Ο Τραμπ «ενταφιάζει» τους Παλαιστίνιους, κι αυτοί μετρούν τους φίλους τους

Παρότι αναμενόμενο εάν κανείς παρακολουθούσε κινήσεις της αμερικανικής κυβέρνησης όπως η αναγνώριση Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του κράτους του Ισραήλ, η αναγνώριση της ισραηλινής κατοχής των υψιπέδων του Γκολάν και η αναγνώριση ισραηλινής κυριαρχίας στους εποικισμούς στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, το σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί μια τομή σε σχέση με προηγούμενες προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος.

Για πρώτη φορά, θεωρείται αφετηρία για οποιαδήποτε λύση η αποδοχή των βασικών ισραηλινών αξιώσεων και η υπονόμευση προκαταβολικά οποιασδήποτε λύσης της μορφής «δύο κρατών». Με αυτή την έννοια είμαστε αρκετά μακριά όχι μόνο από τις αποφάσεις του ΟΗΕ, που πάντοτε στηρίζονταν στην αφετηρία της επιστροφής του Ισραήλ στα προ του 1967 σύνορά του, αλλά ακόμη και από το πνεύμα των συμφωνιών του Όσλο που οδήγησαν και στη διαμόρφωση της Παλαιστινιακής Αρχής.

Έτσι λοιπόν το νέο σχέδιο παραχωρεί ουσιαστικά το σύνολο της Ιερουσαλήμ στο Ισραήλ, με την εξαίρεση ενός μικρού τμήματός της, προσφέρει στο Ισραήλ τον πλήρη έλεγχο της Κοιλάδας του Ιορδάνη και  νομιμοποιεί τους εποικισμούς αποδίδοντάς τους στο Ισραήλ ως τμήμα της εδαφικής κυριαρχίας του. Οι Παλαιστίνοι, βλέπουν να ενταφιάζεται οριστικά το ιστορικό αίτημα για επιστροφή των προσφύγων και χάνουν πολύ μεγάλες εκτάσεις στη Δυτική Όχθη και δη τις πιο εύφορες. Όμως, δεν είναι μόνο το ποσοτικό θέμα των εκτάσεων που αποδίδονται, αλλά και το γεγονός ότι παγιώνεται ο ιδιαίτερα μεγάλος κατακερματισμός της Δυτικής Όχθης, που τέμνεται από τα εδάφη των εποικισμών και τους διάφορους φράχτες. Απέναντι, σε αυτό η μόνη υπόσχεση που τους προσφέρεται είναι ότι θα βελτιωθεί (στο πλαίσιο και του οικονομικού πακέτου που συνοδεύει την πρόταση συμφωνίας) η οδική σύνδεση των διαφόρων τμημάτων.

Δεν είναι τυχαίο ότι επικριτές του σχεδίου υποστηρίζουν ότι επιδιώκει να παγιώσει ουσιαστικά τη διαμόρφωση μια συνθήκης ανάλογης των Μπαντουστάν παλαιότερα στη Νότια Αφρική, δηλαδή των κατακερματισμένων εκτάσεων στις οποίες το καθεστώς του απαρτχάιντ προσπαθούσε να συγκεντρώσει τους μαύρους πληθυσμούς και οποίες υποτίθεται ότι θα ήταν «ανεξάρτητα κράτη».

Μάλιστα το σχέδιο Τραμπ πρώτα κατοχυρώνει την κυριαρχία του Ισραήλ στις εκτάσεις που του αποδίδονται και απλώς προσφέρει ένα χρονικό διάστημα για να αποφασίσουν οι Παλαιστίνιοι τι θα κάνουν.

Παρότι το σχέδιο υποτίθεται ότι συνοδεύεται από ένα γενναιόδωρο πακέτο 50 δισεκατομμυρίων, που σε μεγάλο βαθμό θα εξαρτηθούν και από τη γενναιοδωρία γειτονικών κρατών που θα θελήσουν να συνεισφέρουν, είναι σαφές ότι βιώσιμο οικονομικά παλαιστινιακό κράτος είναι αδύνατο να υπάρξει, κάτι που θα δημιουργήσει νέα προβλήματα οικονομικής εξάρτησης από το Ισραήλ (όπως π.χ. γίνεται και σήμερα όπου οι Παλαιστίνιοι των Κατεχόμενων εργάζονται στο Ισραήλ, περνώντας δυο φορές την ημέρα και τη διαδικασία των checkpoints).

Αρκετές αραβικές χώρες προκρίνουν τη συμπόρευση με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ

Η αντίδραση όλων των παλαιστινιακών οργανώσεων αλλά και της παλαιστινιακής αρχής ήταν αρνητική, όπως ήταν και αναμενόμενο. Αρνητική ήταν και η στάση των παλαιστινίων προσφύγων, οι οποίοι σημειωτέον ακόμη και σε χώρες όπως ο Λίβανος εξακολουθούν εδώ και δεκαετίες να έχουν το καθεστώς του προσωρινώς διαμένοντος.

