Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ προσέκρουσε πάνω στους… αρμούς της εξουσίας

Το φαινόμενο δεν ξεκίνησε τώρα, αλλά παρατηρείται εδώ και μερικά χρόνια. Ο ΣΥΡΙΖΑ να δηλώσει ότι αναφέρεται σε στρατηγικές ορίζουσες της Αριστεράς και η ΝΔ να τον κατηγορεί ως ένα κόμμα που ετοιμάζεται περίπου να ανατρέψει το αστικό σύστημα, την ώρα που τίποτα από τα δύο δεν ίσχυε.

Ήταν ως να βολεύονταν και οι δύο πολιτικοί χώροι: η ΝΔ να κραδαίνει τον μπαμπούλα του κομμουνισμού σε ένα τμήμα της εκλογικής της βάσης και ο ΣΥΡΙΖΑ να λέει στην απογοητευμένη κομματική του βάση «ορίστε μας κατηγορούν ότι είμαστε αριστεροί, άρα δεν τα έχουμε ξεπουλήσει όλα».

Το φαινόμενο επανήλθε στο προσκήνιο μετά την αποστροφή του Αλέξη Τσίπρα ότι την επόμενη φορά που θα έρθει στην εξουσία η αριστερά θα ελέγξει όλους τους αρμούς της εξουσίας και την πολεμική που δέχτηκε από τη ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ ότι αμφισβητεί το Σύνταγμα και επιδιώκει «ολοκληρωτικές πρακτικές».

Το πραγματικό πρόβλημα της εξουσίας

Η διάκριση ανάμεσα στην κυβερνητική εξουσία και την πραγματική εξουσία είναι ένας κοινός τόπος της σύγχρονης πολιτικής θεωρίας. Ο ιδεότυπος που έλεγε ότι οι κυβερνήσεις και οι κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες που δίνουν την εντολή έχουν και την πλήρη εξουσία δεν ισχύει. Η κυβερνητική εξουσία, όπως και η κεντρικότητα του κοινοβουλίου, υπονομεύονται με διάφορους τρόπους.

Από τη μια υπάρχει όλο το πρόβλημα της εξουσίας ή της κοινωνικής ισχύος που βρίσκεται εκτός κράτους. Οι αλλαγές στην οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δώσει πολύ μεγάλη πραγματική ισχύ σε παράγοντες της οικονομίας, από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις μέχρι τις τράπεζες. Η ικανότητα να ασκήσουν πίεση ή να εκβιάσουν κυβερνήσεις έχει αυξηθεί σημαντικά. Το ίδιο ισχύει για τη δύναμη των ΜΜΕ και του τρόπου που μπορούν να επηρεάζουν την κοινή γνώμη, να διαμορφώνουν τη δημόσια σφαίρα και να πιέζουν κυβερνήσεις.

Από την άλλη, υπάρχει το θέμα με τον τρόπο που οργανώνεται το κράτος. Δεν είναι απλώς η ικανότητα της γραφειοκρατίας να μπορεί να κατοχυρώνει ένα μερίδιο εξουσίας για τον εαυτό της, φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Πλάι σε αυτά έχουμε και φαινόμενα «αυτονόμησης» τμημάτων του κρατικού μηχανισμού. Αυτό δεν περιορίζεται σε τμήματα των σωμάτων ασφαλείας ή του δικαστικού μηχανισμού, φαινόμενο επίσης αρκετά παλιό. Επεκτείνεται και σε άλλα τμήματα του κρατικού μηχανισμού. Αυτό επιτείνεται και από την εμφάνιση θεσμικών τάσεων όπως οι ανεξάρτητες αρχές. Αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνεται μια συνθήκη όπου ένα κόμμα ανεβαίνει στην εξουσία χωρίς να γνωρίζει σε ποιο βαθμό πραγματικά ο κρατικός μηχανισμός θα εξυπηρετήσει πραγματικά το ένα ή το άλλο στοιχείο του κυβερνητικού του προγράμματος.

Η προσαρμογή του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία

Στην ιστορία υπάρχουν παραδείγματα κυβερνήσεων της αριστεράς που αντιμετώπισαν πραγματικά προβλήματα από τον κρατικό μηχανισμό.

Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε το πλήρωσε με τη ζωή του, όταν ο στρατός, με επικεφαλής τον στρατηγό Πινοσέτ, που μέχρι τότε δήλωνε νομιμόφρων έναντι της εκλεγμένης κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας, έκανε το αιματηρό πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1973. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα επέλεξε τη στρατηγική του «Ιστορικού Συμβιβασμού» εν μέρει και επειδή φοβόταν τη δράση των μυστικών υπηρεσιών και τμημάτων του στρατού που είχαν ήδη επεξεργαστεί σχέδια πραξικοπήματος. Ακόμη και το βρετανικό Εργατικό Κόμμα διαπίστωνε ότι ήταν υπό διαρκή παρακολούθηση από τις μυστικές υπηρεσίες.

