Τείχη, μετανάστευση και ανοιχτή κοινωνία

Πλωτό τείχος (φράχτη) στο Αιγαίο για να ανακοπούν οι ροές προσφύγων και μεταναστών στα νησιά (κυρίως στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, τη Λέσβο). Οσο αναγκαίος κι αν είναι ο περιορισμός των ροών, τόσο απεχθής είναι η ιδέα τού να υψώνουμε τείχη και μάλιστα στη θάλασσα. Ο συμβολισμός είναι εξόχως σημαντικός. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1989, θεωρήσαμε ότι τερμάτιζε την «εποχή των τειχών», ότι άνοιγε τη διαδικασία για την επέκταση της ανοιχτής κοινωνίας σ’ όλο σχεδόν τον πλανήτη, αν και τότε υπήρχαν δεκαέξι συνοριακά τείχη στον πλανήτη. Το όραμα του Φράνσις Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας με την καθολική επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας κυριαρχούσε. Αποδείχτηκε μια μεγάλη αυταπάτη. «Το φως που τελικά έσβησε» (I. Krastev, St. Holmes).

Σήμερα έχουν οικοδομηθεί περισσότερα από εξήντα πέντε (65) τείχη στον πλανήτη. Εκτιμάται ότι το ένα τρίτο των κρατών του πλανήτη έχουν οικοδομήσει τείχη, φράχτες στα σύνορά τους για να ανακόψουν τις μεταναστευτικές ροές. Ανάμεσα στις χώρες αυτές περιλαμβάνεται και η Ελλάδα. Αν και όπως έχει αποδειχθεί τα τείχη δεν συγκρατούν τελικά τις ροές. Παρά τα 654 μίλια τείχους στα σύνορα μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικού, σχεδόν ένα εκατομμύριο μετανάστες πέρασαν πέρυσι στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά, πέρα απ’ αυτό, τα τείχη και οι φράχτες συμβολίζουν τη συρρίκνωση της ανοιχτής κοινωνίας και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Το τέλος του (αφελούς;) οράματος για έναν κόσμο χωρίς σύνορα (borderless world). Στην Ευρώπη πολλαπλασιάζονται τα τείχη. Και ταυτόχρονα επεκτείνεται η «ανελεύθερη δημοκρατία» και υποχωρεί η φιλελεύθερη δημοκρατία. Σήμερα τα περισσότερα βιβλία, άρθρα, δοκίμια που γράφονται έχουν ως θέμα το τέλος, την υποχώρηση, τον θάνατο της δημοκρατίας. Πριν από τριάντα χρόνια ακριβώς το αντίθετο – τον θρίαμβο της δημοκρατίας.

Το προσφυγικό – μεταναστευτικό δράμα δεν αντιμετωπίζεται με τείχη, φράχτες.

Η Ευρώπη ξέρει τι πρέπει να κάνει αλλά εμφανίζεται ανήμπορη να το κάνει: γνήσια κοινή μεταναστευτική πολιτική για να μην πέφτει όλο το κόστος και τα δεινά του προβλήματος σε τρία – τέσσερα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με επικεφαλής τον αντιπρόεδρο Μαργαρίτη Σχοινά θα κάνει μια νέα προσπάθεια με την πρόταση για «Ενα σύμφωνο για τη μετανάστευση». Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να αντιμετωπισθούν και οι γενεσιουργές αιτίες του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος.

Με την πιο ενεργό δράση της Ενωσης για τη διευθέτηση των συγκρούσεων που προκαλούν αναποφεύκτως τα προσφυγικά κύματα και τη μεταφορά πόρων στις χώρες προέλευσης των μεταναστών που αναζητούν μια καλύτερη ζωή.

Η Ενωση μπορεί να κάνει και τα δύο. Το δράμα της είναι ότι είναι πολύ πιο ισχυρή απ’ ό,τι νομίζουν οι χώρες – μέλη της. Αυτό το χάσμα ανάμεσα στις προσλήψεις και στην πραγματικότητα που έχουν τα κράτη – μέλη είναι μεταξύ άλλων ένας παράγοντας που την καθηλώνει, την ακινητοποιεί. Η Ελλάδα από την πλευρά της καλό είναι να επιδιώξει μεταξύ πολλών άλλων την πλέον ενεργή δραστηριοποίηση της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) στο Αιγαίο, περιλαμβανομένων και των χωρικών υδάτων της Τουρκίας ύστερα από συμφωνία με την τελευταία. Οι φράχτες δεν θα λύσουν το πρόβλημα.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