Ωστόσο, αρκετές αραβικές κυβερνήσεις δείχνουν σε αυτή τη φάση να επενδύουν σε μια επαμφοτερίζουσα στάση, καταδικάζοντας φραστικά το σχέδιο αλλά προκρίνοντας ταυτόχρονα τη διατήρηση καλών σχέσεων με τις ΗΠΑ και τη συνέχεια της επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ.

Μπορεί να μην υποστήριξαν ανοιχτά το σχέδιο, καθώς θα ήταν ευάλωτες στην κατακραυγή και σε σχέση με το καθεστώς της Ιερουσαλήμ και σε σχέση με το δικαίωμα των προσφύγων στην επιστροφή, όμως ο γενικός τόνος και της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου ήταν ότι το σχέδιο να μελετηθεί και οι δύο πλευρές να αναζητήσουν τρόπους διαλόγου, αποφεύγοντας φυσικά να στηρίξουν το σχέδιο, αλλά και να το απορρίψουν ρητά ως απαράδεκτο. Ανάλογη γλώσσα χρησιμοποίησαν και άλλες χώρες όπως η Ιορδανία, το Μπαχρέιν, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Μάλιστα, οι πρεσβευτές των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του Μπαχρέιν και του Ομάν ήταν και παρόντες στο Λευκό Οίκο όταν ο Τραμπ ανακοίνωσε το σχέδιό του.

Άλλωστε, είναι γνωστό ότι ιδίως ο διάδοχος και ντε φάκτο ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας Πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν είχε στενή επικοινωνία με τον γαμπρό και βασικό σύμβουλο του Τραμπ Τζάρεντ Κούσνερ που ήταν και ένας εκ των αρχιτεκτόνων του σχεδίου που παρουσίασε ο Τραμπ.

Πάντως ενδεικτική της προσπάθειας να μην αποκοπούν από τη δυσαρέσκεια που προκάλεσε το σχέδιο σε μεγάλο μέρους του αραβικού κόσμου, αλλά της επίγνωσης ότι δεν είναι δεδομένο ότι αυτό το σχέδιο θα πάρει κάποια υλική μορφή, ήταν η απόφαση του Αραβικού Συνδέσμου το Σάββατο 1 Φεβρουαρίου που απέρριψε το σχέδιο Τραμπ, υποστηρίζοντας ότι δεν ανταποκρίνεται στα δικαιώματα και τις επιδιώξεις του παλαιστινιακού λαού και δηλώνοντας ότι δεν θα συνεργαστούν με τις αμερικανικές αρχές για την εφαρμογή.

Αντίθετα, η Ρωσία δείχνει αρχικά μια πιο προσεκτική στάση. Μπορεί ο Νετανιάχου να υπογράμμισε ότι ο Πούτιν ήταν ο πρώτος ηγέτης που συνάντησε μετά την ανακοίνωση του σχεδίου, όμως η Ρωσία αρχικά επιφυλάχθηκε να μελετήσει το σχέδιο, υπογραμμίζοντας πάντως ότι οποιαδήποτε λύση πρέπει να είναι αμοιβαία αποδεκτή και τελικά την περασμένη κυβέρνηση εκπρόσωπος της Ρωσικής κυβέρνησης δήλωσε ότι πλευρές του σχεδίου αντίκεινται στις αποφάσεις του Συμβουλίου του ΟΗΕ.

Από τη μεριά της ΕΕ, ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοσέπ Μπορέλ δήλωσε ότι το σχέδιο είναι αντίθετο με  τις διεθνείς συμφωνίες και τις παραμέτρους που έχουν συμφωνηθεί διεθνώς και επαναδιατυπώνει την προσήλωση της Ε.Ε. στη λύση των δύο κρατών όπως και στη σημασία των συνόρων του 1967 ως αφετηρία.

Οι χώρες που αντιδρούν

Την ίδια στιγμή το σχέδιο Τραμπ φάνηκε να διευκολύνει τις χώρες που είτε αντιτίθενται στα σχέδια των ΗΠΑ είτε θέλουν να δείξουν ότι διατηρούν βαθμούς ανεξαρτησίας από την Ουάσιγκτον.

Έτσι, το Ιράν έσπευσε να καταδικάσει σε όλους τους τόνους το αμερικανικό σχέδιο, κάνοντας έτσι σαφές ότι σε αυτή την περίοδο θα χρησιμοποιήσει και αυτό το θέμα για να κατοχυρώσει μια απήχηση στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής ως η χώρα που πραγματικά αντιστέκεται στα σχέδια των ΗΠΑ και του Ισραήλ, την ώρα που οι αραβικές χώρες που επιτίθενται στο Ιράν επιμένουν στη συμπόρευση με τον Τραμπ.

Αλλά και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το κόμμα του οποίου άλλωστε έχει παραδοσιακές σχέσεις ιδίως με τη Χαμάς έσπευσε να δηλώσει ότι το σχέδιο είναι απαράδεκτο. «Το σχέδιο δεν θα εξυπηρετήσει την ειρήνη και την επίλυση προβλημάτων στην περιοχή. Αγνοεί τα δικαιώματα των Παλαιστινίων και προσπαθεί να νομιμοποιήσει την ισραηλινή κατοχή».

