έστειλα μια επιστολή και τους εξήγησα πως αναγκάζομαι να διακόψω καθώς δεν χωράει άλλα βιβλία το σπίτι μου». Αλήθεια τους έλεγε!

Οι συλλεκτικές εκδόσεις της Folio ξεχωρίζουν με την υψηλή ποιότητα της εκτύπωσής τους και με τα αριστοτεχνικά σχεδιασμένα εξώφυλλά τους, ανάμεσα στα άλλα βιβλία που βλέπουμε στις βιβλιοθήκες του Νίκου Δήμου, ως κομψοτεχνήματα, ως μικρά έργα τέχνης. «Είναι τόσο όμορφες που φοβάσαι να τις ανοίξεις και να τις διαβάσεις μήπως και τους κάνεις κάποια ζημιά» λέει γελώντας ο κ. Δήμου, αποκαλύπτοντας πως από σεβασμό στη δουλειά που έχει γίνει στο χέρι, «συχνά, αγόραζα το ίδιο βιβλίο και σε άλλη, πιο φθηνή έκδοση, για να το διαβάσω και για να αποφύγω τις φθορές που θα μπορούσαν να προκληθούν στην εκδοχή της Folio». Την κομψή και σπάνια συλλογή που ετοιμάζεται κατά τμήματα να μετακομίσει στην Εθνική Βιβλιοθήκη συμπληρώνουν, βεβαίως, εκτός από τους τόμους της Folio Society, πολλά ακόμη σπάνια βιβλία, άλλα βιβλιοδετημένα από τον κορυφαίο τεχνίτη του είδους Ανδρέα Γανιάρη, άλλα εξαντλημένα εδώ και χρόνια από την αγορά, άλλα με αφιερώσεις που τους δίνουν ιδιαίτερη αξία, «παραδείγματος χάριν με προσωπικές αφιερώσεις του Οδυσσέα Ελύτη, που ήταν φίλος μου».

Πέρα από τα σύνορα της γλώσσας

Δωρίζοντας μια συλλογή που ξεκίνησε το 1942 και που δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως για τον Νίκο Δήμου αποτελεί έργο ζωής, ο συγγραφέας-συλλέκτης φιλοδοξεί μεταξύ άλλων να τονώσει το ξενόγλωσσο τμήμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η οποία όπως ο ίδιος επισημαίνει «είναι πολύ φτωχή σε ξενόγλωσσα βιβλία. Επειδή το καταστατικό του Βαλλιάνειου Ιδρύματος που τη σύστησε μιλούσε για ελληνικά βιβλία, η συλλογή της σχεδόν περιορίστηκε στα ελληνικά βιβλία. Δεν είναι όμως δυνατόν η κεντρική βιβλιοθήκη ενός κράτους να μην έχει και ξενόγλωσσες εκδόσεις. Με τη δωρεά της βιβλιοθήκης μου επιτυγχάνονται δύο πράγματα: Το ένα είναι πως η Εθνική Βιβλιοθήκη αποκτά μια συλλογή βιβλίων που είναι τα ίδια έργα τέχνης, το δεύτερο είναι πως αποκτά μια αγγλόφωνη, γαλλόφωνη και γερμανόφωνη βιβλιοθήκη, η οποία έχει όλα τα βασικά βιβλία αυτών των γλωσσών». Eτσι, το σύνολο της δωρεάς, όταν συν τω χρόνω θα ολοκληρωθεί, θα αποτελείται στο 60% από ξενόγλωσσα και στο 40% από ελληνικά βιβλία. Στο μεταξύ, η συλλογή διευρύνεται διαρκώς, καθώς «όπως καταλαβαίνετε, εγώ συνεχίζω να αγοράζω νέα βιβλία!».

Γιατί τα δώρισε

Τι είναι όμως αυτό που έκανε τον Νίκο Δήμου να προχωρήσει σε μια τέτοια δωρεά; Τη στιγμή μάλιστα που πολλά από αυτά τα βιβλία θα μπορούσε να τα πουλήσει και να βάλει στην τσέπη του το διόλου ευκαταφρόνητο κέρδος, καθώς η αξία τους είναι σήμερα υπερπολλαπλάσια της τιμής στην οποία τα είχε αγοράσει πριν από χρόνια;

«Οχι, δεν θα τα πουλούσα, δεν έχω ανάγκη» λέει, «οπότε τι άλλο έμενε να κάνω αν όχι να τα δωρίσω κάπου όπου θα έπιαναν τόπο; Μαζεύω, όπως σας είπα, αυτά τα βιβλία εδώ και δεκαετίες, αγαπώ αυτά τα βιβλία, θεωρώ πως όπως φάνηκαν χρήσιμα και έδωσαν ευχαρίστηση σε εμένα, έτσι μπορούν να χρησιμεύσουν και σε άλλους ανθρώπους.

Εχω εξάλλου δει σημαντικές συλλογές να ξεπουλιούνται για ελάχιστα χρήματα ή και να πετιούνται από τους κληρονόμους του συλλέκτη, να καταλήγουν στα σκουπίδια, όταν εκείνος δεν βρισκόταν πια στη ζωή. Αποφάσισα πως δεν πρόκειται να επιτρέψω να συμβεί αυτό στη δική μου συλλογή, πως θα πάρω τα μέτρα μου ώστε να είναι πάντα χρήσιμη και διαθέσιμη σε εκείνους που θα ενδιαφερθούν».

Λίγο προτού φύγω από το σπίτι-βιβλιοθήκη του Νίκου Δήμου, ξεφυλλίζουμε μαζί μερικά από τα σπανιότερα βιβλία της συλλογής του, ανάμεσά τους και εκείνα που, αν όλα πάνε καλά, σε μερικούς μήνες θα βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη:

Εκδόσεις με εικονογραφήσεις του Πικάσο, άπαντα συγγραφέων όπως ο Τόμας Χάρντι και η Τζέιν Οστεν εντέχνως βιβλιοδετημένα, αριστοτεχνικά εικονογραφημένα μυθιστορήματα, τόμους με παλαιά χειρόγραφα σε υψηλού επιπέδου εκτυπώσεις, λιθογραφίες που θα μπορούσαν να εκτίθενται στα μεγαλύτερα μουσεία τέχνης… Η προσοχή και η τρυφερότητα, ο τρόπος με τον οποίο ο κ. Δήμου γυρίζει τις σελίδες, εξηγώντας μου τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε βιβλίου, αυτά που το καθιστούν μοναδικό έργο τέχνης, είναι ενδεικτικός της αγάπης που τους τρέφει. Και κάνει την απόφασή του να τα αποχωριστεί, όχι μόνο πράξη γενναιόδωρη, αλλά επιπλέον συγκινητική και γενναία.

ΤΟ ΒΗΜΑGAZINO ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