Όμως, τίποτα από όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν με την περίπτωση ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτό γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν επέλεξε να κάνει κάποιου είδους ρήξη που θα τον έφερνε σε σύγκρουση με τον κρατικό μηχανισμό. Στο πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησης απλώς προσπάθησε να κάνει διαπραγμάτευση και απέφυγε τις μεγάλες τομές. Από τον Ιούνιο του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ εφάρμοσε τα μνημόνια και σε κανένα βαθμό η πολιτική του δεν μπορεί να θεωρηθεί «αντισυστημική».

Ακόμη και οι περιπτώσεις που όντως πολιτικές του ανακόπηκαν από αποφάσεις του δικαστικού μηχανισμού, είχαν να κάνουν με τον τρόπο που δοκίμασε την αντοχή του θεσμικού πλαισίου. Για παράδειγμα ο Νόμος Παππά για τις τηλεοπτικές άδειες κρίθηκε αντισυνταγματικός ως προς πλευρές του, αλλά αυτό ήταν αναμενόμενο καθώς όλοι γνώριζαν ότι δύσκολα θα πέρναγε από το ΣτΕ η εξαίρεση του ΕΣΡ από τη διαδικασία αδειοδότησης.

Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν βασιλικότερος του βασιλέως

Έχει πολύ ενδιαφέρον ότι γίνεται μια προσπάθεια στον ΣΥΡΙΖΑ να παρουσιαστεί μια εικόνα ότι υπονομεύονταν από τη στάση μερίδων του κρατικού μηχανισμού.

Το παράδοξο είναι ότι υπήρξαν διάφορες στιγμές όπου την ώρα που υπάλληλοι διαφόρων υπουργείων υπερασπίζονταν πολιτικές που αναλογούσαν στις υποτιθέμενες προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν η κυβέρνηση που «έβαζε φρένο».

Στην υπόθεση, για παράδειγμα, της παρ’ ολίγον συμπερίληψης μνημείων και αρχαιολογικών χώρων στον κατάλογο των προς αξιοποίηση ακινήτων του ΤΑΙΠΕΔ, ήταν το προσωπικό του αρμόδιου υπουργείου που έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου και χρειάστηκε να δώσει μάχη ενάντια στις απαιτήσεις του υπό τον Ευκλείδη Τσακαλώτο υπουργείου Οικονομικών.

Στην πραγματικότητα, εάν κανείς κοιτάξει τόσο το συνδικαλιστικό χάρτη του δημοσίου όσο και δεδομένα όπως η ανάλυση της ψήφου των δημοσίων υπαλλήλων, θα διαπιστώσει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε παντού δυσμενείς συσχετισμούς. Σε κρίσιμα υπουργεία όπως το υπουργείο Παιδείας, το υπουργείο Υγείας, το υπουργείο Πολιτισμού, το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, την Τοπική Αυτοδιοίκηση αλλά και σε άλλα, υπήρχε σημαντικός αριθμός υπαλλήλων που θα μπορούσαν να στηρίξουν πτυχές της πολιτικής του.

Το πρόβλημα ήταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ σε λίγες περιπτώσεις προσπάθησε να εφαρμόσει πολιτικές που θα θεωρούνταν αριστερές. Τις περισσότερες φορές στηριζόταν στην υποστήριξη των δημοσίων υπαλλήλων για να περνάει επιθετικές μνημονιακές πολιτικές.

Για να μην αναφερθούμε στο γεγονός ότι χάθηκε μια ευκαιρία για τομές που θα επέτρεπαν μεγαλύτερη διαφάνεια και θωράκιση απέναντι στα φαινόμενα διαπλοκής και μαύρου πολιτικού χρήματος. Είναι τυχαίο ότι στην υπόθεση Novartis αντί για τη διερεύνηση ενός πραγματικού σκανδάλου κυριάρχησε η λογική της άντλησης άμεσου κομματικού οφέλους;

Η αντίσταση του κρατικού μηχανισμού ως άλλοθι

Στην πραγματικότητα, ο Αλέξης Τσίπρας παρουσιάζει μια εικόνα αντιστάσεων του κρατικού μηχανισμού, ακριβώς γιατί χρειάζεται να βρει ένα ακόμη άλλοθι ως προς το γεγονός ότι εφάρμοσε μια πολιτική που ήταν η ακριβώς αντίθετη από αυτή που υποτίθεται ότι πρέσβευε.

Φτιάχνει ένα αφήγημα «αρμών της εξουσίας» που εμπόδισαν την εφαρμογή αριστερών πολιτικών, για να μην χρειαστεί να δώσει μια πειστική εξήγηση για το γεγονός ότι με περισσή ευκολία πέρασε στην εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Όσο για την υπόσχεσή του ότι την επόμενη φορά θα ελέγξουν τους αρμούς της εξουσίας, η το πιο πιθανό είναι πως απλώς θα αποδειχτεί ότι εάν επιστρέψει ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσίας απλώς θα είναι πολύ πιο προσαρμοσμένος σε αυτούς.