Μάλιστα σε αυτή του την τοποθέτηση δεν είναι μόνος αλλά έχει και τη συναίνεση της αντιπολίτευσης. Η Τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ανακοίνωση, την οποία στηρίζουν και τα περισσότερα κόμματα της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του φιλοκουρδικό HDP, η οποία καταδικάζει το σχέδιο που πρότεινε ο Ντόναλντ Τραμπ.

Η δύσκολη θέση των Παλαιστινίων

Σε πρώτη φάση η θέση των Παλαιστινίων φαίνεται αρκετά δύσκολη. Δέχονται μεγάλες πιέσεις και από παραδοσιακούς συμμάχους να κάνουν σημαντικές παραχωρήσεις, ακόμη και εάν δεν προχωρήσει το συγκεκριμένο σχέδιο, που άλλωστε είναι σαφές ότι έχει ως ορίζοντα περισσότερο τις εκλογές σε Ισραήλ και ΗΠΑ, παρά τη λύση. Παραδοσιακοί σύμμαχοι μετατοπίζονται. Η αραβική κοινή γνώμη εξακολουθεί να τους στηρίζει, όμως οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν προκαλούν πια την ίδια συγκίνηση όπως τότε που λειτουργούσαν ως μετωνυμία όχι μόνο για το αίτημα σύγκρουσης με τον κυνισμό των μεγάλων δυνάμεων αλλά και για τη δυνατότητα δημοκρατικών κινημάτων χειραφέτησης στον αραβικό κόσμο. Η εικόνα κατακερματισμού, διχόνοιας και συχνά διαφθοράς στις παλαιστινιακές οργανώσεις έχει συμβάλει σε αυτές τις αντιφατικές καταστάσεις.

Την ίδια στιγμή είναι αδύνατη η αποδοχή του σχεδίου, ιδίως από τη στιγμή που η ισραηλινή πολιτική απλώς επιτείνει την σημερινή συνθήκη χωρίς να επιτρέπει πραγματικά κάποια διέξοδο (πέραν της προσπάθειας μερικής χαλάρωσης του αποκλεισμού της Γάζας υπό την προϋπόθεση να σταματήσουν οι επιθέσεις με ρουκέτες).

Αυτό διαμορφώνει και το έδαφος για την απόρριψη του σχεδίου που έχει ήδη καταγραφεί.

Το ερώτημα που θα κληθεί να απαντήσει μεσοπρόθεσμα το Ισραήλ

Το Ισραήλ και ιδίως ο Βενιαμίν Νετανιάχου έσπευσε να αποδεχτεί σχέδιο. Μάλιστα, υπήρξαν και φωνές που πρότειναν άμεσα να κηρύξει την κυριαρχία του στις εκτάσεις των Κατεχομένων που του αποδίδει το σχέδιο, αν και ο Τζάρεντ Κούσνερ έσπευσε να ζητήσει να μη γίνουν τέτοιες κινήσεις προτού ξεκινήσει κάποιου τύπου ειρηνευτική συζήτηση.

Και όντως σε πρώτη φάση φαίνεται να κατοχυρώνει βασικές θέσεις του, την ώρα που προσπαθεί να διαμορφώσει ένα ευρύτερο φάσμα συμμαχιών. Κυρίως δείχνει να κάνει ένα ακόμη βήμα για να απαλλαγή από το άγχος μιας λύσης «δύο κρατών» που απαιτούσε σημαντικές ισραηλινές παραχωρήσεις.

Όμως, την ίδια στιγμή υπάρχει το γεγονός ότι με τη σημερινή φορά των πραγμάτων και προτάσεις όπως το σχέδιο Τραμπ το κράτος του Ισραήλ θα ασκεί ουσιαστικά μια κυριαρχία σε όλη την έκταση από τον Ιορδάνη και μέχρι τη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένου και σημαντικού βαθμού ντε φάκτο ελέγχου που θα έχει στις παλαιστινιακές περιοχές. Την ίδια στιγμή ούτως ή άλλως στο ίδιο το εσωτερικό του Ισραήλ υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός παλαιστινίων (ή κατά την ισραηλινή περιγραφή «άραβες πολίτες του Ισραήλ» που είναι το 20,95% του πληθυσμού).

Αυτό θα σημαίνει ότι στη συνολική αυτή έκταση όπου το Ισραήλ θα είναι κατά βάση το μόνο πραγματικά κυρίαρχο κράτος, ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα είναι άραβες παλαιστίνιοι. Αυτό εκ των πραγμάτων θα γεννά συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις και το ανοιχτό ερώτημα για το πώς μπορεί να εμπεδωθεί μια πραγματική συνθήκη δημοκρατίας και πλήρους κατοχύρωσης δικαιωμάτων για όλους τους κατοίκους αυτής της έκτασης.