Προσφυγικό : Τα αιτήματα της Ελλάδας, οι ανησυχίες και οι παγίδες

Πολιτικό έγγραφο με τη φιλοσοφία της ελληνικής κυβέρνησης εν όψει των σκληρών διαπραγματεύσεων που θα ξεκινήσουν επισήμως εντός του Μαρτίου για ένα νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου αναμένεται να καταθέσει σύντομα η Αθήνα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύμφωνα με τις αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», το έγγραφο έχει προετοιμαστεί από την ομάδα του αναπληρωτή υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιώργου Κουμουτσάκου και θα τελεί υπόψη της επιτρόπου με αρμοδιότητα τις Εσωτερικές Υποθέσεις Ιλβα Γιόχανσον και του αντιπροέδρου για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής Μαργαρίτη Σχοινά – οι οποίοι συνιστούν το δίδυμο που θα ηγηθεί της διαπραγμάτευσης για το «νέο Δουβλίνο» εκ μέρους της Κομισιόν.

Βασικός άξονας του εγγράφου, μέρος του οποίου βρίσκεται εν γνώσει του «Βήματος», είναι η ισοβαρής αντιμετώπιση των αρχών της ευθύνης και της αλληλεγγύης στο νέο Σύμφωνο που θα αντικαταστήσει τον, ανεπαρκή πλέον, Κανονισμό του Δουβλίνου. Υπενθυμίζεται ότι οι σχετικές συνομιλίες για την αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου, οι οποίες ξεκίνησαν το 2016, έχουν παγώσει εξαιτίας των σφοδρών αντιδράσεων τόσο των χωρών του Βίζεγκραντ (Ουγγαρίας, Πολωνίας, Τσεχίας, Σλοβακίας), όσο και χωρών όπως η Αυστρία, που δίνουν μονοδιάστατη έμφαση στην προστασία των εξωτερικών συνόρων και δεν επιθυμούν να συνεισφέρουν στον διαμοιρασμό του βάρους μέσω της φιλοξενίας αιτούντων άσυλο.

Ανησυχία στην Αθήνα από τις νέες ροές

Η διεθνοποίηση του προβλήματος καθίσταται αναγκαία καθώς τα πρόσφατα γεγονότα στη Λέσβο κατέδειξαν ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να διανύσει έναν δύσβατο και ανηφορικό δρόμο για να αντιμετωπίσει την πρόκληση του Μεταναστευτικού/Προσφυγικού. Η πρόσφατη παραδοχή του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι ίσως να υποτιμήθηκαν αρχικά η έκταση και το βάθος του προβλήματος, αλλά και η μάλλον μονήρης προσέγγιση του ζητήματος αυτού από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη ανάγκασαν τον Πρωθυπουργό να επανασυστήσει το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Δεν λείπουν άλλωστε οι φωνές που επεσήμαιναν, εδώ και αρκετούς μήνες, ότι η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου με την ψήφιση του νόμου 4636/2019 δεν θα ήταν επαρκής για τον χειρισμό του ζητήματος.

Οι φωνές αυτές προειδοποιούσαν για δραματική αύξηση των ροών από την Τουρκία εντός του Φεβρουαρίου, κάτι που εφόσον συμβεί θα περιορίσει την αποτελεσματικότητα μέτρων, όπως η δημιουργία ημίκλειστων κέντρων στην ενδοχώρα στα οποία θα μεταφερθούν άτομα από τα νησιά του Βόρειου και του Ανατολικού Αιγαίου (όπου ήδη βρίσκονται πάνω από 41.000 άτομα, με την πλειονότητα αυτών να είναι Αφγανοί).

