Το ερευνητικό success story της Χιώτικης μαστίχας

Γράφει η Βάσω Μιχοπούλου

Μεσημέρι Φεβρουαρίου με λιακάδα στα Μεστά της Χίου και η 92χρονη Μαριάνθη Αλμυρούδη κατηφορίζει στην κεντρική πλατεία. Κάθεται, όπως πάντα, στο πεζούλι της και με καλεί χαμογελαστά να καθίσω κι εγώ δίπλα της. Από την κουβέντα μας αντιλαμβάνομαι ότι ολόκληρος ο κόσμος της γιαγιάς Μαριάνθης είναι κλεισμένος μέσα στο πανέμορφο αυτό Μεσαιωνικό χωριό με τις Γενοβέζικες επιρροές και στον μαστιχώνα της Χίου. Μαθαίνω πως ήταν μόλις εννέα ετών όταν πρωτομπήκε να μαζέψει μαστίχα στο χωράφι του μαστιχοπαραγωγού πατέρα της και πως συνέχισε να  το κάνει για τα υπόλοιπα ογδόντα τρία χρόνια της ζωής της.

Η 92χρονη Μαριάνθη Αλμυρούδη

Η γιαγιά Μαριάνθη αισθάνεται υγιής και δυνατή και όπως μου λέει ο μόνος λόγος που σταμάτησε να μαζεύει μαστίχα είναι το ότι δεν βλέπει πια καλά. Όσο για το μυστικό της μακροζωίας της; Είναι το αυτονόητο: η μαστίχα. Όπως η ίδια μού εξομολογείται το καθημερινό πρωινό της περιλαμβάνει το καλύτερο φάρμακο, δηλαδή, λίγη φρεσκοθρυμματισμένη μαστίχα. Η γλυκύτατη αυτή γιαγιά που κουβαλά στην πλάτη της την Παράδοση του τόπου της, όπως και όλη η γενιά της, δεν γνωρίζει την επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση σχετικά με τα οφέλη της μαστίχας. Γνωρίζει πολύ καλά ότι η μαστίχα ωφελεί στο στομάχι.

Το γιατί όμως δεν μπορεί να το εξηγήσει. Αυτή την συνειδητοποιημένη ανάγκη γεφύρωσης της συσσωρευμένης εμπειρικής γνώσης των παλαιότερων με την επιστημονική εξειδίκευση των νεότερων έρχεται να καλύψει ο πρώτος ερευνητικός οργανισμός για τη μαστίχα στη Χίο που ολοκληρώνεται και παραδίδεται για χρήση στα τέλη του 2020, αποτελώντας μάλιστα και τον μοναδικό στο είδος του (δηλαδή κέντρο σε ελληνικό νησί για επιστημονική έρευνα τοπικού προϊόντος). Και αυτό είναι είδηση…

Ένα ερευνητικό κέντρο για τη μαστίχα στη Χίο…

Όπως διαπίστωσα ιδίοις όμμασι οι εργασίες στο Βιομηχανικό Κέντρο Έρευνας και Ανάπτυξης Εφαρμογών Μαστίχας που θεμελιώθηκε στα μέσα του 2019 προχωρούν με γοργούς ρυθμούς, φέρνοντας τους εμπνευστές του πιο κοντά στον στόχο τους να διασυνδέσουν την ακαδημαϊκή γνώση με τις ανάγκες της βιομηχανικής παραγωγής καινοτόμων προϊόντων, τα οποία θα πωλούνται με υπεραξία, εκπληρώνοντας ταυτόχρονα τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Όπως μού εξηγεί ο διευθυντής Έρευνας και Ανάπτυξης της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Δρ. Ηλίας Σμυρνιούδης, η ιδέα ίδρυσης του ερευνητικού οργανισμού γεννήθηκε το 2013 στο μυαλό του διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας Mediterra, Γιάννη Μανδάλα. Ωστόσο, χρειάστηκε 5 χρόνια για να ωριμάσει.

