Επιζώντες του Άουσβιτς επιστρέφουν 75 χρόνια μετά την απελευθέρωση

Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς, οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος βρέθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης για να τιμήσουν τα περισσότερα από 1,1 εκατομμύριο θύματα και να απευθύνουν μια προειδοποίηση στον κόσμο κατά της επανεμφάνισης του αντισημιτισμού.

Προερχόμενοι από ολόκληρο τον κόσμο, περισσότεροι από 200 επιζώντες – ηλικίας από 75 έων 101 ετών – έφθασαν στο ναζιστικό στρατόπεδο στη νότια Πολωνία, για να μοιραστούν τις μαρτυρίες τους, οι οποίες ακούγονται σαν μια σοβαρή προειδοποίηση έπειτα από ένα πρόσφατο κύμα αντισημιτικών επιθέσεων και στις δύο ακτές του Ατλαντικού.

Οι επιζώντες, ντυμένοι με σκούφους και εσάρπες με μπλε και άσπρες ρίγες που συμβολίζουν τις στολές που φορούσαν οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο, διέσχισαν την διαβόητη σιδερένια πύλη με την επιγραφή «Arbeit macht frei» (στα γερμανικά, «Η εργασία απελευθερώνει»).

Συνοδευόμενοι από τον πολωνό πρόεδρο Αντρέι Ντούντα, κατέθεσαν στεφάνια λουλουδιών κοντά στον «τοίχο του θανάτου», όπου οι ναζί σκότωσαν χιλιάδες κρατουμένους.

«Θέλουμε η επόμενη γενιά να γνωρίζει αυτό που ζήσαμε και θέλουμε αυτό να μην συμβεί ποτέ ξανά», δήλωσε πριν από την τελετή ο 93χρονος Ντέιβιντ Μαρκς, επιζών του Άουσβιτς, με τη φωνή σπασμένη από τη συγκίνηση.

Τριάντα πέντε μέλη της στενότερης και ευρύτερης οικογένειάς του εβραίων της Ρουμανίας σκοτώθηκαν στο Άουσβιτς, το μεγαλύτερο από τα στρατόπεδα του θανάτου που δημιουργήθηκαν από τη ναζιστική Γερμανία και το οποίο έγινε το σύμβολο των έξι εκατομμυρίων εβραίων της Ευρώπης που σκοτώθηκαν στο Ολοκαύτωμα.

Από τα μέσα του 1942, οι ναζί εκτόπιζαν συστηματικά τους εβραίους απ’ όλη την Ευρώπη και τους έστελναν σε έξι μεγάλα στρατόπεδα εξόντωσης –Άουσβιτς-Μπιρκενάου, Μπέλζεκ, Κέλμνο, Μαϊντάνεκ, Σόμπιμπορ και Τρεμπλίνκα.

Η συγκλονιστική μαρτυρία 90χρονης επιζήσασας

Η Έντιθ Νότοβιτς είδε για πρώτη φορά τον Γιόζεφ Μένγκελε, τον διαβόητο γιατρό των Ες-Ες, όταν έφτασε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, τον Μάιο του 1944, αφού ταξίδεψε επί πολλές ημέρες με ένα τρένο για μεταφορά ζώων.

Ήταν τόσο στριμωγμένοι στα βαγόνια που, όταν το ταξίδι πλησίαζε στο τέλος του, η ίδια και η οικογένειά της κάθονταν πλέον πάνω στους πεθαμένους.

«Φορούσε στρατιωτική στολή, κρατούσε μια μπαγκέτα και την κουνούσε στον αέρα, σφυρίζοντας, ενώ μας ξεδιάλεγε –αριστερά, δεξιά, αριστερά, δεξιά– αποφασίζοντας ποιος θα ζούσε και ποιος θα πέθαινε» είπε η Νότοβιτς που τότε ήταν 15 ετών.

Ο Μένγκελε, ο «Άγγελος του Θανάτου», επέλεξε την Νότοβιτς για τα ιατρικά πειράματα που έκανε σε παιδιά –ιδίως σε δίδυμα– εγκύους και άλλους κρατούμενους. Στην περίπτωση της 15χρονης, την στείρωσαν δια της βίας. «Υπήρχαν τέσσερις-πέντε άνθρωποι γύρω μου, μαζί με τον Μένγκελε. Με άνοιξαν, χωρίς αναισθητικό. Ούρλιαξα και με χτύπησαν», αφηγήθηκε η 90χρονη πλέον γυναίκα.

Η Έντιθ έχασε τους γονείς και τα αδέλφια της στο χάος που ακολούθησε την άφιξή τους στο Άουσβιτς. Δεν τους ξαναείδε ποτέ.

Σήμερα, η ηλικιωμένη γυναίκα, μια από τις ελάχιστες κρατούμενες που είναι ακόμη εν ζωή, επέστρεψε στο Άουσβιτς για τρίτη φορά και «ίσως τελευταία», όπως είπε η ίδια, για να τιμήσει την επέτειο των 75 ετών από την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τον Κόκκινο Στρατό.

«Θέλω να γυρίσω εκεί ως ελεύθερος άνθρωπος. Θέλω ν’ ανάψω ένα κερί για εκείνους που δεν γύρισαν πίσω. Τους το χρωστάω. Μου ήταν άγνωστοι, όμως ήταν άνθρωποι», τόνισε.