Παράλληλα, οι ίδιες πηγές εξέφραζαν τη σοβαρή ανησυχία τους για την προθυμία της Αγκυρας να συμβάλει στην επιτυχή εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας, δίνοντας έμφαση στην απροθυμία της τουρκικής ακτοφυλακής να απαντήσει στις εκκλήσεις του Λιμενικού Σώματος με σκοπό την παρεμπόδιση βαρκών να περάσουν από τα τουρκικά παράλια στα νησιά. Επιπλέον, η τάση κοινοτικών αξιωματούχων να ερμηνεύουν με βάση την τουρκική αντίληψη τον τρόπο εφαρμογής της Δήλωσης (ιδιαίτερα σε σχέση με τον γεωγραφικό περιορισμό όσων μπορούν να επιστρέφονται, καθώς πουθενά στη Δήλωση δεν αναφέρεται ότι οι επιστροφές πρέπει να περιορίζονται σε όσους βρίσκονται στα νησιά) προκαλεί πλέον σοβαρά ερωτήματα στην Αθήνα.

Ουσιαστική αλληλεγγύη και όχι στα χαρτιά

Το έγγραφο που πρόκειται να καταθέσει η Αθήνα «χτίζει» πάνω στη στρατηγική διεθνοποίησης που είχε καταθέσει ο κ. Κουμουτσάκος, σε ανύποπτο χρόνο, στον Πρωθυπουργό ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο. Στον πυρήνα της βρίσκεται η διεύρυνση των διπλωματικών ερεισμάτων και η συγκέντρωση του απαραίτητου «κεφαλαίου» εν όψει της διαπραγμάτευσης που θα εκκινήσει εντός του Μαρτίου. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», το εν λόγω έγγραφο, που δεν συνιστά την τελική διαπραγματευτική θέση της χώρας αλλά τη φιλοσοφία με την οποία θα προσέλθει στις συνομιλίες, στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές: α) την εξεύρεση μιας ευρωπαϊκής λύσης σε μια ευρωπαϊκή πρόκληση, β) ένα δίκαιο σύστημα που θα αντέχει στον χρόνο, γ) τη διατήρηση των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ όπως εμπεριέχονται στις κοινοτικές συνθήκες. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, ο κ. Κουμουτσάκος και η ομάδα του δεν τρέφουν αυταπάτες για τη δυσκολία της διαπραγμάτευσης. Για τον λόγο αυτόν, η Αθήνα εμφανίζεται προς το παρόν σκεπτική σε ορισμένες από τις ιδέες που έχουν κατατεθεί από ορισμένες πλευρές εν όψει αυτής.

Η φιλοσοφία της ελληνικής πλευράς επί ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (Common European Asylum System – CEAS) συνίσταται στην ανάγκη να υπάρχει ισοβαρής αντιμετώπιση των αρχών της υπευθυνότητας και της αλληλεγγύης. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «χρειαζόμαστε μια αποτελεσματική αλληλεγγύη σε συνδυασμό με μια αποδοτική ευθύνη στην οποία όλα τα μέρη θα πρέπει ενεργά να συμβάλλουν. Ενα σύστημα από το οποίο ορισμένα κράτη-μέλη θα εξαιρούνται ή ένα σύστημα που θα επιβληθεί σε κάποια κράτη-μέλη εναντίον της θελήσεώς τους δεν θα επιτύχει». Με αφορμή και τα γεγονότα της Λέσβου, η ελληνική κυβέρνηση κάνει λόγο για «μεταναστευτική κόπωση» (migration fatigue).

Πυρήνας οι υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις

Σε σχέση με την ευθύνη που αναλαμβάνουν τα κράτη-μέλη, η ελληνική κυβέρνηση τάσσεται υπέρ της άποψης ότι οι υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις (compulsory relocations) πρέπει να αποτελέσουν τον πυρήνα του «νέου Δουβλίνου». Αυτό σημαίνει ότι ένα κράτος-μέλος, ιδιαίτερα πρώτης γραμμής, δεν μπορεί να παραμείνει υπεύθυνο επί μόνιμης βάσεως ή για μεγάλο χρονικό διάστημα για μια αίτηση ασύλου. Σύμφωνα με το ελληνικό έγγραφο, το οποίο βρίσκεται σε φάση τελικής επεξεργασίας, η ιδέα ότι ορισμένα κράτη-μέλη θα αναλαμβάνουν την πλήρη ευθύνη της φιλοξενίας όσων φθάνουν στο έδαφος της ΕΕ, ενώ άλλα θα συνεισφέρουν απλώς με οικονομική ή ανθρωπιστική βοήθεια, αρνούμενα να φιλοξενήσουν οποιονδήποτε, δεν είναι απλώς άδικη αλλά επίσης ανεπαρκής. Σύμφωνα επίσης με ενημερωμένες πηγές, οι απόψεις περί υποχρεωτικής και ταχείας εξέτασης, στα σύνορα της ΕΕ, των αιτήσεων ασύλου, εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους, καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάγκη κατασκευής μεγάλων κέντρων κράτησης στα ευρωπαϊκά σύνορα και σε παραβιάσεις του Κοινοτικού και Διεθνούς Δικαίου.

