Τσαριτσάνη – Πνευματικός φάρος του ελληνισμού σε χαλεπούς καιρούς

Θεσσαλική κωμόπολη του Kάτω Oλύμπου, χτισμένη σε μικρή απόσταση από την Ελασσόνα, η Τσαριτσάνη, τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας, καταφέρνει να διατηρεί το παραδοσιακό χρώμα της, έτσι όπως το αποτύπωσαν στην πέτρα τα επιδέξια χέρια των μαστόρων της.

Στον κάμπο της Τσαριτσάνης παράγονται δημητριακά, καπνά και κηπευτικά, ενώ αρκετοί κάτοικοι της κωμόπολης είναι αμπελοκαλλιεργητές και κτηνοτρόφοι.

Η ιστορία του τόπου

Τόπος κατοικημένος από την απώτατη αρχαιότητα, η Tσαριτσάνη γνώρισε μεγάλη ακμή το 18ο αιώνα χάρη στη βιοτεχνική δραστηριότητα των κατοίκων της και το εμπόριο μεταξωτών, κόκκινων νημάτων και υφαντών.

Η θεσσαλική κωμόπολη αποτέλεσε πνευματικό φάρο και εκπαιδευτικό κέντρο του ελληνισμού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Σημαντική υπήρξε η συμβολή των Τσαριτσανιωτών στην Επανάσταση του 1821, καθώς και σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους.

Η Τσαριτσάνη αποτίναξε τον τουρκικό ζυγό τον Οκτώβριο του 1912.

Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι στην Τσαριτσάνη πέρασε τα παιδικά της χρόνια η μεγάλη Σοφία Βέμπο, καθώς ο πατέρας της εργαζόταν στα καπνεργοστάσια της περιοχής.

Η Οικονόμειος Σχολή

Το τριώροφο κτίριο του γυμνασίου της Τσαριτσάνης, η λεγόμενη Οικονόμειος Σχολή, πυρπολήθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1944 και ανοικοδομήθηκε το 1956 χάρη σε δωρεές και εράνους που πραγματοποίησαν κάτοικοι της Τσαριτσάνης και απόδημοι Τσαριτσανιώτες  της Αμερικής.

Το Διδακτικό Σχολείο της Τσαριτσάνης, πρόδρομος της Οικονομείου Σχολής, άρχισε να λειτουργεί το 1690.

Σε αυτό δίδαξαν φωτισμένοι δάσκαλοι του Γένους και διαπρεπείς λόγιοι, όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Kωνσταντίνος Kούμας και ο επιφανής τσαριτσανιώτης κληρικός και Φιλικός Kωνσταντίνος Oικονόμος ο εξ Oικονόμων (1780-1857).

Έως το 1910 τα Εκπαιδευτήρια Τσαριτσάνης στεγάζονταν στην παλαιά κατοικία του Κωνσταντίνου Οικονόμου.

Τότε οικοδομήθηκε το κτίριο του γυμνασίου, που ονομάστηκε Οικονόμειος Σχολή προς τιμήν του ευεργέτη της κωμόπολης Kωνσταντίνου Oικονόμου του εξ Oικονόμων.

Η τοπική αρχιτεκτονική

Ενδιαφέροντα δείγματα της τοπικής αρχιτεκτονικής αποτελούν τα σωζόμενα αρχοντικά (μεταξύ αυτών, το αρχοντικό Διμπλά, όπου στεγαζόταν το αυστριακό προξενείο) και ο διατηρητέος πύργος του Μάμτζιου (18ος αιώνας), τριώροφο πυργόσπιτο με πολεμίστρες και καταχύστρες (ζεματίστρες).

Τα θρησκευτικά μνημεία

Ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Νικολάου (κτίσμα των αρχών του 17ου αιώνα, με πιθανή προγενέστερη φάση), με δύο κύριες οικοδομικές φάσεις, ξυλόγλυπτο τέμπλο και θαυμάσιες τοιχογραφικές συνθέσεις.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος

Αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία είναι επίσης οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου (έτος ιδρύσεως 1749, μητροπολιτικός ναός επί δυόμισι περίπου αιώνες), του Αγίου Παντελεήμονος (1702), των Ταξιαρχών (1656) και των Αγίων Αναργύρων (1761).

Η Κοίμηση της Θεοτόκου (πηγή: Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος)

Η Κοίμηση της Θεοτόκου (πηγή: Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος)

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στον ομώνυμο λόφο προσφέρει όμορφη θέα στους περιπατητές και τους φυσιολάτρες.

Το Λαογραφικό Μουσείο

Δημιούργημα του Μορφωτικού Συλλόγου Τσαριτσάνης, το Λαογραφικό Μουσείο περιλαμβάνει εκθέματα μέσω των οποίων προβάλλεται η λαογραφική κληρονομιά και αναδεικνύεται η ιστορία του τόπου (υφαντά, κεντήματα, παλαιά εργαλεία κ.ά.).

Η μονή του Αγίου Αθανασίου

Σε μικρή απόσταση από την Τσαριτσάνη είναι χτισμένη η μονή του Αγίου Αθανασίου, η οποία ιδρύθηκε εξ όσων γνωρίζουμε το 1612/1613.

Το 1823 οι Tούρκοι κατέστρεψαν το μοναστήρι, καθώς μετέφεραν το μολύβι της στέγης του στον Tύρναβο, για να σκεπάσουν τα εκεί τζαμιά.

Το 1878 η μονή του Αγίου Αθανασίου πυρπολήθηκε, ενώ επί Κατοχής χρησιμοποιήθηκε ως κρησφύγετο αντιστασιακών δυνάμεων.

Παραπλεύρως της μονής βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου.

Η μονή του Αγίου Δημητρίου

Με τους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους είναι συνδεδεμένο το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου (Βαλέτσικο), σε κατάφυτη τοποθεσία της ευρύτερης περιοχής της Τσαριτσάνης.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε στο β’ μισό του 14ου αιώνα από το σέρβο ηγεμόνα της Θεσσαλίας και Ηπείρου Συμεών Ούρεση Παλαιολόγο, όταν εκείνος και η σύζυγός του, Θωμαΐς Ορσίνι, είδαν το μικρό τους παιδί, το γιο τους Ιωάννη (μετέπειτα μοναχό Ιωάσαφ), να θεραπεύεται με τη βοήθεια της θαυματουργής εικόνας του Αγίου Δημητρίου (φυλάσσεται στη μονή).

Από τότε η μονή έλαβε την ονομασία Βαλέτσικο, που σημαίνει μικρό παιδί.

Στο χώρο της μονής βρίσκονται τα παρεκκλήσια της Αγίας Βαρβάρας και του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.

Το ξωκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, σκαρφαλωμένο σε κωνοειδή βράχο με καταπληκτική θέα, στη θέση «Σμίξη», ήταν αρχικά ασκηταριό των καλόγερων της μονής του Αγίου Δημητρίου.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο, πλην εκείνων στις οποίες αναφέρεται διαφορετική πηγή, προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο του Γυμνασίου Τσαριτσάνης (gym-tsarits.lar.sch.gr).