Η μακέτα του Κέντρου Έρευνας Μαστίχας

Η Mediterra είναι θυγατρική εταιρεία της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου και από την ίδρυση της, το 2002 αποτελεί το σημαντικότερο μηχανισμό προβολής και μάρκετινγκ της Χιώτικης Μαστίχας και τον εμπορικό βραχίονα στην Ελλάδα. «Ήταν η εποχή που το ΔΣ της Ένωσης έλαβε κάποιες σημαντικές αποφάσεις. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η δημιουργία διεύθυνσης Έρευνας και Ανάπτυξης για την σταδιακή ανάδειξη των ευεργετικών ιδιοτήτων της μαστίχας μέσα από σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους, που είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού των «φαρμακευτικών» πωλήσεων από το 5% το 2000, στο 60% των συνολικών πωλήσεων το 2018», λέει ο Ηλίας Σμυρνιούδης.

Το Βιομηχανικό Κέντρο Έρευνας και Ανάπτυξης Εφαρμογών Μαστίχας βρίσκεται στη θέση Σελέπερος- Καλλιμασιά, σε απόσταση περίπου 13 χλμ από την πόλη της Χίου. Έχει συνολική έκταση 900 τ. μ. περίπου και αποτελείται από τρείς ορόφους μέσα στους οποίους πρόκειται να ξεδιπλωθούν όλες οι δυνατότητες των πιο αρωματικών δακρύων της οικουμένης!

Το Κέντρο Έρευνας Μαστίχας

Στον έναν όροφο θα στεγαστεί ένα πλήρως εξοπλισμένο ερευνητικό εργαστήριο που θα στελεχωθεί με ερευνητές από όλη την Ελλάδα, και στους υπόλοιπους ένα συνεδριακό κέντρο και μια βιβλιοθήκη. Στο ισόγειο θα λειτουργήσει μια πιλοτική μονάδα παραγωγής φαρμακευτικών προϊόντων (καθαρός χώρος κλάση D). «Η δημιουργία του συγκεκριμένου ερευνητικού κέντρου έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου 2014-2020, στις δράσεις της στρατηγικής για τη RIS (Regional Innovation Scheme και έχει συνολικό προϋπολογισμό 2,5 εκατ. ευρώ. Το έργο χρηματοδοτείται στο 51% του προϋπολογισμού του από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, μέσω ΕΣΠΑ,  και στο υπόλοιπο 49% από την εταίρους του κέντρου. Στο Κέντρο, εκτός από την Ένωση και τη Mediterra συμμετέχουν επίσης  η Iasis Pharma, η FarmaQ και η pharmagnoseη (spin-off εταιρεία της Φαρμακευτικής Σχολής Αθήνας)», συμπληρώνει ο Δρ. Σμυρνιούδης.

Ο ίδιος με πληροφορεί πως αυτή τη στιγμή η εμπορική δραστηριότητα της μαστίχας περιλαμβάνει περισσότερους από 400 κωδικούς προϊόντων που διοχετεύονται σε 53 χώρες με τελευταίο το… Θιβέτ. Από αυτούς τους κωδικούς οι 5 αφορούν φαρμακευτικά σκευάσματα, κάποια από τα οποία σήμερα  συνταγογραφούνται – προτείνονται από γαστρεντερολόγους, αφού ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων από το 2015 έχει αναγνωρίσει τη μαστίχα ως παραδοσιακό φυτικό φάρμακο με δύο θεραπευτικές ενδείξεις: δυσλειτουργία του πεπτικού συστήματος, επούλωση δερματικών πληγών και αντιμετώπιση δερματικών φλεγμονών.

Ο Δρ. Ηλίας Σμυρνιούδης

Μια σημαντική αναπτυσσόμενη αγορά είναι η Κορέα, ενώ προϊόντα φτάνουν στην Κίνα, Αυστραλία, Ιαπωνία, Αμερική, Βραζιλία, Καναδά Ην. Αραβικά Εμιράτα, Λίβανο, και αλλού. «Η ζήτηση για το 2020 είναι 220 τόνοι μαστίχας τη στιγμή που η παραγωγή μας αγγίζει μόλις τους 170 τόνους, δηλαδή έχουμε έλλειμμα και πρέπει να ρίξουμε λίγο τους ρυθμούς των εξαγωγών, αν και το 2019 σημειώσαμε ρεκόρ τζίρου ύψους 18 εκατομμυρίων ευρώ», συμπληρώνει ο Σμυρνιούδης. Αυτή τη στιγμή η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών διαθέτει συνολικά 4000 μέλη από τα οποία τα 1600 είναι τα ενεργά που εκμεταλλεύονται τα 1.200.000 περίπου μαστιχόδεντρα, τα οποία φύονται αποκλειστικά στο Νότιο τμήμα του νησιού.