«Να είμαστε παρόντες σε κάθε φάση της συζήτησης»

Πριν από δύο ημέρες, την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου, ο αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής βρέθηκε στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας (ασκεί το τρέχον εξάμηνο την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ) για να συμμετάσχει στο άτυπο Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων. Εκεί, ο κ. Κουμουτσάκος προχώρησε στην κατάθεση ακόμη ενός εγγράφου με σκοπό να διευρύνει η Αθήνα το «διπλωματικό αποτύπωμά» της εν όψει των συζητήσεων για το CEAS. Πρόκειται για ένα κείμενο για την καταπολέμηση των δικτύων παράνομης μετανάστευσης, τα οποία ευθύνονται για το 90% των περιπτώσεων των ανθρώπων που φθάνουν στην ΕΕ σύμφωνα με τα στοιχεία της Europol. Η Αθήνα καταθέτει μια σειρά ιδεών σε έξι τομείς, μεταξύ των οποίων η καλύτερη συλλογή πληροφοριών, η συνεργασία με τρίτες χώρες, ο έλεγχος πλαστογραφημένων εγγράφων κ.ά.

Παρουσιάζοντας το έγγραφο στους συναδέλφους του, ο κ. Κουμουτσάκος σημείωσε ότι είναι χρήσιμο να εξετάζονται τρόποι καταπολέμησης της λαθραίας προώθησης μεταναστών στα Δυτικά Βαλκάνια, αλλά πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση σε όσα δεν πράττει η Τουρκία στον συγκεκριμένο τομέα. Ο έλληνας υπουργός αναρωτήθηκε μάλιστα πώς είναι δυνατόν μια χώρα με τόσο αποτελεσματικό μηχανισμό εσωτερικής ασφάλειας να μην μπορεί να εντοπίσει πώς συμβαίνει να χρησιμοποιούνται τόσες πολλές εξωλέμβιες μηχανές για τις βάρκες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά.

Αυτό είναι το τρίτο έγγραφο προβληματισμού που έχει καταθέσει η κυβέρνηση τους τελευταίους μήνες. Είχαν προηγηθεί η κατάθεση του non paper για την Πρωτοβουλία της Μεταναστευτικής Οδού της Ανατολικής Μεσογείου (μαζί με την Κύπρο και τη Βουλγαρία) και το έγγραφο περί ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Επιστροφών.

Αυτή είναι η μία πλευρά των πρωτοβουλιών. Παράλληλα όμως προωθούνται κι άλλες. Την προσεχή Τρίτη 28 Ιανουαρίου αναμένεται να υπογραφεί στα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η συμφωνία έδρας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου (EASO). Πρόκειται για μια εξέλιξη που εκκρεμούσε επί μεγάλο χρονικό διάστημα και «ξεκλείδωσε» πρόσφατα χάρη σε συντονισμένες προσπάθειες.

Η υπογραφή έρχεται να προστεθεί στην ολοκλήρωση του νέου Επιχειρησιακού Σχεδίου (Operating Plan) Ελλάδος – EASO για το 2020 που θα αυξήσει σημαντικά την παρουσία του οργανισμού στη χώρα μας. Επιπλέον, έχουν ξεκινήσει οι συνομιλίες για την υπογραφή συμφωνιών έδρας τόσο με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης όσο και με την Υπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.