Και άλλοι επιζώντες έκαναν το μακρύ, οδυνηρό ταξίδι στο Άουσβιτς: η Γιόνα Λακς ήρθε με την εγγονή της από το Ισραήλ.

«Την είδα κι έβαλα τα κλάματα», είπε η Νότοβιτς.

Για να ξεχάσει τη φρίκη, η 90χρονη θυμάται την ευτυχισμένη παιδική ηλικία της, όταν μεγάλωνε στην Ουγγαρία, με μια μητέρα που λάτρευε το πιάνο, την ιππασία, το κολύμπι στη λίμνη και τα δείπνα το Σαββατοκύριακο με τον πατέρα της. Την υπόλοιπη εβδομάδα εκείνος έλειπε μακριά, δούλευε σε ένα πριονιστήριο.

Μετά τον πόλεμο, η Νότοβιτς επέστρεψε στην Ουγγαρία, απ’ όπου έφυγε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και εγκαταστάθηκε στο Ισραήλ. Εργαζόταν σε ένα ταξιδιωτικό πρακτορείο στο Τελ Αβίβ και γύριζε τον κόσμο όποτε είχε αρκετά χρήματα και χρόνο. Στο Ισραήλ γνώρισε τον σύζυγό της, τον Ναφταλί Νότοβιτς, ο οποίος είχε πάει να επισκεφθεί έναν εξάδελφό του.

Εκείνος ζούσε μόνιμα στο Τροντχάιμ της Νορβηγίας, όπου εγκαταστάθηκε το ζευγάρι το 1969. «Ήταν ένας ευγενικός άνδρας, όλο φροντίδα», είπε. Ο Ναφταλί πέθανε το 1995.

Πώς ζεις τη ζωή σου έχοντας στην πλάτη την κληρονομιά του Άουσβιτς;

«Δουλεύεις πολύ σκληρά. Δεν κοιτάς πίσω κι εγώ κοίταζα μόνο μπροστά», είπε από το διαμέρισμά της στο Τροντχάιμ, που είναι διακοσμημένο με φωτογραφίες των εγγονών των φίλων της – για τα παιδιά, είναι άλλη μια «έξτρα» γιαγιά.

Όλα αυτά τα χρόνια, η Νότοβιτς δεν είχε πάει ποτέ στο Άουσβιτς. Πριν από μια δεκαετία όμως αισθάνθηκε την ανάγκη να επιστρέψει για να κλείσει ένα κεφάλαιο από τη ζωή της.

«Θυμάμαι ότι εκείνη την πρώτη φορά ήμουν τόσο θυμωμένη. Γιατί το έκαναν; Πώς μπόρεσαν να το κάνουν; Ήθελα δικαιοσύνη. Αλλά δεν μπορείς να έχεις δικαιοσύνη. Ήμουν πικραμένη, αλλά ποτέ δεν μίσησα. Επειδή το μίσος είναι χειρότερο για σένα. Με το μίσος, σκοτώνεις τον εαυτό σου. Την δεύτερη φορά, είχα αφήσει πίσω την πικρία. Αυτή τη φορά, θέλω να τελειώνω μ’ αυτό. Δεν θα επιστρέψω ποτέ ξανά σ’ αυτό το μέρος».

«Όχι πολιτική»

Οι οργανωτές επέμεναν στο γεγονός ότι η σημερινή τελετή μνήμης οφείλει να επικεντρωθεί μάλλον σ’ αυτό που έχουν να πουν οι επιζώντες, παρά στους πολιτικούς καβγάδες που στιγμάτισαν τις προετοιμασίες της επετείου.

«Πρόκειται για επιζώντες, δεν πρόκειται για πολιτική», δήλωσε ο Ρόναλντ Λόντερ, επικεφαλής του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συμβουλίου, στον τόπο του πρώην στρατοπέδρου που σήμερα έχει μετατραπεί σε μνημείο και μουσείο τα οποία διαχειρίζεται η Πολωνία.

«Παρατηρούμε την άνοδο του αντισημιτισμού ενώ δεν θέλουμε το παρελθόν τους (το παρελθόν των επιζώντων) να είναι το μέλλον των παιδιών τους ούτε το μέλλον των εγγονιών τους».

Εστεμμένοι και αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων από σχεδόν 60 χώρες παρακολούθησαν την τελετή, από την οποία όμως απουσίασαν ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων οι οποίοι μετέβησαν την Πέμπτη στην Ιερουσαλήμ για μια τελετή που έγινε εκεί.

Ο πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα δεν πήγε στην Ιερουσαλήμ αφού του αρνήθηκαν τη δυνατότητα να εκφωνήσει εκεί ομιλία, ενώ ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν διαδραμάτισε εκεί ρόλο πρώτης γραμμής.

Ο Πούτιν προκάλεσε τον Δεκέμβριο αγανάκτηση στην Πολωνία και τη Δύση αφού υποστήριξε αδίκως ότι η χώρα αυτή ήταν σε συνεννόηση με τον ναζί δικτάτορα Αδόλφο Χίτλερ και είχε συμβάλει στο ξέσπασμα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.