Διερευνώντας τις ιδιότητες του «θησαυρού» της Χίου…

Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου από το 2003 μέχρι σήμερα έχει χρηματοδοτήσει, με συνολικό ελάχιστο ετήσιο προϋπολογισμό 100.000 €/έτος, (ο οποίος πολλαπλασιάζεται μέσα από επιχορηγούμενα προγράμματα) 32 ερευνητικά προγράμματα για τη δράση της μαστίχας, ανάμεσά τους 26 έρευνες στο ιατροφαρμακευτικό πεδίο, 11 κλινικές μελέτες και 15 εργαστηριακές, οι οποίες πραγματοποιούνται σε συνεργασία με 10 ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα και 3 ελληνικά ερευνητικά κέντρα, με 12 πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, καθώς και με νοσοκομειακά ιδρύματα. Συνολικά τη δεκαπενταετία 2004-2019 έχουν δημοσιευτεί περισσότερες από 100 μελέτες σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.  Αυτή τη στιγμή η Ένωση συμμετέχει σε πέντε ερευνητικά προγράμματα που «τρέχουν» σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ένα από αυτά τα είναι το “MAST4HEALTH” που διερευνά τη δράση  της μαστίχας Χίου σε ασθενείς που εμφανίζουν λίπος στο συκώτι μη αλκοολικής αιτιολογίας, το οποίο συντονίζεται από τον Καθηγητή Κυτταρικής και Μοριακής Βιολογίας του Ανθρώπου, Γιώργο Δεδούση στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Το MAST4HEALTH είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ανταλλαγής Προσωπικού Έρευνας και Καινοτομίας» στο πλαίσιο των δράσεων Marie Skłodowska-Curie του προγράμματος Ορίζοντας 2020, που ξεκίνησε το 2015 και ολοκληρώνεται στα τέλη Φεβρουαρίου του 2020. Εκατό περίπου ερευνητές από 8 χώρες (Βρετανία, Ιταλία, Ισπανία, Σερβία, Γερμανία, Σερβία, Βοσνία, Γαλλία και Ελλάδα), από 8 πανεπιστήμια και από 6 εταιρείες ένωσαν για 36 μήνες την επιστημονική γνώση και την ερευνητική τους εμπειρία προκειμένου να διερευνήσουν την μη φαρμακολογική παρέμβαση της μαστίχας στη διαχείριση της λιπώδους νόσου του ήπατος μη αλκοολικής αιτιολογίας (Νοn Alcoholic Fatty Liver Disease, NAFLD), που αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες χρόνιας ηπατοπάθειας παγκοσμίως ιδιαίτερα σε πληθυσμούς με υψηλό ποσοστό παχυσαρκίας.