Η βούληση της Γαλλίας και το σχέδιο δράσης

Εμφαση δίνεται και στη διμερή πλευρά της συνεργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο ενός γύρου πρωτευουσών στις χώρες του Βίζεγκραντ με σκοπό να διερευνηθεί αν υπάρχουν περιθώρια συνεννόησης. Κρίσιμης σημασίας θεωρείται όμως ο συντονισμός με τη Γαλλία, κάτι που αποτυπώθηκε με την πρόσφατη συμφωνία επί έξι σημείων που ακολούθησε τις συναντήσεις του κ. Κουμουτσάκου, αρχικά στο Παρίσι με τον υπουργό Εσωτερικών Κριστόφ Καστανιέ και λίγες ημέρες αργότερα, στην Αθήνα, με τον υφυπουργό Εσωτερικών αρμόδιο για θέματα Μετανάστευσης Λοράν Νούνιεζ. Στις συναντήσεις αυτές, των οποίων προηγήθηκε αθόρυβη δουλειά, επιβεβαιώθηκε η βούληση της Γαλλίας να δεχθεί στο έδαφός της 400 αιτούντες άσυλο από την Ελλάδα (θα αφορά κυρίως μέλη ευάλωτων ομάδων, ενώ ομάδα γάλλων εμπειρογνωμόνων θα έλθει για τον σκοπό αυτόν εντός του Φεβρουαρίου στη χώρα μας), να συμβάλλει με επιπλέον 24 ειδικούς στις διαδικασίες ασύλου για ένα διάστημα τριών, ίσως και τεσσάρων μηνών, αλλά και να ενισχύσει την παρουσία της στην επιχείρηση του Frontex (με σκοπό να φθάσει σε σύνολο τους 200 αστυνομικούς).

Παράλληλα, θα εξεταστεί η δυνατότητα ομαδικών πτήσεων για επιστροφές για άτομα από χώρες της Αφρικής και η τοποθέτηση ενός τρίτου αξιωματικού-συνδέσμου στα ελληνικά αεροδρόμια. Αποστολή περισσότερων ειδικών εξετάζει και η Γερμανία, ενώ έτοιμο προς υπογραφή με το Ηνωμένο Βασίλειο είναι Σχέδιο Δράσης που αφορά τις επιστροφές. Σε στάδιο προετοιμασίας βρίσκεται επίσης ελληνική πρωτοβουλία για τη διοργάνωση διεθνούς Συνόδου στην Ελλάδα για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, με τη συμμετοχή της ΕΕ και της Γερμανίας. Τέλος ο κ. Κουμουτσάκος προσανατολίζεται επίσης να επισκεφθεί το Πακιστάν, μια χώρα από την οποία έρχονται πολλοί οικονομικοί μετανάστες, και η επιστροφή τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Η «παγίδα» της σύνδεσης πολιτικής ασύλου και Σένγκεν

Πρόσφατα, ορισμένα κράτη-μέλη (όπως π.χ. η Γαλλία) έχουν κυκλοφορήσει την ιδέα μιας σύνδεσης της Συμφωνίας Σένγκεν με την ορθή εφαρμογή της πολιτικής ασύλου. Από ορισμένες πλευρές έχει ακουστεί το επιχείρημα ότι θα έπρεπε ίσως και να εξεταστεί η αποβολή από τη Συνθήκη του Σένγκεν όσων κρατών-μελών δεν συμμετέχουν στην ευθύνη του διαμοιρασμού των βαρών. Η διασύνδεση αυτή κρύβει μια παγίδα για την Ελλάδα, καθώς ως χώρα πρώτης γραμμής θα μπορούσε να βρεθεί σε δυσμενή θέση σε περίπτωση ανεξέλεγκτων ροών που θα επιβάρυναν υπέρμετρα το εθνικό σύστημα ασύλου. Είναι άλλωστε ξακάθαρο ότι η πολιτική ασύλου δεν συνιστά μέρος της Συμφωνίας Σένγκεν και μια διασύνδεσή τους θα συνιστούσε κατάφωρη παραβίαση των κοινοτικών Συνθηκών.