Εμφύλιος στην Ορθοδοξία: Σκηνικό «ιερού» πολέμου με φόντο την Ουκρανική Εκκλησία

Οσοι είχαν προβλέψει λίγο πριν από την απονομή της Αυτοκεφαλίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Εκκλησία της Ουκρανίας, ότι η αναγνώρισή της από τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες δεν θα ήταν εύκολη, άμεση και μαζική, δικαιώνονται. Και ταυτόχρονα επιβεβαιώνονται αυτοί που υποστήριζαν ότι το ζήτημα της ουκρανικής Εκκλησίας δεν είναι αμιγώς θρησκευτικό αλλά έχει πολιτικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις.

Η Ορθοδοξία, όπως όλα δείχνουν, είναι χωρισμένη σε τρία «ιερά στρατόπεδα» χωρίς μάλιστα να λείπουν εντάσεις, αντιπαραθέσεις και «αφορισμοί» ανάμεσά τους. Πρόκειται για ένα σκηνικό που μόνο από ενότητα και αγάπη δεν χαρακτηρίζεται όπως κηρύττει το Ευαγγέλιο. Και δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι πρωταγωνιστές είναι επικεφαλής Εκκλησιών και ιεράρχες του ίδιου δόγματος… Ποιο είναι όμως το τοπίο που έχει διαμορφωθεί στην Ορθοδοξία μετά την απονομή αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας τον Ιανουάριο του 2019;

Την ουκρανική Εκκλησία έχουν αναγνωρίσει η Εκκλησία της Ελλάδος και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, με τον μητροπολίτη Κιέβου Επιφάνιο να υποστηρίζει ότι σύντομα θα ακολουθήσουν άλλες 3-4 Εκκλησίες (Ρουμανίας, Κύπρου, Βουλγαρίας, Γεωργίας). Με το Πατριαρχείο Μόσχας που εξ αρχής είχε δηλώσει την κατηγορηματική διαφωνία του με την αυτοκεφαλία, καθώς δεν ήθελε επ’ ουδενί να χάσει από την επιρροή το πολυπληθές ποίμνιο της Ουκρανίας, έχουν συνασπιστεί πέντε Εκκλησίες. Κάποιες απ’ αυτές προέρχονται δε από χώρες «δορυφόρους» της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, άλλες τρεις – τέσσερις διατηρούν επιφυλάξεις και η στάση που θα κρατήσουν αποτελεί ακόμη και σήμερα ερωτηματικό.

Η πρωτοβουλία που πήρε το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων προ διμήνου – χωρίς όμως να έχει τη δικαιοδοσία – καλώντας (με επιστολές) Προκαθημένους να συμμετάσχουν σε μία Πανορθόδοξη Σύνοδο για το Ουκρανικό στα Ιεροσόλυμα πυροδότησε νέες αντιπαραθέσεις και αντιδράσεις. Και είναι ενδεικτική της βαριάς ατμόσφαιρας που εξακολουθεί να επικρατεί στους κόλπους της Ορθοδοξίας. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απάντησε με μία ιδιαίτερα σκληρή επιστολή στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο επισημαίνοντάς του ότι δεν έχει το δικαίωμα σύγκλησης Πανορθοδόξου Συνάξεως. Τον επέπληξε δε λέγοντάς του ότι η κίνησή του υπηρετεί «αλλότριους σκοπούς». Ελάχιστες Εκκλησίες πάντως ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ιεροσολύμων. Στο «παζλ» των εξελίξεων γύρω από το Ουκρανικό ένα από τα βασικά δεδομένα είναι η συνεισφορά της Εκκλησίας της Ελλάδας στο θέμα της αναγνώρισης της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος προχώρησε στην αναγνώριση της ουκρανικής Εκκλησίας τον περασμένο Οκτώβριο και άνοιξε τον δρόμο και για άλλες αναγνωρίσεις. Εκκλησιαστικές πηγές σημειώνουν ότι η απόφαση της Ιεραρχίας αποτελεί δείγμα γραφής για το πώς εκλαμβάνει ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος τις σχέσεις του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη «μητέρα Εκκλησία». Μετά την αναθέρμανση των σχέσεων Φαναρίου – Αθήνας η Εκκλησία της Ελλάδος τάχθηκε ανοιχτά στο πλευρό του Βαρθολομαίου. Η στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος συμπαρέσυρε και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας αφού λίγες ημέρες μετά αναγνώρισε κι αυτό την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας.

Τα ερωτήματα

Η στάση που κρατάει έως τώρα το ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και κυρίως η κίνηση του Πατριάρχη Θεόφιλου να ζητήσει Πανορθόδοξη Σύνοδο έχει προκαλέσει ερωτήματα. Αρκετοί είναι αυτοί όμως που υποστηρίζουν ότι η συμπεριφορά του συνδέεται με τη διείσδυση που επιχειρεί η Ρωσία τα τελευταία χρόνια στους Αγίους Τόπους. Εκκλησιαστικές πηγές τονίζουν πως υπάρχει η αίσθηση για πιέσεις που ασκούνται από την πλευρά της Ρωσίας στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων να μην προχωρήσει σε αναγνώριση ειδάλλως θα αποκαλυφθούν υποθέσεις με οσμή οικονομικών και άλλων σκανδάλων.

Ακόμη δύο ελληνορθόδοξες Εκκλησίες έχουν προβληματίσει έντονα με τη στάση τους το Φανάρι. Πρόκειται για την Κύπρο και την Αλβανία. Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ανέμεναν ότι η Εκκλησία της Αλβανίας θα ήταν από τις πρώτες – μαζί με την Εκκλησία της Ελλάδος – που στήριζαν την απόφαση του κ. Βαρθολομαίου για απονομή αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία. Εντούτοις, ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος έχει διατυπώσει ενστάσεις. Σε παρόμοια κατεύθυνση είναι και η Εκκλησία της Κύπρου.

«Δορυφόροι» της Μόσχας

Σαφή στήριξη στο Πατριαρχείο Μόσχας παρέχουν Εκκλησίες που παραδοσιακά διατηρούν καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Οι εκκλησίες Σερβίας, Τσεχίας, Πολωνίας δεν έχουν αναγνωρίσει την ουκρανική Εκκλησία. Παρόμοια στάση έχει κρατήσει και το Πατριαρχείο Αντιοχείας. Θεωρείται φυσικός σύμμαχος της Μόσχας. Αλλωστε αυτό φαίνεται και στο πολιτικό πεδίο, στο συριακό ζήτημα, με την ενεργό ανάμειξη και εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο. Το Αντιοχείας εξάλλου απείχε από την Πανορθόδοξη Σύνοδο της Κρήτης.

Πολιτικές προεκτάσεις

Οι κατηγορίες που εκτόξευσε κατά των ΗΠΑ τον περασμένο Οκτώβριο ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ υποστηρίζοντας ότι οι Αμερικανοί πιέζουν τις Ορθόδοξες Εκκλησίες να αναγνωρίσουν την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είναι ενδεικτική των πολιτικών προεκτάσεων που έχει το Ουκρανικό. Ασχέτως αν οι καταγγελίες ευσταθούν ή όχι, η παρέμβαση  φανερώνει πως πολιτική – και μάλιστα σε πολύ υψηλό επίπεδο – και θρησκεία εξακολουθούν να έχουν πολύ στενές σχέσεις.