Μέλη της ερευνητικής ομάδας MAST4HEALTH

Μέλη της παραπάνω ερευνητικής ομάδας, από όλες τις χώρες-εταίρους, συναντήθηκαν την περασμένη βδομάδα στον καταπληκτικό χώρο του Μουσείου Μαστίχας της Χίου για να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα της πρώτης κλινικής δοκιμής για τη δράση της μαστίχας στην αντιμετώπιση της νόσου, η οποία μόλις ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Και αυτή είναι η δεύτερη είδηση. Στόχος της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της επίδρασης της μαστίχας Χίου με τη μορφή ενός φυσικού συμπληρώματος διατροφής, σε ασθενείς με ηπατική στεάτωση ή στεατοηπατίτδα, σε συσχετισμό με το γενετικό τους προφίλ και τις υπόλοιπες διατροφικές τους συνήθειες. «Το MAST4HEALTH εστίασε στις αλληλεπιδράσεις γονιδίων-διατροφής, συσχετίζοντας γενετικούς και επιγενετικούς δείκτες με τα προφίλ των ασθενών με τη νόσο NAFLD. Μελετήθηκαν επιγενετικές αλλαγές, ως απόκριση στη θεραπεία της μαστίχας και συγκρίθηκε το μεταβολομικό αποτύπωμα των συμμετεχόντων πριν και μετά από την παρέμβαση αλλά και με τον υγιή πληθυσμό», μού εξηγεί ο καθηγητής  Δεδούσης σε κάποιο διάλλειμα της συνάντησης, καθισμένος στο φουαγιέ του Μουσείου Μαστίχας, του εντυπωσιακού αυτού και πλήρως εναρμονισμένου με το περιβάλλον αρχιτεκτονήματος κοντά στο Πυργί, που δείχνει να αιωρείται πάνω από έναν μαστιχώνα 12 στρεμμάτων.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Δεδούση, το μεγάλο ποσοστό λίπους στο συκώτι σε ορισμένα άτομα  μπορεί σταδιακά να δημιουργήσει φλεγμονή ή ακόμη και να οδηγήσει σε ίνωση. Και εδώ ακριβώς είναι που βοηθά η διατροφική παρέμβαση. Οι ερευνητές του προγράμματος χορήγησαν για έξι μήνες την μαστίχα, που αποδεδειγμένα διαθέτει αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιμικροβιακές, αντικαρκινικές και άλλες  ιδιότητες, με τη μορφή συμπληρώματος σε ασθενείς με λιπώδη νόσο από Ελλάδα, Ιταλία και Σερβία. Ο καθηγητής με πληροφορεί πως αναλυτικά τα αποτελέσματα της κλινικής μελέτης αναμένεται να δημοσιευτούν μετά την επίσημη λήξη του προγράμματος, στα τέλη Φεβρουαρίου και ξαναμπαίνει στη συνάντηση με τους εταίρους.

Έκθέματα του Μουσείου Μαστίχας Χίου

Λίγο πριν αποχωρήσω από τον χώρο του καταπληκτικού αυτού Μουσείου όπου εξελίσσεται αυτή η επιστημονική συνάντηση, επεξεργάζομαι για τελευταία φορά τα εκθέματα της μοναδικής αυτής Κιβωτού Παράδοσης, μέσα στην οποία, από το 2016 ξεδιπλώνεται σε ενότητες ολόκληρη η ιστορία και η κουλτούρα τούτου του τόπου. Την προσοχή μου τραβά ένα γκρουπ νεαρών προσφυγόπουλων που έχουν φτάσει εδώ από τον καταυλισμό για να θαυμάσουν το μουσείο και του μοναδικούς θησαυρούς του. Και το κάνουν με απόλυτο σεβασμό και ησυχία και αυτό είναι εντυπωσιακό. Κάποια από τα αυτά μάλιστα παραδίδονται στη μελωδική φωνή της γιαγιάς Μαριάνθης, η οποία ακούγεται μέσα στο χώρο να τραγουδά ένα σχινιάτικο παραδοσιακό τραγούδι: «…Δεν θέλω να δουλεύεις στους σκίνους να κεντάς/για μια οκά μαστίχη βρε μικρούλα μου τα νιάτα σου να φας/Δεν θέλω να δουλεύεις στο μεροκάματο/κι εγώ θα σε πληρώνω αγαπούλα μου το κάθε Σάββατο/να ξεραθούν οι σκίνοι να γίνουν ρημαδιό/στο κέντημα του σκίνου βρε μικρούλα μου να μην σε ξαναδώ…».

Σημείωση: Το Μουσείο Μαστίχας Χίου άνοιξε για το κοινό το 2016. Στεγάζεται σε κτήριο που δημιουργήθηκε για τους σκοπούς του μουσείου, σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου και λειτουργεί υπό την ευθύνη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Η δημιουργία του Μουσείου χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» και χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ 2007-2013 (συγχρηματοδότηση ΕΤΠΑ), το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία 2014-2020» και την Τράπεζα Πειραιώς.